HATIRLAMADAN HAYALE TANPINAR ESTETİĞİ VE SÖZLÜ KÜLTÜR

Ahmet Hamdi Tanpınar, Osmanlı Devleti’nin son, Cumhuriyet’in ilk dönemi arasında, kültürel ve siyasi değişim dinamiklerinin ortasında yaşamış özel bir sanatçı ve düşünürdür. Sadece bir yazar ya da öğretim elemanı olarak adlandırılamayacak kadar özel biridir. Anlatısının derinliğini ve zenginliğini kültürel belleğin tüm mekanizmaları ve imkânları ile tesis etmiştir. Bunu hikâye kurgulamanın imkânlarından çok dilde aramış ve başarmıştır. Hatırlama mekanizmalarını halkbilimsel anlamdaki dil ve kültür varlığından (mitik düşünce, gelenek vb.) bir düş işçiliğine doğru yetkin bir şekilde evirmeyi başarmıştır. Bu çalışmanın birinci bölümünde hatırlamadan hayale doğru bir sürek içerisinde Tanpınar estetiğini oluşturan temel damarlardan bahsedilecektir. Bunun içinde romanlarını ve hikâyelerini hatta makalelerini bile inşa eden şiir düşüncesi üzerinde özellikle durulacaktır. Keza onun estetiğinde romanını, hikâyesini ve felsefesini kuşatan en temel bazen de yegâne unsur şiirdir. İkinci bölümde Ahmet Hamdi Tanpınar’ın estetik zihin dünyasının ve belleğinin temellerini oluşturan sözlü kültür kaynaklarının birkaçından bahsedilecektir. Bu sözlü kültür kaynaklarıyla Tanpınar’ın kurmuş olduğu ilişki üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda özellikle büyükannesi ve ‚meşk hafızası‛nın önemine değinilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Ahmet Hamdi Tanpınar, hatırlama, sözlü kültür, kültürel bellek, halkbilimi

FROM MEMORY TO IMAGINATION TANPINAR’S AESTHETICS AND ORALITY

Ahmet Hamdi Tanpınar is a special artist and an intellectual lived in changing cultural and political dynamics in the last period of Ottoman Empire, first period of Republic of Turkey. He cannot be named only as a writer or instructor. He has founded the profound and wealth of his narration with all the mechanisms and possibilities of cultural memory. He searched and achieved with the possibilities of language over fiction possibilities. He carried out to invert language and cultural existence (in folkloric definition as mythic thought, tradition etc.) to a dream workmanship. In the first part of this work, the core of Tanpınar’s aesthetics will be mentioned in duration from reminiscence to imagination. This core will be dwelling on his poetics that build his novels, stories even articles. Because poetry is most basic sometimes the only aesthetic core/sense of his novels, stories and philosophy. In the second part of this work Tanpınar’s world of aesthetic mind and the sources of his memory will be mentioned with a few of sources of orality. The relationship between this oral culture sources and Tanpınar’s founding will be emphasized. In this context, especially his grandmother and ‚affair memory‛ will be important.

Keywords:

Ahmet Hamdi Tanpınar, memory, orality, cultural memory, folklore,

PDF

___

ALPTEKİN, Turan (2010), Ahmet Hamdi Tanpınar: Bir Kültür, Bir İnsan, İstanbul: İletişim Yayınları.
ALTIERI, Charles (2004), “Rhetoric and Poetics: How to Use the Inevitable Return of the Repressed”, A Companion to
Rhetoric and Rhetorical Criticism, W. J. Lost and W. Olmsted (Ed.). Cornwal: England: 473–493.
AYDEMİR, Murat (2010), Turkish Music Makam Guide, (çev. Erman Dirikcan), İstanbul: Pan Yayıncılık.
AYDIN, Mehmet (2013), Kayıp Zamanın İzinde: Ahmet Hamdi Tanpınar, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
AYKUT, A. Sait (2007), “Varlık, Bellek, Hatırlayış ve Unutuş Üzerine”, Cogito. S. 50: 158–169.
BACHELARD, Gaston (2013), Mekânın Poetikası, (çev. Alp Tümertekin), İstanbul: İthaki Yayınları.
BORGEAUD, Philippe (1999), “Mitin Belleği ile Tarihin Unutkanlığı”, Karşılaşma Karşılaştırma. (çev. Mehmet Emin Özcan), Ankara: Dost Kitabevi: 89–97.
BOZKURT, Ahmet (2015), Unutma Zamanı: Yazı, Bellek ve Eleştiri, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
ÇOBANOĞLU, Özkul (1999), “Sözlü Kültürden Yazılı Kültür Ortamına Geçiş Bağlamında Erken Dönem Osmanlı Tarihlerinden Âşıkpaşazade’nin Epik Karakteri Üzerine Tespitler” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 16: 65-82.
DAVUTOĞLU, Ahmet (1997), “Medeniyetlerin Ben-İdraki”, Divan İlmi Araştırmalar Dergisi. 3(2): 1–53.
DEĞİRMENCİ, Tülün (2011), “Bir Kitabı Kaç Kişi Okur? Osmanlı’da Okurlar ve Okuma Biçimleri Üzerine Bazı Gözlemler”, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, S. 13: 7–43.
DEMİRALP, Oğuz (2014), Tanpınar’a Biraz Huzur Verelim, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
EAGLETON, Terry (2012), Edebiyat Olayı, (çev.Başak Yüce), İstanbul: Sel Yayıncılık.
ECO, Umberto (2013), Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti, (çev. Kemal Atakay), İstanbul: Can Yayınları.
EROĞLU, Mehmet (2014), “Yürek Sürgünü”, Resimli Türkçe Edebiyat Takvimi 2015. (ed.Levent Cantek), İstanbul: İletişim Yayınları: 176.
GIRARD, Rene (2007), Romantik Yalan ve Romansal Hakikat: Edebi Yapıda Ben ve Öteki, (çev. Arzu Etensel İldem), İstanbul: Metis Yayınları.
GOODY, Jack (2013), Yazılı ve Sözel Arasındaki Etkileşim: Okur-Yazarlık, Aile, Kültür ve Devlet Üzerine İncelemeler, (çev. Osman Bulut), İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
GÜRBİLEK, Nurdan (2012), “Büyük Tıkanma”, Benden Önce Bir Başkası, İstanbul: Metis Yayınları: 77–92.
HOLBROOK, Victoria R. (2012), Aşkın Okunmaz Kıyıları: Türk Modernitesi ve Mistik Romans, (çev. Erol Köroğlu,Engin Kılıç), İstanbul: İletişim Yayınları.
KRACAUER, Siegfried (2014), Tarih: Sondan Bir Önceki Şeyler, (çev. Tuncay Birkan), İstanbul: Metis Yayınları.
MERLEAU-PONTY, Maurice (2006), Göz ve Tin. (çev. Ahmet Soysal), İstanbul: Metis Yayınları.
MERİÇ, Cemil (2012), Kırk Ambar: Rümuz-ül Edeb, İstanbul: İletişim Yayınları.
NEUMANN, Christoph K. (2005), “Üç Tarz-ı Mütalaa: Yeniçağ Osmanlı Dünyası’nda Kitap Yazmak ve Okumak”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 1 (241): 51–76.
NOVALIS (2002). Fragmanlar, (çev.Battal Arvasi), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
OKAY, M. Orhan (2012), Bir Hülya Adamının Romanı: Ahmet Hamdi Tanpınar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
OLSON, David R. (2006), “Oral Discourse in a World of Literacy”, Research in the Teaching of English. Vol. 41, No. 2: 136–143.
ÖZARSLAN, Metin (2001), Erzurum Âşıklık Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları.
ÖZTÜRKMEN, Arzu (1998), Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik, İstanbul: İletişim Yayınları.
PAMUK, Orhan (2011), Öteki Renkler: Seçme Yazılar ve Bir Hikâye, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
PROUST, Marcel (2015), Edebiyat ve Sanat Yazıları. (çev. Roza Hakmen), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
RICOEUR, Paul (2007), Zaman ve Anlatı: Bir – Zaman, olay Örgüsü, Üçlü Mimesis, (çev. Mehmet Rifat, Sema Rifat), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
SARLO, Beatriz (2012), Geçmiş Zaman: Bellek Kültürü ve Özneye Dönüş Üzerine Bir Tartışma, (çev. Peral Bayaz Charum, Deniz Ekinci), İstanbul: Metis Yayınları.
ŞAHİN, İbrahim (2012), Haz ve Günah: Bir Tanpınar Yorumu, İstanbul: Kapı Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2002), Mücevherlerin Sırrı: Derlenmiş Yazılar, Anket ve Röportajlar, (hzl. İlyas Dirin, Turgay Anar, Şaban Özdemir), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2004), Saatleri Ayarlama Enstitüsü, İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2005a), Yahya Kemal, İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2005b), Yaşadığım Gibi, B. Emil (Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2005c), Sahnenin Dışındakiler, İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2007a), Hikâyeler, İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2009), Aydaki Kadın, (hzl.Güler Güven), İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2011a), Huzur, İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2011b), Edebiyat Üzerine Makaleler, (hzl. Zeynep Kerman), İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2012), Beş Şehir, İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2013), Tanpınar’ın Mektupları, (hzl.Zeynep Kerman), İstanbul: Dergâh Yayınları.
ÜLKEN, Hilmi Ziya (2007), Türk Tefekkür Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
WITTGENSTEIN, Ludwig (2013), Tractatus Logico-Philosophicus, (çev. Oruç Aruoba), İstanbul: Metis Yayınları.
YAHYA KEMAL (2014), Edebiyata Dair, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
YILDIRIM, Dursun (1998), ”Türk Folklor Araştırmalarının Problemleri”, Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları: 65 – 75.