Sırta Bakış / Sırtın Bakışı: Sinemada Estetik Modernizm Bağlamında Sırt Takip Plan1

Bu makale, sinematografik bir biçim olarak sırt takip planın, estetik boyutta modernizm ile kurduğu ilişkiyi analiz etmeyi amaçlamaktadır. Michel Foucault’ya göre estetik modernizm süreci biçimlerin ön plana çıkmasıyla başlar. Foucault’nun Édouard Manet ve René Magritte resimlerini analiz eden çalışmaları, bakışın niteliği ve bakış ilişkilerindeki değişimle bağlantılı olan ifadesizlik-belirsizlik, yüzey-düzlük ve yer değiştirme temalarının klasik temsili nasıl bozduğunu ortaya koyar. Estetik modernizmin nitelikleri olarak da tanımlanabilecek bu temalar, klasik sinema ile modern sinema arasındaki ayrımı da açıklayabilecek bir bağlantı sunar. Klasik sinema, gerçekliğin izlenimini sinematik teknikleri işlevsel olarak kullanarak kurar ve bu yönüyle Rönesans dönemindeki mimetik temsil biçimine eklemlenir. Buna karşın, estetik modernizm ile ilişkilendirilebilecek modern sinema, sinematik tekniklerle filmin maddi evrenini vurgulayarak zihinsel süreçleri ortaya çıkarır ve bir özgürleşme alanı yaratır. Bu çerçevede, yüzü ve bakışı saklayan, engelleyici, belirsiz, ifadesiz, düz bir form olan sırtın etkisini yoğunlaştıran ve onu özerk hale getiren sırt takip planlar, estetik modernizmin resim alanındaki nitelikleriyle güçlü bir ilişki kurar. Buradan hareketle bu çalışmada sırt takip planlar, Ahlat Ağacı (Nuri Bilge Ceylan, 2018) filmi odağında ifadesizlik-belirsizlik, yüzey-düzlük ve yer değiştirme temaları ekseninde niteliksel olarak analiz edilmiştir. Analiz sonucunda; yansıtıcı olan, yüzey etkisini güçlendiren, benzeyiş yerine andırış üzerinden ilerleyen sırt takip planların, eksikliğin yarattığı boşluk ile bakışım alanı kurduğu; karşılaşma anları yarattığı; görülmeyeni harekete geçirdiği; bakış alanlarının sürekli değişmesine neden olarak seyircinin konumunu sorgulattığı; tamamlanmamışlığı ve bilinemezliği ile seyircinin beklentilerini boşa çıkardığı görülmüştür. Sonuç olarak Ahlat Ağacı filmindeki sırt takip planlar, filmin mekanının çözülmesine, filmin maddiliğinin açığa çıkmasına neden olmakta; sırtın zamansız mekanında yeni düşünceler yaratılmasına imkan vermektedir.

Gaze in Back / Gazing Back:Tracking Shot From the Back Within Cinematic Aesthetic Modernism

This article aims to analyze, in an aesthetic context, the relationship between modernist tropes and the usage of the tracking shot from the back as a cinematographic form. According to Michel Foucault, the aesthetics of modernism first emerge in forms carried to the foreground. Foucault’s analysis of the paintings of Édouard Manet and René Magritte reveal how themes of expressionlessness-uncertainty, surface-flatness and displacement, all linked to the alterations in the characteristics of the gaze and gaze relations, break down the traditional in representation. These themes, which can be defined as indicative of the qualities of aesthetic modernism, also offer a possibility to demonstrate the distinction between classical and modern cinema. Classical cinema establishes the impression of reality by using cinematic techniques functionally and is thereby linked to forms of mimetic representation that emerged in the Renaissance period. On the other hand, modern cinema, in direct relation with aesthetic modernism, reveals mental processes by emphasizing the material nature of the filmic reality through cinematic techniques, thus creating a space for emancipation of viewer. In this respect, tracking shots from the back indicate a strong relationship with the qualities of aesthetic modernism also seen in painting. As the face and its expression are hidden, the preventive, uncertain, expressionless, flat form of the back is intensified. Furthermore, the study analyzes, tracking shots from the back using qualitative research methods with the central themes of expressionelessness, uncertainty, surface-flatness and displacement. As a result of the analysis, tracking shots from the back, being reflective, strengthen the surface effect, prefer similitude rather than resemblance, by creating a space for the gaze through a gap that lacks, also creating moments of encounter that evoke the invisible thereby altering the point of view of the spectator, leading to an interrogation of their positionality. The reason why these shots don’t meet viewer’s expectations turns out to be reliant on their incomplete and obscure nature. As a result, the tracking shots from back in The Wild Pear Tree (Nuri Bilge Ceylan, 2018) unravels the filmic space, revealing the materiality of the film; it allows to create novel ideas within the timeless space of the back.

PDF

___

Aksakal, H. (2019, Kasım 22). Uçurumun kenarındaki ressam: Caspar David Friedrich. Eleştirel Kültür Dergisi. http://www.ekdergi.com/ucurumun-kenarindaki-ressam-caspar-david-friedrich/
Arslan, Umut T. (2009). Aynanın sırları: Psikanalitik film kuramı. Kültür ve İletişim, 12(1), 9-38.
Artun, A. (2013). Baudelaire’de sanatın özerkleşmesi ve modernizm. Charles Baudelaire. Modern Hayatın Ressamı içinde (Çev. Ali Berktay). (7.basım). (s. 9-86). İstanbul: İletişim.
Atakan, Z.Ö. (Yapımcı) & Ceylan N.B. (Yönetmen). (2018). Ahlat Ağacı. [Sinema Filmi]. Türkiye, Fransa, Almanya, Bulgaristan, Makedonya, Bosna Hersek, İsveç, Katar: Zeyno Film, Memento Films Production, Detail Film, RFF International, Sisters and Brother Mitevski, 2006 Produkcija Sarajevo, Film i Vast, Chimney Pot.
Bacon, F. (1949). Study from the human body [Resim]. National Gallery of Victoria, Melbourne, Avusturalya. https://www.ngv.vic.gov.au/explore/collection/work/3761/
Banu, G. (2001). L’homme de dos, peinture, théâtre. Paris: Adam Biro.
Baudry, Jean L. (1986). Ideological Effects of the Basic Cinematographic Apparatus. Philip Rosen (Ed.), Narrative, apparatus, ideology, A Film theory reader içinde (s.286-298). New York: Colombia University Press.
Bordwell, David. (1997). On The history Of film style. Cambridge, Massachusetts and London, England: Harvard University Press.
Bordwell, D., J. Steager ve Thompson K. (2005). The classical Hollywood cinema, Film style &mode of production to 1960. London: Routledge.
Bordwell, D. ve Thompson K. (2012). Film sanatı. (Çev. Ertan Yılmaz ve Emrah Suat Onat). Ankara: Deki.
Braunberger, P. (Yapımcı) & Godard, J.L. (Yönetmen). (1962). Vivre Sa Vie [Sinema Filmi]. France: Les Films de la Pléiade.
Comolli, Jean L. (1974). Teknik ve İdeoloj. (Çev. Yakup Barokas). Çağdaş Sinema Dergisi, (1), 9-29.
Çelik, T. (2018). Deleuze’ün zaman-imge kavramı ekseninde sinemada yakın plan: Sivas filmi odağında bir analiz. Deniz Bayrakdar (Ed). Türk film araştırmalarında yeni yönelimler 14, Sinema ve zaman-sinema ve sinema içinde (s. 61-84). İstanbul: Bağlam
Deleuze, G. (2003). İki Konferans. (Çev. Ulus Baker). İstanbul: Norgunk.
Delvaux, P. (1966). L’estacade [Resim]. Özel Koleksiyon. Banu, G. (2001). L’Homme de Dos, Peinture, Théâtre. Paris: Adam Biro
Durafour, Jean-M. (2012). Laura, voir l’image au dos du Film. Benjamin Thomas (Ed.), Tourner le dos, sur l’envers du personnage au cinéma içinde (s. 55-67). Paris: PUV, Université Paris 8, Saint-Denis.
Elsaesser, T., Hagener, M. (2014). Film kuramı, Duyular yoluyla bir giriş. (Çev. Berhan Sonar, Barış Yıldırım). Ankara: Dipnot.
Foucault, M. (1993). Ders özetleri, 1970-1982. (2. Baskı). (Çev. Selahattin Hilav). İstanbul: YKY.
Foucault, M. (2001). Kelimeler ve şeyler, İnsan bilimlerinin bir arkeolojisi (2. Baskı). (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay). Ankara: İmge.
Foucault, M. (2006). Sonsuza giden dil. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Ayrıntı.
Foucault, M. (2007). İktidarın gözü (2. Baskı). (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Ayrıntı.
Foucault, M. (2016). Bu bir pipo değildir. (12. Baskı). (Çev. Selahattin Hilav). İstanbul: YKY.
Foucault, M. (2018). Manet’nin Sanatı. Foucault, M., Talon-Hugon, C. ve Marie D. Manet, Velázquez ve estetik modernizm içinde (Çev. Savaş Kılıç). (s. 9-51). İstanbul: İletişim.
Foucault, M. (2018). Nedimeler: Velázquez’in Las Meninas’ı üstüne. Foucault, M., Talon-Hugon, C. ve Marie D. Manet, Velázquez ve estetik modernizm içinde (Çev. Savaş Kılıç). (s. 9-71). İstanbul: İletişim.
Friedrich, C.D. (1817). Der Wanderer über dem Nebelmeer [Resim]. Hamburger Kunsthalle, Hamburg, Almanya. https://www.hamburger-kunsthalle.de/en/nineteenth-century
Gris, F. (2012). Dos paysans. Tourner le dos à la caméra de Depardon. Benjamin Thomas (Ed.). Tourner le dos, sur l’envers du personnage au cinéma içinde (s. 139-153). Paris: PUV, Université Paris 8, Saint-Denis.
Gutting, G. (2010). Foucault. (Çev. Hakan Gür). Ankara: Dost Yayınları.
Hakim, Robert, Hakim Raymond (Yapımcı) & Antonioni, M. (Yönetmen). (1960). L’Avventura. [Sinema Filmi]. İtalya, Fransa: Cino del Duca, Société Cinematographique Lyre.
Hakim, Robert, Hakim Raymond (Yapımcı) &Antonioni, M. (Yönetmen). (1962). L’Eclisse. [Sinema Filmi]. İtalya, Fransa: Interopa Film, Cineriz, Paris Film Production.
Hammershøi, V. (1903-1904). Interiør. Ung kvinde set fra ryggen [Resim]. Randers Kunstmuseum, Randers, Danimarka. https://www.randerskunstmuseum.dk/samling/ highlights/
Harkness, J. (2016). Önsöz. M. Foucault. Bu bir pipo değildir içinde. (12. Baskı). (Çev. Selahattin Hilav). İstanbul: YKY.
Kırel, S. (2018). Kültürel çalışmalar ve sinema. İstanbul: İthaki.
Koi, H., Mizoguchi, K. (Yapımcı) & Mizoguchi,K. (1952). The life of Oharu [Sinema Filmi]. (1952). Japonya: Koi Productions, Shintoho Film Company.
Kolker, R. (2011). Film, biçim ve kültür. (Çev. Fırat Ertınaz ve Diğerleri). Ankara: Deki.
Kovács, András B. (2010). Modernizmi seyretmek, Avrupa sanat sineması, 1950-1980. (Çev. Ertan Yılmaz). Ankara: Deki.
Lacan, J. (2013). Psikanalizin dört temel kavramı, seminer 11. kitap. (Çev. Nilüfer Erdem). İstanbul: Metis Yayınları.
Magritte, R. (1928). L’apparition /Personnage Marchant Vers L’horizon [Resim]. Stuttgart Eyalet Galerisi, Stuttgart, Almanya. https://www.staatsgalerie.de/en/g/collection/digital-collection/einzelansicht/sgs/werk/einzelansicht/70B32B694EC1C965237BA7A5571720CD. html
Magritte, R. (1937). La Reproduction Interdite [Resim]. Museum Bojimas Van Beuningen, Rotterdam, Hollanda. https://www.boijmans.nl/en/collection/artworks/4232/la-reproduction-interdite
Magritte. R. (1955). Le Maitre d’école. [Resim]. Özel Koleksiyon. Banu, G. (2001). L’Homme de Dos, Peinture, Théâtre. Paris: Adam Biro.
Malevich, K. (1928-1929). To harvest (Matha and Vanka) [Resim]. The Virtual Russian Museum, Saint Petersbourg, Rusya. https://rusmuseumvrm.ru/data/collections/ painting/19_20/malevich_ks_na_zhatvu_marfa_i_vanka_1928_1929_zh_9492/index. php?lang=en
Marie, D. (2018). Ön yüz/arka yüz veya hareket halindeki seyirci. Foucault, M., Talon-Hugon, C. ve Marie, D. Manet, Velázquez ve estetik modernizm içinde (s.103-119). İstanbul: İletişim.
Manet, É. (1873). Le chemin de fer [Resim]. National Gallery of Art, Washington, Amerika. https://www.nga.gov/collection/art-object-page.43624.html
McGowan, T. (2012). Gerçek bakış, Lacan sonrası sinema kuramı. (Çev. Zeynep Özen Barkot). İstanbul: Say.
Metz, C. (2012). Sinemada anlam üstüne denemeler. (Çev. Oğuz Adanır). İstanbul: Hayalperest.
Mulvey, L. (2019). Görsel haz ve anlatı sineması üzerine. (Çev. Nigün Abısel). Büker S. ve Topçu, G. Y. (Ed.). Sinema, tarih kuram eleştiri içinde (s.201-218). İstanbul: İthaki.
Natan, B, Natan E. (Yapımcı) & Grémillon, J. (Yönetmen). (1930). La Petite Lise. [Sinema Filmi]. Fransa: Pathé-Natan.
Orr, J. (1997). Sinema ve modernlik. (Çev. Ayşegül Bahçıvan). Ankara: Bilim ve Sanat.
Öztürk, S. (2016). 2. Sayımız çıkarken: Gölgenin sineFilozofisi. SineFilozofi Dergisi, 1(2), 3-5.
Öztürk, S. (2018). Sinema felsefesine giriş, Film-yapımı felsefe. Ankara: Ütopya.
Öztürk, S. (2019a, Şubat). Mağara alegorisindeki mağaradan kurtuluşta sinemanın yeri. Düşünbil Dergisi, (76), 6-9.
Öztürk, S. (2019b). Sinemada temsil anlayışına reddiye. SineFilozofi Dergisi, 4 (7), 3-9.
Panofsky, E. (2017). Perspektif, simgesel bir biçim. (2.Baskı). (Çev.Yeşim Tükel). İstanbul: Metis.
Roger, P. (2012). Faire l’écran. Benjamin Thomas (Ed.). Tourner le dos, sur l’envers du personnage au cinéma içinde (s. 41-54). Paris: PUV, Université Paris 8, Saint-Denis.
Sayın, Z. (2003). İmgenin pornografisi. İstanbul: Metis.
Serceau, D. (2012). Au commencement, le dos. Benjamin Thomas (Ed.). Tourner le dos, sur l’envers du personnage au cinéma içinde (s.19-28). Paris: PUV, Université Paris 8, Saint-Denis.
Talon-Hugon, C. (2018). Manet ve Seyircinin Şaşkınlığı. Foucault, M., Talon-Hugon, C. ve Marie, D. Manet, Velázquez ve Estetik Modernizm içinde (s.75-101). (Çev. Savaş Kılıç). İstanbul: İletişim.
Tarr, B. (Yapımcı) & Tarr, B. Ve Hranitzky, Á. (Yönetmen). (2000). Werkmeister Harmóniák [Sinema Filmi]. Macaristan, Almanya, Fransa: Goëss Film, Von Vietinghoff Filmproduktion, 13 Productions.
Thomas, B. (Ed.). (2012a). Tourner le dos, sur l’envers du personnage au cinéma. Paris: PUV, Université Paris 8, Saint-Denis.
Thomas, B. (2012b). Une félure dans le cristal, les Ténèbres de l’âme féminine d’Evgueni Bauer. Benjamin Thomas (Ed.). Tourner le dos, sur l’envers du personnage au cinéma içinde (s. 69-88). Paris: PUV, Université Paris 8, Saint-Denis.
Thomas, Benjamin, (2012c). Vitti Verso. Benjamin Thomas (Ed.). Tourner le dos, sur l’envers du personnage au cinéma içinde (s. 163-183). Paris: PUV, Université Paris 8, Saint-Denis.
Tunalı, İ. (2001). Estetik. (6. Basım). İstanbul: Remzi.
Vasse, D, (2012). Le dos et le Sol, de quelques dos dans le cinéma de Danièle Huillet et Jean-Marie Straub. Benjamin Thomas (Ed.). Tourner le dos, sur l’envers du personnage au cinéma içinde (s. 111-122). Paris: PUV, Université Paris 8, Saint-Denis.
Wolf D. (Yapımcı) & Van Sunt G. (Yönetmen). (2003). Elephant. [Sinema Filmi]. USA: HBO Film.