SELÇUKLULAR DÖNEMİNDE İKTANIN GULAMLAR ÜZERİNDEKİ SOSYAL VE EKONOMİK ETKİSİ

Yaklaşık bir buçuk yüzyıl boyunca, büyük Selçuklu İmparatorluğu, şimdiki yirmi ülkeyi kapsayan toprakları, merkezi olarak ve bazen de dolaylı olarak yönetti. Bu hükümetin yapısal ve kurumsal kapasitesi ve etkinlikleri, büyük devlet arazilerinin optimal yönetimi alanında ikta sisteminin kurulması ve farklı alanlarda santrifüj yönetiminin dengelenmesi dahil olmak üzere çeşitli alanlarda yeniliklere sahipti. İkta iki kurumu, askeri ve ekonomik sektörü birbirine bağladı. Bu sistem ayrıca idari alanda da birçok sorunu çözdü. Ancak; ikta sisteminde oluşan bazı işlev bozuklukları yüzünden bu dönemde siyasi gerilemeye yol açmıştır. Bu vakalar arasında, önemli olan ve sınır illerinin (özellikle doğu sınırlarının) giderek bağımsız bölgesel yönetimlerin oluşumuna zemin oluşturan, Gulam-Sepahsalar'a devredilmesi de vardır. Selçuklular döneminde Nizamülmülk önderliğinde tamamen yeni bir sistem oluştu ve Selçuklular bu sistemle diğer Müslüman devletlere model oldu. Yukarıdaki tartışmaya ek olarak, bu çalışma, Selçuklular döneminde iktanın gulamlar üzerindeki etkisini inceler.

THE SOCIAL AND ECONOMIC INFLUENCES OF IQTA ON GHILMAN DURING THE SELJUK PERIOD

For about a century and a half, the Great Seljuk Empire centrally and sometimes indirectly ruled the territories that now occupy the lands of twenty countries. The structural and institutional capacities and efficiencies of this political existence had innovations in various fields, including reestablishing the cut off system in the field of optimal administration of large government lands and balancing the administration of centrifugal areas in different districts. The Iqta Institute connected the military and economic sectors and solved many probems in the administrative field. Nevertheless some inefficiencies of the Iqta institutions resulted in political refusal during this period of time. Among them was the transfer of notable border provinces, especially the eastern borders (ghilman sepahsalar) which gradually created the grounds for the formation of independent regional states. During the Seljuk period it underwent a transformation under the leadership of Nizam al-Mulk, took on a totally new face, and with its Seljuk nature became a model for other Turkish Muslim states. İn addition to the above discussion, the present study intends to investigate the transfer of limbs to slaves in the Seljuk period

PDF

___

آژند،یعقوب) 1398 (،ادبیات ایران در زمان سلجوقیان، تهران:گستره ابن اثیر، ابوالحسن علی بن محمد) 1385 (، ترجمه علی هاشمی حایری
،تهران،شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
ابن عبری، جریجوریوس ابو الفرج ابن هارون المالطى ) 1377 (، مختصرالدول، ترجمه عبدالمحمد آیتی،تهران، انتشارات علمی فرهنگی
ابن اسفندیار،محمد بن حسن،) 1320 (،تاریخ طبرستان،به کوشش عباس اقبال،تهران
ابی الفرج، عبدالرحمن) 1992 (،منتظم فی تاریخ الملوک الامم،بیروت: دارالکتب العلمیه
ابن بابویه، محمد بن علی) 1361 (،توحید،قم: علویون اصغری اناری، بهزاد)بهار 1395 (،جایگاه نیروهای نظامی در تحول نظام قدرت
در ایران با تکیه بر عصر سلجوقیان، پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران، فصلنامه علمی- ترویجی ، سال سوم،شماره هشتم، بهار .1395
اندرسون،پری) 1390 (، گذار از عهد باستان به فئودالیسم، مترجم: حسن مرتضوی، تهران: ثالث
بنداری اصفهانی،) 1386 (، تاریخ سلسله سلجوقی، مترجم: محمد حسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
برتلس،یوگنی ادوارد) 1375 (،تاریخ ادبیات فارسی)از فردوسی تا پایان عهد سلجوقیان تهران:هیرمند
باسورث، ادموند کلیفورد، ) 1378 (تاریخ غزنویان)جلد اول و دوم(، ترجمه ی حسن انوشه،تهران:انتشارات امیر کبیر،چاپ دوم
بی نا ) 1318 (،مجمع التواریخ القصص،بی جا پطروشفسکی،تاریخ ایران)از ایران باستان تا پایان سده هجدهم (،ترجمه کریم کشاورز،تهران،انتشارات پیام
ثامری، احسان ذنون،) 1395 (، حیات علمی در روزگار سامانیان: تاریخ فرهنگی خراسان در قرون سوم و چهارم هجری، مترجم: جمال اشرفی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
الجالودی عبدالفتاح و دیگران ) 1391 (،اقطاع نظامی در عصر پادشاهان بزرگ سلجوقی و نقش وزیر نظام الملک در پیدایش و تحول ان،نشریه پژوهش .163- در تاریخ،شماره 6،ص 127
حقانی زنجانی، حسین) 1396 (،اصطلاح اقطاع از نظام مالیاتی اسلام،نشریه درس .46_ هایی از مکتب اسلام،سال 30 ،شماره 41
حسن زاده، اسماعیل)زمستان 1385 (: ساختار و عملکرد سپاه غزنویان، .152- پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 52 ، صص 115
جوینی،عطامک) 1399 (،تاریخ جهانگشای جوینی،تهران: انتشارات نگاه رضوی،سید ابوالفضل) 1395 (،شهر، سیاست و اقتصاد در عهد ایلخانان،تهران:امیر کبیر
راوندی، مرتضی) 1401 (،تاریخ اجتماعی ایران،تهران:امیر کبیر
عقیلی،محمد حسین) 1364 (،خلاصه الحکمه،تهران:سفیر اردهال
غفرانی، علی)تابستان 1392 (: بررسی زمینه ها و علل به قدرت رسیدن بردگان و دون نپایگان در سرزمین های اسلامی، مجله تاریخ فرهنگ و تمدن . 112- اسلامی، س 4، ش 11 ، صص 91
عتبی، محمد بن عبدالجبار،) 1374 (، تاریخ یمینی،تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
صفا، ذبیح الله)مهر 1335 (: تسلط غلامان و قبایل زردپوست و آثار اجتماعی آن
در ایران)از میانه قرن پنجم تا آغاز قرن هقتم هجری(، نشریه دانشکده . 81- ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س 4، ش 1، صص 23
دو فوشه کور، هانری) 1377 (: اخلاقیات، مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سده سوم تا سده هفتم ه.، ترجمه محمد علی امیر معزی و عبدالمحمد روح بخشان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی .
یوسفی فر، شهرام) 1392 (: تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران در دوره سلجوقیان، تهران، دانشگاه پیام نور، چ.دوم.
خلیلی، خلیل) 1387 (،سلطنت غزنویان،تهران، انتشارات امیری دبیری نژاد، بدیع الله، تاریخ: سلاجقه و گسترش ادب فارسی، چشم انداز ارتباطات
. فرهنگی، تیر و مرداد 1384 ، شماره 17
دلریش، بشری، جایگاه سیاسی غلامان در تاریخ ایران، تهران: هزار کرمان، .1392 ساوری، محمد فتح الله، تاریخ محمدی)احسن التواریخ(،مصحح: غلامرضا طباطبایی
مجد،تهران: امیر کبیر، 1371 گ سمعانی، عبدالحمید) 1962 (،مجمع الانساب، بیروت: مطبعة مجلس، الطبه الاولی
شبانکاره ای، محمد بن علی بن محمد) 1367 (،مجمع الانساب،تصحیح میرهاشم محدث،تهران،امیر کبیر
طوسی، نظام الملک) 1344 (، سیاست نامه،مصحح: محمد قزوینی،تهران: کتابفروشی زوار،چاپ دوم
قمی،تاج الدین حسن) 1385 (،قمم:کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی)ره(
فیرحی، داوود) 1382 (،سیمای عمومی نظام سیاسی و دوت در اسلام،تهران،انتشارات سمت نظام ،» سیمای عمومی نظام سیاسی و دولت در اسلام « ،) فیرحی، داوود، ) ۱۳۸۲
سیاسی و دولت در اسلام، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم ) X۷۰۱-۴۵۹- انسانی دانشگاهها، ص. ۳۵ ، شابک ۹۶۴ فخر مدبر،محمد بن منصور) 1354 (،آداب الحرب و الشجاعه،به کوشش محمد خوانساری،تهران:اقبال
کلاوزنر،کارلا ) 1382 (،دیوان سالاری در عهد سلجوقیان،ترجمه یعقوب آژند، تهران، امیر کبیر،
. گروسه، رنه، تاریخ مغول،مترجم: محمد بهفروزی، تهران: آزاد مهر، 1389 گوکسو، ارکان، ملاحظلاتی درباره جایگاه غلامان دربار در زندگی اجتماعی و اقتصادی، گروه تاریخ دانشگاه تهران، همایش تاریخ اقتصادی ایران .)5- 11 م/ق 6 - دوره ) 12
کلینی،محمد بن یعقوب) 1393 (،اصول الکافی، مترجم:محمد باقر کمره ای،قم:اسوه
. لمبتون، ان .ک.س) 1346 (،تکامل نظام اقطاع در ایران قرون وسطی ، شماره 34
ماوردی، ابوالحسن بن علی،) 1383 (، الاحکام الاسطانیه، مترجم:حسین صابری، تهران:علمی و فرهنگی
مستوفی، حمدالله،) 1381 (، تاریخ گزیده، تهران:انتشارات سخن
مسکویه، ابوعلی) 1334 ( ،تجارب الامم،ترجمه ی ابوالقاسم امامی،تهران،انتشارات سروش
مقریزی،احمد) 1397 (،المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الاثار المعروف بالخطط المقریزیه،بغداد:مکتبه المثنی
مارکس، کارل) 1397 (،دولت در ایران نقدی بر نظریه شیوه تولید آسیایی،تهران:اختران
نوذری، عزت الله) 1377 (،نقش اقطاع داری و دیوان سالاری در تاریخ ایران،نشریه .131- کیهان اندیشه،شماره 81 ،ص 121
نیشابوری، احمد بن محمد،) 1332 (، تاریخ نیشابوری، مصحح بهمن کریمی، تهران: کتابخانه ابن سینا.
یوسفی فر، شهرام، روند پیدایش نهاد اتابکی در دوره سلجوقیان، پایان . نامه کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، 1375 یوسفی، جمیله) 1397 (،تاثیر اقطاع داری نظامی بر تضعیف ارکان سیاسی .155- سلجوقیان؛نشریه تاریخ اسلام و ایران شماره 39 ،ص 133
Pipes, D. (1981). Slave soldiers and islam: the genesis of a military system. New haven: Yale University Press.
Cahen,C. (1912). The historigraphy of the Seljkid period. London.
Luther, M. (1529). Türklere karşı savaş hakkında (Olgun, H. Çev.). Teolojik uyum sorunu:
Luther ve İslam içinde (s. 21-84). İstanbul: Ağaç Yay. Göksu, E. (2007). Türkiye Selçuklu devletinde gulam eğitimi ve gulamhaneler. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, VII/24, 65-84.
Göksu, E. (2017). Selçuklu’nun mirası gulâm ve iktâ (kölelik mi efendilik mi?) İstanbul: Kronik Kitap.