18 - 19. YÜZYILA AİT BİR ATASÖZLERİ MECMUASI: RİSÂLE-İ ḌURÛB-I EMS̠ÂL

Atasözleri, duygu ve düşünceleri etkili şekilde aktarmaya yarayan kalıp sözlerdir. Yerinde kullanılmış bir atasözü, anlatımı güçlü ve inandırıcı kılmaktadır. Türkçenin ilk metinlerinden itibaren atasözlerinin varlığı bilinmektedir. Atasözlerinin mecmualarda bir araya getirilmesinin tarihi ise Eski Anadolu Türkçesi dönemine dek uzanmaktadır. Atasözleri mecmualarının özellikle 16. yüzyıldan itibaren arttığı görülmektedir. Türk atasözlerini içeren çok sayıda mecmuanın transkripsiyonlu metinleri; makale, kitap veya bildiri olarak yayımlanmıştır. Bunun yanında henüz transkribe edilmeyen atasözü mecmuaları da vardır. Almanya Milli Kütüphanesinde “Ms.or.quart 1502” numarası ile kayıtlı olan bir yazmanın 66b-93a sayfaları arasında bulunan atasözleri mecmuası da bugüne kadar transkribe edilmeyen mecmualardan biridir. Bu makalede, ilgili mecmuadaki atasözleri transkribe edilecek ve metinle ilgili önemli görülen bazı açıklamalar verilecektir. Böylece Türk atasözleri külliyatına yeni bir metin kazandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Atasözü, Osmanlı Türkçesi, Ḍurūb-ı Ems̠āl, Türk Atasözleri, Atasözü, Osmanlı Türkçesi, Ḍurūb-ı Ems̠āl, Türk Atasözleri

A MEDJMUA (COLLECTION) OF PROVERBS FROM THE 18TH-19TH CENTURY: RISÂLE-I ḌURÛB-I EMS̠ÂL

Proverbs are phrases that serve to effectively convey emotions and thoughts. A used proverb on the spot makes the narrative powerful and believable. The existence of proverbs is known since the first texts of Turkish. The history of bringing together proverbs as a medjmua goes back to the period of Old Anatolian Turkish. It is seen that the medjmuas of proverb has increased especially since the 16th century. Transcribed texts of numerous medjmuas containing Turkish proverbs have been published as articles, books, or papers. In addition, there are medjmuas of proverb that have not yet been transcribed. The medjmua of proverbs found between pages 66b-93a of a manuscript registered to the National Library of Germany with the number "Ms.or.quart 1502" is one of the medjmuas that have not been transcribed until today. In this article, proverbs in the relevant medjmua will be transcribed and some important explanations will be given related to the text. Thus, a new text will be added to the corpus of Turkish proverbs.

Keywords:

Proverb, Ottoman Turkish, Ḍurūb-ı Ems̠āl, Turkish Proverbs,

PDF

___

Akün, Ö. F. (1989). Ahmet Vefik Paşa, İslam ansiklopedisi, (C. 2, s. 143-157). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1-2. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Arslan, M. (2019). Hâlis efendi, turfetü’l-emsâl açıklamalı atasözleri sözlüğü. Ankara: Grafiker Yayınları.
Bayat, A. H. (2003). İlk atasözü kitaplarımızdan Oğuznâme’nin Berlin nüshası ve Feridun Nafiz Uzluk’un bir derlemesi. X. Millî Mevlâna Kongresi Bildirileri (2-3 Mayıs 2003) içinde (25-29), Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
Bekar, B. (2019). Batı kültüründe Türk atasözleri. Konya: Kömen Yayınları.
Beyzadeoğlu, S. (2003). Şinasi durûb-ı emsâl-i Osmâniyye. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Böler, T. (2017). Kitâb-ı atalar sözi adlı eser üzerine. Atatürk Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları içinde (339-370). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Ceyhan, A. (2011a). Bazı yazma ve basma Türk atasözleri derlemeleri. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. 4, 175-225.
Ceyhan, A. (2011b). 17. asra ait iki kitapçık: Nasreddin Hoca hikâyeleri ve Türk atasözleri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 121-160.
Çobanoğlu, Ö. (2012). Türk halk edebiyatına giriş - I. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
Ercilasun, A. B. (2020). Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki şiirler ve atasözleri. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
Hengirmen, M. (1983). Güvâhi pend-nâme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
İbrahim Şinasî. (1870). Durûb-ı emsâl-i Osmaniyye. İstanbul.
İzbudak, V. (1936). Atalar sözü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kartallıoğlu, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde eklerin ses düzeni (16, 17 ve 18. yüzyıllar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tan, N. (2020). Türkiye’de genel atasözü ve deyim sözlüklerinde anlam verme çalışmalarına toplu bir bakış. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 50, 257-295.
TDK (1993). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü VIII, Ankara: Yazar.
TDK (1996). Tarama sözlüğü IV, Ankara: Yazar.
Üstüner, A. (1989). Karahanlıca ve eski Anadolu metinlerinde deyimler, atasözleri ve kısa hikâyeler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi, Elazığ.
Yılmaz, A. (1999). Müstakim-zâde ve durûb-ı emsâl’inin Türk edebiyatındaki yeri ve önemi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 6, 225-271.