YENİ UYGUR TÜRKÇESİNDE “+lAr” EKİNİN FARKLI BİR İŞLEVİ ÜZERİNE

Türk Dilinde çokluk ifadesi için; +An, +GUn, +t gibi kısa soluklu eklerin yanı sıra, yazılı ilk dönemlerden beri varlığını gördüğümüz ve günümüze kadar da varlığını sürdürmüş olan +lAr eki de kullanılmıştır. +lAr çokluk eki, çokluk işlevinin yanında buna bağlı olarak bazı farklı işlevler de üstlenmiştir. Ekin Türkiye Türkçesindeki işlevlerinden daha farklı olarak Yeni Uygur Türkçesinde nezaket formu ile birlikte grup oluşturduğu kelimelerin sonuna gelerek “ve” bağlacı görevini de yerine getirdiği örnekler mevcuttur. Dil içi aktarımlarda dikkat edilmesi gereken önemli bir özellik olan bu işleve kaynaklarda açıklık getirilmemiştir. Yeni Uygur Türkçesi ile yayımlanmış olan “Üç Padişahliq Heqqide Qisse” isimli tarihi romanın birinci (Guencung 2012a) ve dördüncü cildinden (Guencung 2012b) tarayıp aldığımız örneklerden hareketle sözü edilen “bağlama” işlevini ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

+lAr, Yeni Uygur Türkçesi, bağlaç işlevi, diliçi aktarım.

ON A DIFFERENT FUNCTION OF THE SUFFIX “+lAr” IN THE NEW UYGHUR TURKISH

+lAr plural suffix, which we have seen since the first periods of writting and continued its existence until today, is also used for the expression of the plurals in Turkish language beside short aspirated suffixes as +An, +GUn, +t . In addition to its multitude function, +lAr plural suffix also undertook some different functions accordingly.More different from its functions in Turkey Turkish, there are samples of the suffix's "and" conjunction task fulfilling by ending with becoming group of words with the courtesy form of New Uyghur Turkish. This function, which is an important feature to be aware of intralingual transfers, is not clarified in resources. We will try to reveal the mentioned "conjunction" function with referance to the samples we scanned and received from "Üç Padişahliq Heqqide Qisse" named historical novel's first (Guencung 2012a) and fourth volumes (Guencung 2012b) [3] published with the New Uyghur Turkish.

Keywords:

+lAr, New Uyghur Turkish, conjunction function, intralingual transfer.,

PDF

___

ATA Aysu (2009), Türk Dillerinde +lA Çokluk Eki”, İnternational Journal of Central Asian Studies, Volume 13, pp 89-99.
DENY Jean (2012), Türk Dil Bilgisi, Osmanlı Türkçesi, (Çev. Ali Ulvi ELÖVE), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
ERCİLASUN Ahmet Bican (2016), Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul: Dergâh Yayınları.
ÉZİZ Adil-TAŞPULAT Abdullétip (1985), Hazirqi Zaman Uyġur Tili Asasliri, Kaşgar: Qeşqer Uyġur Neşriyati.
GUENCUNG L. (2012a), Üç Padişahliq Heqqide Qisse, C.1, Ürümçi: Şincang Xelq Neşriyati, 2. Bs.
GUENCUNG L. (2012b), Üç Padişahliq Heqqide Qisse, C.4, Ürümçi: Şincang Xelq Neşriyati, 2. Bs.
HARBALİOĞLU Neşe (2017), “Yeni Uygur Türkçesindeki +lAr Ekine Bir Bakış”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, sa.44, Ankara: s. 173-186.
İLKER Ayşe (2003), Türkmen Türkçesinde –dır Ekinin “ve” Bağlacı İşlevinde Kullanılışı”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, sa. 15 (Bahar 2003): 119-123.
JOHANSON Lars (2002), “Güneybatı Türkçesinde Çokluk Eki Şekilleri” (Çev.Nurettin DEMİR), Hacettepe Üniversitesi Türkbilig/Türkoloji Araştırmaları Dergisi, sa 2002/3: 174-187.
KAYDAROV A.T. vd. (1966), Hazirqi Zaman Uyġur Tili II. Qisim Morfologiya ve Sintaksis, Alma-ata:
KORKMAZ Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yayınları.
ÖTKÜR Abduréhim Tileşup (1985), Ömür Menzilliri (Şéir, Dastan, Nesirler Toplimi), Ürümçi: Yaşlar Neşriyati.
ÖZTÜRK Rıdvan (1994), Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları, 1. Bs.
TEKİN Şinasi (1992), “Eski Türkçe”, Türk Dünyası El Kitabı, (Dil-Kültür-Sanat), c.2: 142-192.
TÖMÜR Xemit (1987), Hazirqi Zaman Uyġur Tili Grammatikisi (Morfologiye), Pekin: Milletler Neşriyati.
YAKUT Abliz, ĠEYURANİ Ġenizat vd. (1999), Uyġur Tilining İzahliq Luġiti (Qisqartilmisi), Ürümçi: Şincang Xelq Neşriyati.
ZEYNALOV Ferhat (1993), Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi, (Akt: Yusuf GEDİKLİ), İstanbul: Cem Yayınevi.