Reşat Nuri Güntekin’in gezi yazıları ekseninde Anadolu’da kültürel hayat

Reşat Nuri Güntekin, Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının güçlü yazarlarından biridir. Sanatçı, Maarif Vekâleti müfettişliği sırasında yurdun çeşitli illerine yaptığı seyahatlerde, Anadolu’yu ve Anadolu insanını yakından gözlemleme şansını elde etmiştir. Romanlarını kaleme alırken bu deneyim ve izlenimlerinden geniş ölçüde yararlanmıştır. O, Anadolu’ya ve Anadolu insanına yönelmekle Türk romanına yeni bir soluk getirmiştir. Güntekin, bahsi geçen iş seyahatleri esnasında birçok gezi yazısı da kaleme almıştır. Bu yazılarını Anadolu Notları adıyla kitaplaştırmıştır. Yazar, iki ciltten oluşan bu eserinde, Anadolu’yu ilgilendiren birçok meseleyi mercek altına almıştır. Yüzyıllar boyunca göz ardı edilmiş olan Anadolu’nun mahrumiyetlerini, maddi imkânsızlıklarla boğuşan Anadolu insanının erdemlerini, şehir ve kasabalarını, yollarını, otellerini, kahvehanelerini, tulûat tiyatrolarını, kitap ve süreli yayınların satış ve dağıtımında yaşanan problemleri, modernleşme süreciyle birlikte yeniliklere ayak uydurma konusunda yaşanan aksaklıkları, aydınların Anadolu’ya bakışını çok yönlü olarak irdelemiştir. Başka bir deyişle, Güntekin, Cumhuriyet dönemi Anadolu coğrafyasının sosyal, kültürel ve ekonomik yapısına ışık tutmuştur. Sanatçı, Anadolu’yu idealize etmek yerine gerçekçi bir Anadolu imgesi inşa etmiştir. Dolayısıyla bu yazılar, erken Cumhuriyet dönemi Anadolu’suna nüfuz etmemize imkân sağlayan oldukça zengin ve değerli bir içeriğe sahiptir. Bu çalışmanın amacı, Güntekin’in, Anadolu’nun kültürel hayatını nasıl gördüğünü ve bahsi geçen eserine nasıl yansıttığını tespit etmektir. Kültürel, tarihsel ve sosyolojik kaynaklardan da faydalanılarak disiplinler arası bir çalışma ortaya konulmaya gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türk edebiyatı, Anadolu, Reşat Nuri Güntekin, Anadolu Notları, kültürel hayat

PDF

___

Ahmet Rasim (1954, Ocak). Altmış sene evvelki tulûat tiyatrolarında kanto ve kantocular. Resimli Tarih Mecmuası, 49, 36-38.
And, M. (1970). 100 soruda Türk tiyatrosu tarihi. İstanbul: Gerçek.
And, M. (2014). Başlangıcından 1983’e Türk tiyatro tarihi (7.bs). İstanbul: İletişim.
Asiltürk, B. (2009). Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında hastalık. İstanbul: İkaros.
Aytaç, Ö. (2005). Türkiye kentleşmesinde bir ara kurum: Kent kahvehaneleri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 179-199.
Boyazoğlu, Ü. (1996, Ekim). Millet ‘resmen’ eğleniyordu. Focus, 10, 64-68.
Bulun, E. (2019). Reşat Nuri Güntekin: Merhametin romancısı. İstanbul: Siyah Beyaz Yayınları.
Çağlayan, S. (2012). Anadolu’nun ilk kamusal mekânı: Kahvehane. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29, 95-110.
Çelik, H. (1996). Reşat Nuri Güntekin. D.İ.A. içinde (Cilt 14, ss.307-309). İstanbul: T.D.V.
Demirdaş, F. (2012). Geleneksel Türk tiyatrosu ve oyunculuk eğitimi. Art-E Sanat Dergisi, 5(10), 123-133.
Duman, D. (2016). Osmanlı’dan erken cumhuriyet dönemine: Batı kültürünün bir yansıması olarak balolar. Turkish Studies, 11(1), 39-58.
Düzgün, D. (2000). Osmanlı döneminde geleneksel Türk tiyatrosunun genel görünümü. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14, 63-69.
Emil, B. (1989). Reşat Nuri Güntekin. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Gündoğan, H. (2021). Bir meşruiyet mekânı olarak balolar ve baloların cumhuriyet dönemi türk romanına yansımaları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (71), 271-285.
Güntekin, R. N. (1976). Reşat Nuri Güntekin’in tiyatro ile ilgili makaleleri. (K. Yavuz, Haz.). İstanbul: Kültür Bakanlığı.
Güntekin, R. N. (1999). Anadolu notları I-II (19.bs.). İstanbul: İnkılâp.
Gürler, A. (2021). Reşat Nuri Güntekin’in eserlerinde mekân. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Hachette Livre. (t.y.). Wikipedia. (27.2.2023) tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Hachette_Livre adresinden erişildi. Kanter, M. F. (2006). Ölümünün 50. yılında belgelerle Reşat Nuri Güntekin. İstanbul: İnkılâp.
Kanter, M. F. (2019). Bir kültür romancısı: Reşat Nuri Güntekin. İstanbul: Kesit.
Karaburgu, O. (2021). Bir sevgi ve şefkat ürpermesi: Reşat Nuri Güntekin’in hikâyeciliği. İstanbul: Kesit.
Karagülle, F. (2012). Cumhuriyet dönemi Türk romanında Anadolu’nun sosyal ve siyasî hayatı (1923-1940). (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Karavar, H. (2022). Batılılaşma etkisindeki halk tiyatrosu: Tuluat, Millî Folklor. 17(134), 119-130.
Kefeli, A. E. (2021). Reşat Nuri’nin notlarından yansıyan Anadolu. (M. F. Kanter-O. Karaburgu, Haz.), Reşat Nuri Güntekin içinde (ss.425-432). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Koç, F. (2021). Türkiye’de kadının yeni imajının oluşturulmasında Atatürk’ün rolü (1920-1938). (E. Ünlan-H. A. Tokur, Yay. Haz.), 9. Uluslararası Atatürk Kongresi Bildiri Metinleri içinde (ss.781-830). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Necatigil, B. (2007). Edebiyatımızda isimler sözlüğü (24.bs.). İstanbul: Varlık.
Ortaç, Y. Z. (1960). Bir varmış bir yokmuş: Portreler. İstanbul: Akbaba.
Önertoy, O. (1974). Reşat Nuri Güntekin ve Anadolu. Türkoloji Dergisi, 6(1), 81-108.
Önertoy, O. (1981). Reşat Nuri Güntekin’in yazınımızdaki yeri. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 43(360), 366-370.
Önertoy, O. (1983). Reşat Nuri Güntekin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Salimoğlu, M. (t.y.). Birinci basın kurultayı (25-27 Mayıs 1935), (19.11.2022) tarihinde https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/birinci-basin-kurultayi-25-27-mayis-1935/?pdf=3750 adresinden erişildi.
Sert, E. (2016). Reşat Nuri Güntekin'in Anadolu notları ı-ıı adlı eserinin teması. (Yüksek Lisans Tezi). Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Lefkoşa.
Sökmen, C. (2011). Aydınların iletişim ortamı olarak eski İstanbul kahvehaneleri. İstanbul: Ötüken.
Tonga, N. (2021, Haziran). Evrak-ı perişan arasında 13: Reşat Nuri Güntekin’in yolcu defteri-1. Nihayet Kültür Sanat ve Fikir Dergisi, 78, 102-106.
Turan, M. (2020). Türkiye’de Kemalist basının gelişim aşamaları ve birinci basın kongresi (1935). Belgi Dergisi, 2(20), 2511-2535.
Yaşar, A. (2012). İstanbul kahvehaneleri. (S. Ay, Haz.). İstanbul’un Kahvehanelerinden-From The Coffehouses in İstanbul içinde (ss.18-36). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.
Yaşar, A. (2019). Kahvehane. D.İ.A. içinde (Cilt Ek-2, ss.3-5). Ankara: T.D.V.
Zengin, N. (2020). Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında Anadolu. (Yüksek Lisans Tezi). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.