GAZZÂLÎ’NİN FİLOZOFLARI ELEŞTİRİSİNDEKİ NİHAİ HEDEFİ ÜZERİNE

Bu makalede Gazzâlî‟nin sıradan bir âlim ve filozof olmadığı, bunun yanı sıra kendisine tevdi olunan devlet görevine kendini vermiş, ara sıra da bu görevden yorgun ve bitap düşmüş birisi olduğu varsayımı üzerinden hareket edilmiştir. Onun olağanüstü âlim kişiliği devlet adamlığıyla birleşmek suretiyle karşı konulması güç bir otorite ortaya çıkmış, hatta yer yer “İslam‟ın hücceti” algısına bile dönüşmüş ve bu otoritenin tarihteki etkisi şüphesiz daha büyük olmuştur. Bu otoritenin deruhte ettiği temel görev ve bunun için belirlenen temel hedef, çok farklı adlarla da ifade edilen “Bâtınî-Şiî tehlike”dir. İşte Huccetu‟l-İslam İmam Gazalî‟nin, bu tehlikeyi bertaraf etmek için hasmı barındırdığını ve hasma destek olduğunu düşündüğü bütün mihraklara savaş açması söz konusudur. Bu “ikincil düşman çemberi” o zaman için mevcut Felâsife‟dir. Gazalî dinî ve siyasî tehlike olan Bâtınî yayılmacılığına, entelektüel anlamda karşı koyma bağlamında Felâsifeyi ve onların otoritesini de hedef almıştır

Anahtar Kelimeler:

Tehâfüt, Bâtınilik, otorite, hakikat, tenkit, tekfir

The Ultimate Goal of al-Ghazali’s Critique of Philosophers

This article sets its argument on the assumption that al-Ghazali was not only an ordinary scholar and philosopher, but also a devoted one to the state mission and he was sometimes tired and exhausted because of these duties. An irresistible authority of al- Ghazali emerged as a result of the union, his scholar personality and statesman, which even this assumption sometimes turned into the authority of Islam (Hujjat al-Islam) which made it more effective in the history. The main target and task of the authority were against the danger of Batiniyyah/ Shiite. Hujjat al-Islam al-Ghazali‟s fight was to diminish both the danger of “enemy” and anything related to them including present philosophers that were “secondary enemy” to al-Ghazali. Al-Ghazali targeted intellectually to present philosophy understanding and authority of philosophers to be able to resist against the expansion of Batiniyyah/Shiites, which was a religious and political danger

Keywords:

Incoherence, Batiniyyah, autority, truth, criticism, takfir,

PDF

___

Ali Sâmî NeĢĢâr, Menâhicu‟l-Bahs inde Müfekkiri‟l-Ġslam, Dâru‟n-Nehdati‟lArabiyye, Beyrut 1984.
-, NeĢetu‟l-Fikri‟l-Felsefî fi‟l-Ġslam, Dâru‟l-Meârif, 9. Baskı, Kahire 1990.
Arnaldez, Roger, “Ġslamda Felsefi DüĢünce Nasıl KötürümleĢti?”, (Ġslam Felsefesi Üzerine içerisinde) çev. Ahmet Arslan, Vadi, Ankara 1996.
Arslan, Ahmet, Ġslam Felsefesi Üzerine, (“Ġslam Felsefesinin Özgünlüğü Sorunu”) Vadi, Ankara 1996.
Aydın, Salih, Ġslam DüĢüncesine GiriĢ, Ravza, Ġstanbul 2008.
Bağdâdî, Abdulkâhir, el-Fark beyne‟l-Fırak, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Mektebetu‟l-Asriyye, Beyrut 1990.
Bayrakdar, Mehmet, Ġslam DüĢüncesi Yazıları, Ġslam DüĢüncesi EtkileĢimi ve Etkisi”), Elis, Ankara 2004.
Bedevî, A. Batı DüĢüncesinin OluĢumunda Ġslâm‟ın Rolü, çev. Muharrem Tan, Ġz, Ġstanbul 2002.
Bolay, S.H., Aristo Metafiziği ile Gazalî Metafiziğinin KarĢılaĢtırılması, MEB., Ġstanbul 1993.
Câbirî, Muhammed Âbid, Felsefî Mirasımız ve Biz, çev. Sait Aykut, Kitabevî, Ġstanbul 2000.
Corbin, H., Ġslam Felsefesi Tarihi, çev. H. Hatemi, ĠletiĢim, Ġstanbul 1994.
Çağırıcı, Mustafa, Ġslam DüĢüncesinde Ahlak, dem, Ġstanbul 2006.
Çelebi, Ahmet, Ġslam‟da Eğitim Öğretim Tarihi, çev. Ali Yardım, Damla Yayıevi, Ġstanbul 1998.
Deniz, Gürbüz, “Ebû Hâmid el-Gazzâlî ve Tehâfütü,” (ĠFT. içerisinde), c. I, Grafiker, Ankara 2012.
Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Tarhan, es-Siyâsetu‟l-Medeniyye, thk. Fevzî Mıtrî Neccâr, Dâru‟l-MeĢrık, Beyrut.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, Bâtınîliğin Ġçyüzü, çev. Avni Ġlhan, TDV. Yay. Ankara 1993.
_________, DüĢünmede Doğru Yöntem, Ahmet Katacık, ahsen, Ġstanbul 2002.
_________, el-Madnûn bih alâ ğayr Ehlih, Ahmet Bâbî Halebî, Kahire 1891.
_________, el-Munkız mine‟d-Dalâl, çev. Hilmi Güngör, MEB. yay., Ġstanbul 1990.
_________, el-Müstesfâ fî Ġlmi‟l-Usûl, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut 1993. _________, Erbaîn fî Usûliddîn, ed. Muhyiddin Sabrî el-Kurdî, Matbaatu‟sSaâde, Kahire 1934.
_________, Faysalu‟t-Tefrika, (Ġman Küfür Sınırı, içerisinde Süleyman Dünya), çev. Ahmet Turan Arslan, Risale, Ġstanbul 1992.
_________, Halkın Kelâmî TartıĢmalardan Korunması, çev. Sabit Ünal, ĠĠFV yay. Ġzmir 1987.
_________, Ġlcâmu‟l-Avâm an Ġlmi Kelâm, Muhammed Mu‟tasım, Dâru‟lKitâbi‟l-Arabî, Beyrut 1985.
_________, Kimyay-ı Saadet, Farsçadan çev. Sahabî Hüsamettin, Türkçeye çev. Mehmet Faruk Gürtunca, Ġstanbul 1397.
_________, Mihakku‟n-Nazar fî Ġlmi‟l-Mantık, Matbaatu‟l-Edebiyye Kahire 1925.
Mîzânu‟l-Amel, ed. Süleyman Dünya, Dâru‟l-Maârif, Kahire 1964.
_________, Mukaddimetu Tehafuti‟l-Felasife el Müsemmat bi Mekasıdu‟lFelasife, tahk. Süleyman Dünya, Dâru‟l-Meârif, Mısır.
_________, Tehafütü‟l-Felasife, Dâru‟l-MeĢrık, 4. Baskı, Beyrut 1990.
_________, Tehafütü‟l-Felasife, Karlığa Tercümesi, Çağrı, Ġstanbul 1981.
Griffel, Frank, Gazâlî‟nin Felsefî Kelâmı, çev. Ġbrahim Halil Üçer, Klasik, Ġstanbul 2012.
Gutas, Dimitri, Ġbn Sîna‟nın Mirası, derl. M. Cüneyt Kaya, Klasik, Ġstanbul 2004.
Günaltay, M. ġemseddin, Felsefe-i Ûlâ Ġsbât-ı Vâcip ve Ruh Nazariyeleri, Ġstanbul 1994.
Harputî, Abdullatif, Tenkîhu‟l-Kelâm fî Akâid-i Ehli‟l-Ġslam, TDV., Elazığ 2000.
Ġbn RüĢt, Ebu‟l Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Tehafütü‟t-Tehafüt, thk. Ahmet ġemsüddin, Beyrut 2000.
Ġbn Tufeyl, Muhammed b. Abdilmelik b. Muhammed el-Kaysi, Hay Ġbn Yagzan, Ġnsan (Ruhun UyanıĢı), Ġstanbul 2003.
Ġzmirli, Ġsmail Hakkı, Ġslam‟da Felsefe Akımları, Kitabevi, Ġstanbul 1997.
Kutluer, Ġlhan, Ġki Denizin BirleĢtiği Yer, Nehir, Ġstanbul 1987.
_________, Ġbn Sina Felsefesinde Zorunlu Varlık, Ġz, Ġstanbul 2001.
_________, Ġslam‟ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru, Ġz, 2. Baskı, Ġstanbul 2001.
Lisânuddîn Ġbnu‟l-Hatib, el-Ġhâta fî ahbari Garnata, III, Kahire 1975.
Nallino, C. A., “Muhâveretu‟l-Müslimîn Ġcâd Felsefeti‟Ģ-ġarkıyye”, Arb. Abdurrahman Bedevî, et-Türâsü‟l-Yûnânî fi‟l-Hadârati‟lĠslâmiyye, Kahire 1965.
OkumuĢlar, Muhiddin, “Ehli Sünnetin KurumlaĢmasında Nizamiye Medreselerinin Yeri,” marife, yl. 8, say. 1, bahar 2008.
Ormsby, Eric Lee, Ġslam DüĢüncesinde Ġlahi Adalet Sorunu (Teodise), Ġstanbul 2001.
Öçal, ġamil, KemalpaĢazade‟nin Felsefî ve Kelâmî GörüĢleri, Kültür Bakanlığı, Ankara 2000.
Seyyit Hüseyin Nasr, Ġslam Kozmoloji Öğretilerine GiriĢ, Ġnsan, Ġstanbul 1985.
Taylan, Necip, Gazali‟nin DüĢünce Sisteminin Temelleri, ĠFAV, II. Baskı, Ġstanbul 1994.
ToktaĢ, Fatih, “Ahiret Hayatının Mahiyeti: Cismânî mi Ruhâni mi?”, (Gazali KonuĢmaları, haz. M. Cüneyt Kaya), Küre yay., Ġstanbul 2012.
ToktaĢ, Fatih, Ġslam DüĢüncesinde Felsefe EleĢtirileri, Klasik, Ġstanbul 2004.
Watt, W. Montgomery, “Gazâlî ile Ġlgili Bazı Ġncelemeler”, çev. M.S. Aydın, Ġslâm Felsefesi Yazıları, Ufuk Kitapları, Ġstanbul 2000.
Vural, Mehmet, Gazzâlî Felsefesinde Bilgi ve Yöntem, Ankara Okulu, Ankara 2004.
Yaran, Cafer Sadık, “Ġslam Felsefesinde Eklektizm Sorunu”, (Ġslam Felsefesinin Sorunları içerisinde), Elis, Ankara 2003.