ATATÜRK DÖNEMİNDE MUĞLA MADENLERİNİN İMTİYAZ, DEVİR VE FERAĞ MUAMELELERİ

Muğla bölgesinde Osmanlı döneminden itibaren işletilmekte olan krom, zımpara, manganez, simli kurşun, bakır, demir, kalay, kurşun gibi madenlerin imtiyaz, devir ve ferağ işlemleri Atatürk döneminde de devam etmiştir. Ancak, ulusal çıkarlara uygun davranmayan, yasal süresi içinde yönetici atamayan, imtiyaz sahibinin resmi ikametgâhını bildirmeyen ve üretime başlamayan işletmelerin imtiyazları iptal edilmiştir. Madenler, Amerikan, İngiliz, Alman ve İtalyan uyruklu kişi ve şirketlerin yanı sıra sayıları az da olsa Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları tarafından işletilmiştir. Osmanlı madenciliğinde olduğu gibi işletme hakkının yüksek fiyatlardan ikinci, üçüncü kişilere satılarak devri uygulaması da sıklıkla görülmüştür. Alınmakta olan vergilere ilave olarak Fethiye, Köyceğiz, Gökova ve Güllük iskelelerine yakın maden işletmelerinden üretim üzerinden %10’luk ek vergi alınmıştır

Anahtar Kelimeler:

Atatürk Dönemi, Muğla, Maden, Maden İşletme İmtiyazı, Maden Nizamnamesi.

ROYALTY, TAKE-OVER AND CONVEYANCE OPERATIONS OF MINES IN MUĞLA IN ATATÜRK ERA

In Muğla region, royalty, take-over and conveyance operations of the chrome, emery silvery lead, manganese, copper, iron, tin and lead mines operated by Ottoman state continued during Atatürk era. However, royalties of the mine organizations not functioning in line with national interests, not appointing a director within a legal period, not notifying their registered address and not starting production were abolished. The mines were operated mostly by foreign nationalities, such as American, English, German and Italian and there were few organizations operated by people with Turkish nationality. As in Ottoman era, operation royalties were sold to second or third parties at high prices during this period. In addition to taxes normally taken, 10% additional tax over production was imposed to mines operated near Fethiye, Köyceğiz, Gökova and Güllük ports.

Keywords:

Atatürk Era, Muğla, Mine, Mine Operation Royalty, Mine Regulations.,

___

1. BOA, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
İ.DUİT, (İrade Dosya Usulü) Dos.24, no.17.
İ.DUİT, Dos.29, no.15.
MV, Meclis-i Vükelâ Mazbataları, Def.227, no.236.
MV, Def.249, no.53
MV, Def.247, no.14.
2. BCA, (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi)
30.18.01 (Bakanlar Kurulu Kararları 1920-1975)
30.10 (Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü Evrakı 1920-1951)
BCA, 30.18.01.01/13.15.5.
BCA, 30.18.01.02/22.54.6.
BCA, 30.18.01.01/12.66.44.
BCA, 30.10/176.214.11, Lef.9.
BCA, 30.18.01/17.89.13.
BCA, 30.18.01/21.66.7.
BCA, 30.18.01/21.70.10.
BCA, 30.18.01.01/5.22.3.
BCA, 30.18.01.01/9.14.7.
BCA, 30.18.01.01/9.17.8.
BCA, 30.18.01.01/9.17.9.
BCA, 30.18.01.01/9.21.20.
BCA, 30.18.01.01/10.31.4.
BCA, 30.18.01.01/13.15.6.
BCA, 30.18.01.01/16.76.2.
BCA, 30.18.01.01/16.76.4.
BCA, 30.18.01.01/17.86.13.
BCA, 30.18.01.01/17.86.10.
BCA, 30.18.01.01/20.32.12.
BCA, 30.18.01.01/22.57.2.
BCA, 30.18.01.01/20.57.3.
BCA, 30.18.01.01/20.57.7.
BCA, 30.18.01.01/21.63.6.
BCA, 30.18.01.01/21.69.17.
BCA, 30.18.01.01/22.80.8
BCA, 30.10/176.214.1, Lef.1.2.3.4.
BCA, 30.18.01.01/22.81.19
BCA, 30.18.01.01/22.85.12.
BCA, 30.18.01.02/25.2.10.
BCA, 30.18.01.01/22.87.4.
BCA, 30.18.01.01/23.10.19.
BCA, 30.18.01.01/23.11.1.
BCA, 30.18.01.01/23.11.2.
BCA, 30.10/176.216.7.
BCA, 30.18.01.02/48.65.4
BCA, 30.18.01.02/49.76.12.
BCA, 30.18.01.02/17.3.6.
BCA, 30.18.01.02/19.30.12.
BCA, 30.18.01.02/22.52.2.
BCA, 30.18.01.02/24.73.8.
BCA, 30.18.01.02/25.9.4.
BCA, 30.18.01.02/31.63.8.
BCA, 30.18.01.02/33.5.15.
BCA, 30.18.01.02/43.13.8.
BCA, 30.18.01.02/43.19.12.
BCA, 30.18.01.02/84.72.14.
BCA, 30.18.01.02/61.7.17.
BCA, 30.18.01.02/83.44.6.
BCA, 30.18.01.02/86.22.11.
BCA, 30.18.01.01/13.15.5.
BCA, 30.18.01.01/9.21.20.
BCA, 30.18.01.01/13.15.3.
BCA, 30.18.01.01/13.15.5.
BCA, 30.18.01.01/18.22.11.
BCA, 30.18.01.02/14.70.3.
BCA, 30.18.01.02/25.7.17.
BCA, 30.18.01.02/27.28.6.
BCA, 30.18.01.02/28.35.13.
BCA, 30.18.01.02/51.8.7.
BCA, 30.18.01.02/30.55.4.
BCA, 30.18.01.02/83.47.7.
BCA, 30.18.01.02/55.42.19.
BCA, 30.18.01.02/59.83.1.
BCA, 30.18.01.02/55.43.3.
BCA, 30.18.01.02/78.76.6.
BCA, 30.18.01.02/79.90.13.
BCA, 30.18.01.01/9.21.13.
BCA, 30.18.01.01/13.16.7.
BCA, 30.18.01.01/13.28.4.
BCA, 30.18.01.01/13.28.5.
BCA, 30.10/176.217.3, Lef.1-6.
BCA, 30.18.01.02/69.83.15.
BCA, 30.18.01.02/77.67.7.
BCA, 30.18.01.02/80.97.8.
BCA, 30.18.01.02/84.71.3.
BCA, 30.18.01.02/84.76.3.
BCA, 30.18.01.02/84.84.1.
BCA, 30.18.01.02/89.113.20.
BCA, 30.18.01.01/12.66.4.
BCA, 30.18.01.01/11.51.8.
BCA, 30.18.01.01/11.51.9.
BCA, 30.18.01.01/11.51.6.
BCA, 30.18.01.01/20.58.4.
BCA, 30.18.01.01/21.73.1.
BCA, 30.18.01.01/81.108.2.
BCA, 30.18.01.01/84.84.1.
BCA, 30.18.01.01/85.115.1.
BCA, 30.10/176.214.11, Lef.4-5.
BCA, 30.10/176.214.11, Lef.6.
BCA, 30.10/176.214.11, Lef.1-3.
BCA, 30.10/176.214.11, Lef.7.
BCA, 30.10/176.214.11, Lef.11-14.
BCA, 30.10/176.214.11, Lef.9-10.
BCA, 30.10/176.214.11, Lef.25.
BCA, 30.10/176.214.11, Lef.8.
BCA, 30.18.01.02/85.113.18.
BCA, 30.18.01.02/82.22.3.
B. Kitaplar ve Makaleler BAYKARA, Arzu; “XIX. Yüzyılda Fethiye Kazasındaki Krom Madenleri ve İşletme İmtiyazları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXV, Sayı, 1, (Temmuz-2010), ss.77
_________;“Chromium Mines in Köyceğiz And Mine Operation Grants In 19 th And th Centuries”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (Aralık ), Sayı, 31, ss.69-83.
ELDEM, Vedat; Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
İLERİ, Turgut; “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Madenciliğin Genel Durumu ve Atatürk’ün Madencilikle İlgili Düşünceleri”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C.19, No.1, (Ocak 2011), ss.287-296.
KARTALKANAT, Ahmet; “Osmanlıda Madencilikle İlgili Yasal Düzenlemeler ve Madencilik Politikası”, Jeoloji Mühendisliği, Sayı, 36, (Mayıs 1990), ss.65-71.
__________“Cumhuriyet Döneminde Madenciliğimizin Gelişimi ve Türkiye Madencilik Politikası”, Jeoloji Mühendisliği, Sayı, 38, (Mayıs 1991), ss.51-67.
KESKİN, Özkan; “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)" OTAM, Sayı, 29, (Bahar 2011), ss.125-147.
Menteşe (Muğla) Sancağı’nın Zirai ve Coğrafi Durumu (1915 Yılına Ait Liva Ziraat Memuru Ali Rıza Bey’in Raporu), Hazırlayan: Bayram Akça, Muğla, 2010.
Muğla Sıhhiye Müdürü Doktor Esad, Türkiye’nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası Muğla (Menteşe) Sancağı, Hazırlayanlar: Bayram Akça ve Erdoğan Keleş, Muğla 2012.
MUTAF, Abdülmecit; “Tanzimat Döneminde Osmanlı Maden İşletmeciliği Prosedürü”, History Studies, Volume 2/2, 2010, ss.293-303.
ÖKÇÜN, Gündüz; “XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Maden Üretiminde Türk, Azınlık ve Yabancı Payları”, Abadan’a Armağan, Ankara, 1969, ss. 803-892.
TIZLAK, Fahrettin; “Osmanlı Devleti’nde Madencilik”, Osmanlı, C.3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, ss.312-326.
TOKGÖZ, Erdinç; Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2004), Ankara, 2004. http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d03/c012/tbmm03012071ss0 pdf.