15 ve 16. YÜZYIL MAVİ-BEYAZ SERAMİKLERİ: OSMANLI, SAFEVİ VE ÇİN HANEDANLIĞI ÖRNEKLERİNİN ÜSLUP BAĞLAMINDA KARŞILAŞTIRILMASI
Osmanlı, Safevi ve Çin Hanedanlıkları, tarih boyunca doğu ve batı arasında köprükuran, nitelikli sanat ürünleriyle kültür birikimlerini ortak bir senteze dönüştüren büyükmedeniyetlerdendir. Özellikle 15 ve 16. yüzyıllarda Anadolu, Orta Asya ve Uzak Doğu’dahüküm süren bu devletler, politik veya sosyo-ekonomik nedenlerle birbirleriyle süreklitemas halinde olmuşlardır. Bu nedenleri kısaca savaş ganimetleri, diplomatik hediyeler,sanatçı alışverişi ve İpek Yolu aracılığıyla gerçekleşen ticari hareketler olarak sıralayabiliriz.Söz konusu medeniyetler arasında çeşitli sebeplerle gerçekleşen sanatsal etkileşimler,dokuma, maden, ahşap, cam ve seramik gibi küçük el sanatlarında karşımıza çıkmaktadır.Osmanlı, Safevi ve Çin Hanedanlıkları arasındaki sanatsal etkileşimler ve üsluplar, özelliklemavi-beyaz seramiklerde dikkate değer örnekleri içermektedir. 14. yüzyıldan beri Çin’degelişmeye başlayan mavi-beyaz seramikler Safeviler ve Osmanlılar tarafından oldukça beğenilmiştir.Bunun yanında her iki ülke de 15 ve 16. yüzyıllarda bulundukları bölgelerde,kendilerinden önce var olan kültür birikimlerinden faydalanarak yerli ve yabancı üsluplarıbirleştirmiştir. Çalışmamızda, öncelikle Safevilerin kuruluşundan itibaren ürettiği mavi-beyazseramikler ve üretim merkezleri üzerinde durulmuş, merkezler arası üslup farklılıklarıaçıklanmıştır. Ardından, kırmızı hamurlu Milet işi ve beyaz hamurlu mavi-beyaz ilk devirOsmanlı seramikleri hakkında bilgi verilerek, örnekler üzerinden İran ve Çin kaynaklı gelişenbezeme üslupları irdelenmiştir. Ayrıca, ustalar ve eserler aracılığıyla gelişen bezemekompozisyonları Çin, Safevi ve Osmanlı ekseninde birbirleriyle karşılaştırılmıştır.
$15TH$ AND $16TH$ CENTURIES BLUE-WHITE CERAMICS: COMPARISON OF OTTOMAN, SAFAVID AND CHINESE SAMPLES IN THE STYLE CONTEXT
The Ottoman, Safavid and Chinese dynasties are the great civilizations that bridge the east and the west throughout history and turn cultural accumulations into a common synthesis with qualified art products. Particularly, in the 15th and 16th centuries, these states, which were dominant in Anatolia, Central Asia and the Far East, were in constant contact with each other for political or socio-economic reasons. Shortly, we can list these reasons as warfare, diplomatic gifts, artist shopping, and commercial movements through the Silk Road. Among these civilizations, artistic interactions that take place for various reasons arise, especially in small handicrafts such as weaving, mine, wood, glass and ceramics. Artistic interactions and styles between Ottoman, Safavid and Chinese dynasties, especially in blue-white ceramics, contain remarkable examples. The blue-white ceramics that started to develop in China since the 14th century were highly appreciated by the Safavids and the Ottomans. On the other hand, both countries have united their native and foreign styles in their regions in the 15th and 16th centuries, taking advantage of their pre-existing cultural heritage. In our work, firstly the blue-white ceramics and production centers produced by Safavids since its foundation were emphasized and the differences between the centers were explained. Afterwards, information about the Ottoman ceramics with red-pasty Milet ware and white-pasty blue-and-white first-century ceramics was given and the emerging styles of ironing originating from Iran or China were examined. In addition, the compositions of decors developed by the masters and artifacts are compared with each other in the axis of China, Safavid and Ottoman.
___
- Ahmadov, S. (2005), Azerbaycan’da Şiiliğin Yayılma Süreci, (Yayınlanmamış Doktora
Tezi), Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Akbari, A., Sadeghi T. A. (2014), A Comparative Study of Safavid Pottery in Kerman
and Mashhad and the infuluence of Chinese Art on Them, Habibollah
Ayatollahi (ed.), Negareh, 9 (29), 74-87, Iran: Shahed University.
- Aslanapa, O. (1965), Anadolu’da Türk Çini ve Keramik Sanatı, İstanbul: Türk Kültürünü
Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Aslanapa, O. (1965), Kırmızı Hamurlu İlk Osmanlı Keramikleri (Milet İşi Denilen
Keramikler), Türk Kültürü, 30, 391-399, İstanbul.
- Atasoy, N. (1989), 1989 İznik Yılı, Sandoz Bülteni, 34, İstanbul.
- Atasoy, N., Raby, J. (1989), İznik Seramikleri, London: Alexandria Press.
- Atılgan-Okay, S. (2007), Kitap Sanatları Açısından Timurlu Karakoyunlu İlişkileri,
Ölümünün 600. Yıldönümünde Emir Timur ve Mirası Uluslararası
Sempozyumu 26-29 Mayıs 2005, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
Fen Edebiyat Fakültesi, 313-329, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
- Bozkurt, N. (2006), Nakkaş, İslam Ansiklopedisi, 32, 326-328, İstanbul: Türkiye Diyanet
Vakfı.
- Atılgan-Okay, S. (2015), XV. Yüzyılda İran ve Çevresinde Gelişen Minyatür Üslupları
ve Sorunları Üzerine Bir Etüt [Elektronik Sürüm], 347-364, Ankara:
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. (http://www.ayk.gov.tr/
wp-content/uploads/2015/01/atılgan-okay-sevay-xv.-yüzyılda-iran-veçevresinde-
gelişen-minyatür-üslupları-ve-sorunları-üzerine-bir-etüt.
pdf.) (02.02.2018).
- Aydoğmuşoğlu, C. (2011), Şah Abbas ve Zamanı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Aydoğmuşoğlu, C. (2013), Safevi Çağına Ait Üç Türkçe Mektup ve
Değerlendirilmesi,
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53/2, 411-
420.
- Babaie, S., Babayan, K., Baghdiantz, I., McCabeand M. F. (2004), Slaves of the Shah:
New Elites in Safavid Iran, I. B. Tauris, London.
- Bailey, G. A. (1992), The Dynamics of Chinoiserie in Timurid and Early Safavid Ceramics,
(ed.) Lisa Golombek, Maria Subtelny, Timurid Art and Culture: Iran and
Central Asia in the Fifteenth Century, 179-190, Leiden: Brill.
- Bailey, G. A. (1996), Chinese Porcelain Production, Tamerlane’s Tableware: A New
Approach to the Chinoiserie Ceramic of Fifteenth and Sixteenth Century
Iran, Costa Mesa, C.A.
- Bala, M. (1950), İran (Tarihi Bakış), İslam Ansiklopedisi, 5, 1015-1028, İstanbul: Türkiye
Diyanet Vakfı.
- Batislam, H. D. (2002), Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hüma, Anka ve Simurg, Türk
Kültürü İncelemeleri Dergisi l, 185-208, İstanbul.
- Beyazıt, M. (2014), Erken Osmanlı Devri’nde Tebrizli Usta Gruplarının İzi Nasıl
Sürülmeli?, History Studies,6/3, 45-70.
- Bilgi, H. (2009), Sadberk Hanım Müzesi ve Ömer M. Koç Koleksiyonlarından İznik Çini
ve Seramikleri, İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
- Bilgi, H. (2009), Ateşin Oyunu (Sadberk Hanım Müzesi ve Ömer M. Koç
Koleksiyonlarından İznik Çini ve Seramikleri), İstanbul: Sadberk Hanım
Müzesi.
- Cantay, T. (1988), Fetih’ten Sonra, Mimar Sinan’a Kadar Osmanlı Sanatı, Mimarbaşı
Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 1, 69-89, İstanbul: Vakıflar Genel
Müdürlüğü.
- Carswell, J. (1972), Six Tiles [Elektronik Sürüm], Islamic Art in the Metropolitan Museum
of Art, R. Ettinghausen (Ed.), 99-124, New York: The Metropolitan
Museum. (https://books.google.com.tr)13.02.2018.
- Carswell, J. (1982), Ceramics, Y. Petsopoulus (Ed. ), Tulips Arabesques and Turbans
Decorative Arts From the Ottoman Empire, 73-96, London.
- Carswell, J. (2006), Iznik Pottery, Second edititon, London: The British Museum Press.
Catalogue des anciennes faiences persanes, Damas, Rhodes et
Koubatcha; Collection T.
B. Whitney, Paris, 1910.
- Câvid, A., Baycar, A. (2004), Osmanlı-Rus İlişkileri Tarihi (Ahmed Câvid Bey’in
Müntehabâtı), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yeditepe Yayınları.
- Ceramic Masterpieces of the Orient from the Topkapı Palace, Turkey, (1990), Idemitsu
Museum of Arts, Osaka.
- Charleston, J. R. (1977), World Ceramics, New York: Hamilyn Publishing.
- Crowe, Y. (1992), Some Timurid Designs and Their Far Eastern Connections, Lisa
Golombek, Maria Subtelny (ed.), Timurid Art and Culture: Iran and
Central Asia in the Fifteenth Century, 168-178, Leiden: Brill.
- Crowe, Y. (2002), Persia and China: Safavid Blue and White Ceramics in the Victoria and
Albert Museum 1501–1738, London: La Borie, Thames&Hudson.
- Crowe, Y. (2007), The Safavid potter at the crossroad of styles, 1-10, (https://www.
researchgate.net/publication/33683197_The_Safavid_potter_at_the_
crossroad_of_styles) 04.02.2018.
- Çağman, F. (1998), Ehli Hiref, Türkiyemiz, 54,11-17.
- Çoruhlu, Y. (2007), Timurlu Çini ve Keramik Sanatında Hayvan Figürleri, A. Kara,
Ö. İşbilir (Ed.), Ölümünün 600. Yılında Emir Timur ve Mirası
Uluslararası Sempozyumu 26-27 Mayıs 2005, Mimar Sinan Güzel
Sanatlar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, 271-306, İstanbul: Doğu
Kütüphanesi Yayınları.
- Çorum, B. (1983), Balık Figürlü Milet İşi Seramikler, Sanat Tarihi Yıllığı, XII, 1-5,
İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Demirsar-Arlı, B. (1996), İznik Çini Fırınları Kazısında Bulunan Figürlü Seramiklerin
Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi/
Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Demirsar-Arlı, B. (2012), İznik Çini Fırınları Kazısında Ele Geçen Milet İşi Olarak
Tanınan Teknikteki Seramiklerin Değerlendirilmesi’’, XV. Ortaçağ
ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, Anadolu
Üniversitesi Eskişehir 19-21 Ekim 2011, 2, 85-92, Eskişehir: Anadolu
Üniversitesi Yayınları.
- Denny, W. B. (2010), The Artistry of Ottoman Ceramics, Second edition, New York:
Thames&Hudson.
- Denny, W. B. (1974), Blue-and-White Islamic Pottery on Chinese Themes, Boston
Museum Bulletin, 72/368, 76-99, Boston: Museum of Fine Arts. (http://
www.jstor.org/stable/4171598, 20-03-2017).
- Diez, E. (1946), Türk Sanatı, Oktay Aslanapa (Çev.), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sanat
Tarihi Enstitüsü Yayınları.
- Doğanay, A. (2012), Tezyinat, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), XLI,
79-83, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Dönmez, A. (2010), Bursa Türk İslam Eserleri Müzesi Koleksiyonundaki
Seramikler,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 18 Mart
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
- Duran, Ö. (2007), Çinili Köşk Koleksiyonu›nda Figürlü Seramikler, (Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi/Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü, İstanbul.
- Eberhard, W. (2000), Çin Simgeleri Sözlüğü, Aykut Kazancıgil, Ayşe Bereket (Çev.),
İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Fehervari, G., Bilvar, A. D. H. (1966), The Walls of Tammisha, JBIBS IV, 135-150, İran.
- Fehervari, G. (1973), Islamic Pottery: A Study based on Barlow Collection, London:
Faber and Faber.
- Froom, A. (2008), Persian Ceramics From the Collections of the Asian Art Museum, First
Printing, Asian Art Museum Press.
- Golombek, L., Wilber, D. (1988), The Timurid Architecture of Iran and Turan, 1,
Princeton: Princeton University Press.
- Golombek, L., Mason, R., Bailey, G. A. (1996), Tamerlane’s Tableware: A New Approach
to the Chinoiserie Ceramic of Fifteenth and Sixteenth Century Iran,
Costa Mesa.
- Golombek, L., Mason, R. B., Proctor, P. (2001), Studies Safavid Potters Marks and the
Question of Provenance [Elektronik Sürüm], British Institute of Persian
Studies, 39, 207-236, Iran. (https://berlinarchaeology.files.wordpress.
com/2012/01/golombek-2001.pdf).
- Golombek, L., Mason, M. R., Proctor, P., Reilly, E. (2014), Persian Pottery in the First
Global Age The Sixteenth and Seventeenth Centuries, Boston: The Royal
Ontario Museum.
- Golombek, L. (2014), Dominant Fashions and Distinctive Styles, Persian Pottery in the
First Global Age the Sixteen and Seventeen Centuries, 2, 57-123, Boston:
The Royal Ontario Museum.
- Golombek, L. (2014), The ‘’Kubachi Problem’’ and the Isfahan Workshop, Persian
Pottery in the First Global Age the Sixteen and Seventeen Centuries, 4,
169-183, Boston: The Royal Ontario Museum.
- Gray, B. (1979), The School of Shiraz from 1392 to 1453, Basil Gray (Ed.), The Arts
of the Book in Central Asia, 14th-16th. centuries, 121-145, London:
Serinda Publications.
- Grube, E. J. (1962), Muslim Miniature Paintings from the XIII to XIX Century, from
Collections in the United States and Canada, Venezia, N. Pozza.
- Grube, E. J. (1967), Timurid Art, Encyclopedia of World Art, 14, 97-109, London.
- Grube, E. J. (1989), Notes on the Decorativ Arts of the Timurid Period, II, Islamic Art,
3, 175-208.
- Grube, E. J. (1995), Timurid Ceramics: Filling a Gap in the Ceramic History of the
Islamic World, Transactions of the Oriental Ceramic Society, 58, 77-86,
Cambridge.
- Hammer, V. J. (1991), Osmanlı Tarihi, 1, Mehmet Ata (Çev.), İstanbul: MEB Yayınları.
Islamic Art And Culture (A Resource For Teachers), (2004), Wasington: National Galery
of Art.
- Jenkins, M. (1983), Islamıc Pottery a Brief History, 40 (4), 45-51, Bulletin: The
Metropolitan Museum of Art.
- Lane, A. (1939), The So-Called Kubachi Wares of Persia, The Burlington Magazine for
Connoisseurs, 75, 439, 160-163, Burlington Magazine Publications Ltd.
- Lane, A. (1971), Persia: The Safavid Peiod (1502-1722) And Later, Later Islamıc Pottery
Persia, Syria, Egypt, Turkey, 68-102, London: Faber&Faber.
- Lane, A. (1991), The So-Called “Kubachi” Wares of Persia, The Burlington Magazine
for Connoisseurs, 75/439, 156-157, 160-163, Burlington Magazine
Publications Ltd., Erişim: 13.01.2018, Jstor.
- Macioszek, A. (2015), Safavid Adaptations of Chinese Kraak Porcelain Dishes [Elektronik
Sürüm] Studia Azjatystyczne, 77-100, Poznan Poland: Adam Mickiwicz
University. (http://dx.doi.org/10.14746/sa.2015.1.06)
- Mahir, B. (2005), Osmanlı Minyatür Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Malekzadeh, F. (1977), İstanbul Topkapı Sarayı Müzesinde bulunan Şah İsmail-i
Safevi’ye ait kupa, Tarih Enstitüsü Dergisi, 7-8, 263-276, İstanbul:
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
- Maraşlı, S. (2013), 15. Yüzyıl Kitap Ciltlerindeki Süsleme Tasarımlarının Mimari
Süslemelere Etkisi (Diyarbakır Safa Parlı Camii Işığı Altında), Zeitschrift
für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 5/3, 75-95.
- Mason, R., Golombek, L. (2003), Petrography of Iranian Safavid ceramics, Journal of
Archaeological Science, 30, 251-261.
- Mason, R. B. (2014), The Safavid Workshops and Petrographic Analysis, Persian Pottery
in the First Global Age the Sixteen and Seventeen Centuries, 187-190,
Boston: The Royal Ontario Museum.
- Maury, C. (2008), İznik Seramik ve Çinileri, İslam Sanatının 3 Başkenti İstanbul, Isfahan,
Delhi (Louvre Koleksiyonlarından Başyapıtlarıyla), 67-75, İstanbul:
Sakıp Sabancı Müzesi.
- Morgan, D. (1988), Medieval Persia 1040-1797, Longman Publishing Group.
- Necipoğlu, G. (1990), From International Timurid to Ottoman: A change of taste in
sixteenth-century ceramic tiles, Oleg Grabar (Ed.), Muqarnas: An Annual
on Islamic Art and Architecture, 7, 136-170, Leiden- Brill.
- Özkul-Fındık, N. (2001), İznik Roma Tiyatrosu Kazı Buluntuları (1980-1995) Arasındaki
Osmanlı Seramikleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Özkul-Fındık, N. (2001), Erken Osmanlı (Milet Tipi) Seramiklerinde Bilinmeyen
Bazı Örnekler, V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları
Sempozyumu, Bildiriler (19-20 Nisan 2001), 419-436, Ankara.
- Paker, M. (1965), Anadolu Beylikler Devri Keramik Sanatı, Sanat Tarihi Yıllığı, I, 155-
182, İstanbul.
- Pope, J. A. (1956), Chinese Poercelains from the Ardebil Shrine, Washington: Smithsonian
Institue Freer Gallery of Art.
- Pope, J. A. (1981), Chinese Porcelains from the Ardebil Shrine, London: Reprinted for
Sotheby Parke-Bernet Publications.
- Rackham, B. (1933), Later Persian Pottery, Transactions of the Oriental Ceramic Society,
11, 73-75, London.
R. H. R. Brocklebank in The Burlington Magazine, (1931), Vol. LIX.
- Reitlinger, G. (1938), The Interim Period in Persian Pottery: An Essay in Chronological
Revision, Ars Islamica, 5/2, 155-178, Freer Gallery of Art.
- Rizvi, K. (2000), Gendered Patronage: Women and Benevolence during the Early Safavid
Empire, D. Fairchild Ruggles (Ed.), Women, Patronage, and Self-
Representation in Islamic Societies, Albany: State University of New
York Press.
- Robinson, B. W. (1954), Origin and Date of Three Famous Shah-Nameh Illustrations, Ars
Orientalis, 1, 105-112.
- Robinson, B. W. (1979), The Turkmen School to 1503, Basil Gray (Ed.), The Arts of the
Book in Central Asia, 14th-16th. centuries, 215-247, London.
- Rochechouart, C. J. (1867), Souvenirs d’un Voyage en Perse [Elektronik Sürüm],
Challamel Aine(Ed.),Paris. (https://books.google.com.tr)
- Sarre, F. (1919-1920), Wechselbeziehungen Zwischen Ostasiatischerund Vorderasiatischer
Keramik, Ostasiatische Zeitschrift, 8, 337-344, Berlin.
- Savory, R. M. (1987), Very Dull And Arduous Reading: A Reappraisal Of The History Of
Shah Abbas The Great By Iskandar Beg Munshi, Studies On The History
Of Safawid Iran, 14-37, London: Variorum Reprints.
- Sims, E. (2011), Clothing ix. In the Mongol and Timurid periods, Encyclopædia Iranica,
7, 778-784, (http://www.iranicaonline.org/articles/clothing-ix)
(30.01.2018).
- Sümer, F. (1976), Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin rolü:
Şah İsmail ile Halefleri ve Anadolu Türkleri, Tarih Dizisi, 2, Ankara:
Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü Yayınları.
- Sümer, F. (1999), Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin
Rolü, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Şefren, G. (2008), Osmanlı Mavi-Beyaz Tasarımlarında Çin Etkisi (New York
Metropolitan Müzesi Örnekleri Üzerine Bir İnceleme), (Yayınlanmamış
yüksek lisans tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi/Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Taylor, A. (1995-1996), Books Art of İsfahan Diversity and Identity in Seventeenth-
Century Persia, Arizona: The J. Paul Getty Museum.
- Tite, M. S., Wolf, S., Mason, R. B. (2011), The technological development of stonepaste
ceramics from the Islamic Middle East, Journal of Archaeological
Science,38, 570-580.
- Turan-Bakır, S. (2007), Osmanlı Sanatında Bir Zirve İznik Çini ve Seramikleri, Gönül
Öney ve Zehra Çobanlı (Ed.), Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik
Sanatı, 279-305, İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Ünver, S. (1954), Baba Nakkaş, Fatih ve İstanbul, 2, 7-12, 169-188, İstanbul.
- Vainker, S. J. (1991), Chinese Pottery and Porcelain From Prhehistoryo the Present,
British Museum Press.
- Watson, O. (2006), Ceramics From Islamic Lands (The al-Sabah Collection Dar al-Athar
al-Islamiyyah, Kuwait National Museum), Thames&Hudson.
- Watson, O. (2009), The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture, Jonathan M.
Bloom, Sheila S. Blair (Ed.), I, Oxford University Press.
- Watson, O. (1988), Ceramics, Islamic Art in the Keir Coollection, B. Robinson (ed.), 177-
188, London: Faber&Faber.
- Yılmaz, G. (2010), Edirne Dilaverbey Mahallesi Kurtarma Kazılarında Bulunan Erken
Osmanlı Seramikleri. XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat
Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Pamukkale
Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Yayınları - Biltur Basım.