Türk dilinin sadeleşmesi meselesi: Yakup Kadri Örneği

Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Türk modernleşme sürecini yaşamış, bu süreçte yalnızca şair, gazeteci romancı olarak değil bir politikacı ve diplomat olarak da öne çıkmış bir isimdir. Yazmaya başladığı ilk metinlerde bireysel konulardan söz eden Yakup Kadri, zaman içinde gazetecilik mesleğinin ve yaşanan büyük olayların neticesinde sosyal meselelere yönelir. Tiyatrolarında ve mensur şiirlerinde karamsar bir bakış açısı vardır, kendi içine dönüktür ve bireysel konuları ele alır. Olgunluk döneminde kaleme aldığı romanlarında ise Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılışı, Millî Mücadele ve ardından Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu gibi toplumumuzda büyük değişimlere sebep olan süreçleri konu edinir. Bireyden topluma yönelişe paralel olarak yazarın kullandığı dil ve üslupta da değişimler dikkat çeker. İlk eserlerini Fecr-i Ati’nin dil anlayışıyla kaleme alan ve Yeni Lisan Hareketi’ne karşı çıkan Karaosmanoğlu, sonraki dönemde Millî edebiyata yönelir ve Yeni Lisan anlayışını benimser. Özellikle 1921 sonrası Karaosmanoğlu’nun eserlerinde dilin imgesel değerinin azaldığı, değiştiği, sadeleştiği görülmektedir. Yapılan bu çalışmada Türk Dilinin sadeleşme sürecine değinerek Karaosmanoğlu’nun bu süreçteki yeri tespit edilmeye çalışılacaktır. Yazarın ilk dönem eserlerinden olan Nirvana (1909), Veda (1929), Sağanak (1929) ve Mağara (1934) isimli dört tiyatro eseri dilin biçimleri ve imgesel değeri bağlamında incelenecek ve örneklerle somutlaştırılacaktır. İlk birkaç hikâye hariç Bir Serencam’daki hikâyeler, millî savaş hikâyeleri, hikâyelerinin ve romanlarının, konu ve dil bakımından tiyatrolarından ve mensur şiirlerinden farklı olduğu gösterilmeye çalışılacaktır. Aynı tarihte yazılmış olmalarına karşın Mağara (1934) isimli oyun ile Ankara (1934) romanı arasındaki dil, üslup ve konu farklı oldukça dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler:

Ankara, Mağara, Millî edebiyat, Türk modernleşmesi, Yakup Kadri Karaosmanoğlu

The problem of simplification of the Turkish language: The case of Yakup Kadri

Yakup Kadri Karaosmanoğlu is a person who has experienced the Turkish modernization process and has come to the fore not only as a poet, journalist, novelist but also as a politician and diplomat. Talking about individual issues in the first texts he started to write, Yakup Kadri turned to social issues as a result of the profession of journalism and major events over time. He has a pessimistic perspective in his plays and prose poems, he is introverted and deals with individual issues. In his novels, which he wrote during his maturity period, he deals with the processes that caused great changes in our society, such as the collapse of the Ottoman Empire, the National Independence War, and then the establishment of the Republic of Turkey. In parallel with the orientation from the individual to the society, the changes in the language and style used by the author draw attention. Karaosmanoğlu, who wrote his first works with the language understanding of Fecr-i Ati and opposed the Yeni Lisan, turned to National Literature in the next period and adopted the Yeni Lisan understanding. Especially after 1921, in Karaosmanoğlu's works, it is seen that the imaginary value of language has decreased, changed and simplified. In this study, it will be tried to determine the place of Karaosmanoğlu in this process by referring to the simplification process of the Turkish Language. Four theatrical works, Nirvana (1909), Veda (1929), Sağanak (1929) and Mağara (1934), which are among the first period works of the author, will be examined in the context of language forms and imaginative value and will be embodied with examples. Except for the first few stories, it will be tried to show that the stories, national war stories, stories and novels in Bir Serencam are different from theaters and prose poems in terms of subject and language. Although they were written on the same date, the difference in language, style and subject between the play named The Mağara (1934) and the novel Ankara (1934) is quite remarkable.

Keywords:

Ankara, Mağara, National literature, Turkish modernization, Yakup Kadri Karaosmanoğlu,

PDF

___

Akı, Niyazi (2001). Yakup Kadri Karaosmanoğlu/ İnsan- Eser- Fikir- Üslûp, İletişim Yayınları, İstanbul.
Akyüz, Kenan (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
Anderson, Benedict (2017). Hayali Cemaatler/ Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, (çev. İskender Savaşır), Metis Yayınları, İstanbul.
Atay, Falih Rıfkı (1967). “Dil”, Dil Devrimi Üzerine, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Başbuğ, Esra Dicle (2012). Resmî İdeoloji Sahnede, İletişim Yayınları, İstanbul. Berkes, Niyazi (2013). Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Yayına Hazırlayan. Ahmet Kuyaş), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Borak, Sadi (1997). Atatürk’ün Resmi Yayınlara Girmemiş Söylev Demeç Yazışma ve Söyleşileri, Kaynak Yayınları, İstanbul.
Gellner, Ernest (2018). Uluslar ve Ulusçuluk, (çev. Büşra Ersanlı, Günay Göksü Özdoğan), Hil Yayın, İstanbul.
Jusdanis, Gregory (1998). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür- Milli Edebiyatın İcat Edilişi, (çev. Tuncay Birkan), Metis Yayınları, İstanbul.
Korkmaz, Zeynep (2005). Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C 1, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Köprülüzâde, Fuad (1992). “Alfabe İnkılâbı”, Atatürk Devri Fikir Hayatı II, (haz. Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Zeynep Kerman, Necat Birinci, Abdullah Uçman), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Levend, Agâh Sırrı (1972). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1934). Ankara, Hakimiyeti Milliye Matbaası, İstanbul.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1938). Bir Sürgün, Ulus Basımevi, Ankara.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1956). Hep O Şarkı, Varlık Yayınevi, İstanbul.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1982). Tiyatro Eserleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1992). “Türk Halk Edebiyatı”, Atatürk Devri Fikir Hayatı II, (haz. Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Zeynep Kerman, Necat Birinci, Abdullah Uçman), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, ss.112-119.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2013). Panorama, İletişim Yayınları, İstanbul.
Öztok, Özlem (2022). Ahmet Mithat Efendi’nin Romanlarında Doğu Nostaljisinin Görünümleri, Türkbilig, 2022 (43), 169-186.
Şahin, İbrahim (2020). Tehlikeli Estetik, Doğu Kütüphanesi, İstanbul.