20679

ORTA ASYA’DAN ANADOLU’YA KAYALARA YAZILAN TÜRK KÜLTÜRÜ (DEREİÇİ KAYA RESİMLERİ)

İnsanoğlu, diğer canlılardan farklı olarak kendisini kalıcı olarak tanıtmak ve ifade etmek isteyen bir varlıktır. Bu istek onu değişik yöntemler aramaya sevk etmiştir. Türk Milleti bu kural içinde zamanla ortaya çıkardığı kültür gereği, heyecanlarını, ekonomik yapısını, inançlarını, toylarını ve cenazelerini yani, kültürüne dair ne varsa taşlar üzerine yazıp çizmeyi bir yöntem olarak belirlemiştir. İşte bu kültürün izlerini görebildiğimiz kaya resimleri bütün Asya’ya ve Avrupa ortalarına kadar yayıldığı gibi, kadim Türk toprağı olan Anadolu coğrafyasında da açıkça görülebilmektedir. Anadolu’da kaya resimlerinin yoğun bulunduğu yerlerden birisi de Orta Asya’nın giriş kapısı ve Kafkasların önemli bir yeri olan Kars ilimizdir. Bunlardan en önemlilerinden bir tanesi olarak düşündüğümüz Dereiçi kaya resimleridir.

Anahtar Kelimeler:

Bozkır Türk kültürü, Orta Asya, petroglif, Anadolu, Kars

THE TURKISH CULTURE FROM CENTRAL ASIA TO ANATOLIA WRITTEN ON THE ROCKS (DEREİÇİ ROCK DRAWINGS)

Man is a creature that wants to introduce and express himself as permanent unlike other livings. This will has always led him to search for different methods. The Turks as a culture which they brought about in a rule have carved their feelings, excitements, economic structures, cults, wedding and funeral ceremonies and other culture related depictions on rocks and stones as a method. Depictions on rocks which still carry the marks of such culture have been observed from Asia up until central Europe are clearly seen in Anatolia, which has been a Turkish land. One of the places where depictions are commonly observed in Anatolia is Kars, which is entrance to Central Asia and an important place for Caucasus. Depictions of Dereiçi (Invalley) are among the top marks of Turkish culture in this town.

Keywords:

Turkish Steppe culture, Central Asia, petroglyph, Anatolia, Kars,

___

AKİŞEV, Kemal Alisar (1978), Kurgan Issık, Kazakistan Sakalarının Sanatı, Moskova: İskustvo Yayınları.
ATALAY, İbrahim– MORTAN, Kenan (2011), Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İstanbul: İnkılap Kitapevi.
CEYLAN, Alpaslan (2001), Sarıkamış Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Erzurum: Atatürk üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
CEYLAN, Alpaslan (2002), “Doğu’ da İlk Türk Yerleşmelerinden Cunni Mağarası”, Türkler, C VI: 425- 429, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
CEYLAN, Alpaslan (2007), “2005 Yılı Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C I: 129-148.
CEYLAN, Alpaslan (2008a), “Doğu Anadolu’da Kaya Resimlerinin Türk Tarihi Açısından Önemi”, Bilim ve Ütopya Dergisi, 163 (14): 26-35.
CEYLAN, Alpaslan (2008b), Doğu Anadolu Araştırmaları Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (1998-2008), Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları.
CEYLAN, Alpaslan (2010), “Doğu Anadolu’da İlk Türk İzleri” XV. Türk Tarih Kongresi-I, Ankara: 215- 232.
CEYLAN, Alpaslan (2015a), “Taştaki Türkleri Okumak”, Türkiz Dergisi, (6), 34: 9-52.
CEYLAN Alpaslan (2015b), Doğu Anadolu Araştırmaları II Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır 2008-2014, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
CEYLAN, Alpaslan (2016), “Türk Dünyasından Yeni Kaya Resimleri” XVII. Türk Tarih Kongresi, Ankara (Baskıda).
ÇAY, Abdulhâluk (1983), “Anadolu’da Türk Damgası”, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
ÇORUHLU, Yaşar (1997), Erken Devir Türk Sanatı ABC’si, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
ÇORUHLU, Yaşar (2006), Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
DİYARBEKİRLİ, Nejat (1973), “Kazakistan’da Bulunan Esik Kurganı” Cumhuriyetin 50. Yılına Armağanı, İstanbul: 291-304.
DURMUŞ, İlhami (2012), İskitler, Ankara: Akçağ Yayınları.
ERİNÇ, Sırrı (1953), Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
GOLDEN, Peter B. (2013), Türk Halkları Tarihine Giriş, (çev. Osman Karatay), İstanbul: Ötüken Yayınevi.
GÖMEÇ, Sadettin (2002), Türk Kültürünün Ana Hatları, Ankara: Akçağ Yayınları.
HARMANKAYA, Savaş- TANINDI, Oğuzhan (1996), Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri I, İstanbul: TAY.
KAFESOĞLU, İbrahim (1996), Türk Milli Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
KARPUZ, Haşim (1977), “Çamuşlu'da Yontma Taş Çağı Kaya Resimleri”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik, C 10 (112): 1-5.
KETİN, İhsan (1983), Türkiye jeolojisine Genel Bir Bakış, İstanbul: Teknik Üniversite Matbaası.
KIYAR, Neslihan (2008), “Orta Asya’dan Anadolu’ya Değişen Coğrafyalarda Petroglifler”, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 26: 177-190.
KOCA, Salim (2002), “Eski Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat”, Türkler, C III, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
KOCA, Salim (1990), Türk Kültürünün Temelleri-I, İstanbul: Damla Yayınevi.
LIVŞITS, Vladimir A. (2000), “Eski Türk Runik Yazısının Ortaya Çıkışı Üzerine”, Sadettin Gömeç-T. Ölçekçi, AÜDTCFD, 20/31, Ankara: 37-50.
MANDALOĞLU, Mehmet (2013), “Eski Türklerde Sanayi, Ticaret ve Maliyenin Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C 2 (2): 129-150.
MARTİNOV, A. İ. (2013), Altay Kaya Resimleri, Ankara: Atatürk Kültür Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu.
MEMİŞ, Ekrem (2012), İskitlerin Tarihi, Ankara: Altınpost Yayınları.
MUSABAYEV, G. (1998), “Kazakistan Arkeoloji Araştırmaları Margulan Okulları” XIV. Bilimsel Pratik Konferans Çalışmaları, Kazakistan.
NEMETH, Gyula (1940), “Türklüğün Eski Çağı”, Ülkü, C XV: 299-306.
ÖGEL, Bahattin (1988), İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ÖZEY, Ramazan (1997), Dünya Platformunda Türk Dünyası, Konya: Aktif yayınları.
ÖZGÜL, Oktay (2015), “Erzurum Bölgesi Kaya Panoları”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, V (10): 169-198.
R[SONYİ, L{szló (1971), Tarihte Türklük, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
ROUX, Jean Paul. (2001), Orta Asya Tarih ve Uygarlık, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
SEVİNDİ, Cemal (1999), Sarıkamış’ın Coğrafi Etüdü, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
SOMUNCUOĞLU, Servet (2007), “Sibirya’dan Hakkâri’ye Taştaki Türkler ve Bozkır Kavimleri”, Atlas Dergisi, 177: 128-146.
SOMUNCUOĞLU, Servet (2000), Saymalıtaş Gökyüzü Atları, İstanbul: Atok Yayınları.
SOMUNCUOĞLU, Servet (2011), Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İstanbul.
ŞAROĞLU, Fuat–YILMAZ, Yücel, (1986), “Doğu Anadolu’da Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim Ve Havza Modelleri”, Maden Teknik Arama Dergisi, 107, Ankara: 83-89.
ŞENEL, Alaeddin (1968), Eski Yunan’da Siyasal Düşünüş, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları.
TARKAN, Tevfik (1974), “Ana Çizgileriyle Doğu Anadolu Bölgesi ve Çevresi”, Atatürk Üniversitesi 50. Yıl Armağanı, Erzurum.
TASHBAYEVA, K. (2001), “Petroglyphs of Kyrgyzstan”, Petroglyphs of Central Asia, Bishkek.
TOPALOĞLU, Yasin-GÜNAŞDI Yavuz-BİNGÖL, Akın-CEYLAN, Alpaslan (2011), “2009 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı,C 2: 375-398.
TURAN, Osman (1993), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul: Boğaziçi yayınları.
ÜNGÖR, İbrahim-BİNGÖL Akın vd. (2014), 2012 Yılı Erzincan-Erzurum İlleri Yüzey Araştırmaları, 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C 1, 61-78.
YILMAZ, Anıl– DAŞMAN, Ali (2010), “Saymalı Taş’ın Bronz Dönemi Petroglifleri”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5: 143-159.
YILMAZ, Anıl (2013), “Saymalıtaş Petrogliflerindeki Toy (Şenlik) Sahneleri Üzerine”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/1, İzmir: 223-248.