Muallim Feyzî’nin Hâfız-ı Şîrâzî-Ahmet Paşa karşılaştırması

Karşılaştırmalı edebiyat, kültürler arası etkileşimin edebî eserlere yansıyan yönlerini araştırarak edebiyat tarihi, sosyal tarih ve kültürel değişimlere ışık tutmayı hedefleyen bir alandır. Karşılaştırmalı edebiyat, edebiyat biliminin bir alt dalı olarak 18. yüzyıl sonu ile 19. yüzyıl başında ilk olarak Fransa’da ortaya çıkmıştır. Kavram olarak günümüzdeki hâline gelinceye kadar pek çok süreçten geçmiştir. İlk çıkış noktası ulusal edebiyatı güçlendirme kaygısı olmuştur. Daha sonra başka ülke edebiyatlarının merak edilmesiyle gelişimini sürdürmüştür. 1870’li yıllarda üniversitelerde karşılaştırmalı edebiyat sayılabilecek derslerin okutulması ve diğer taraftan hız kazanan çeviri faaliyetleri bu disiplinin gelişimine yön vermiştir. Karşılaştırmalı edebiyatın gelişiminde süreli yayınların oldukça etkisi olmuştur. Hugo Meltz tarafından 1877 yılında yayımına başlanılan Karşılaştırmalı Edebiyat Tarihi Yazıları dergisine paralel olarak Osmanlı’da Tercümân-ı Hakîkat gazetesi 27 Haziran 1878 yılında çeviri faaliyetleri ve çeviriyi önemseyen bir misyonla yayım hayatına başlamıştır. Gazetede çeviri faaliyetleri ile birlikte çok sayıda edebî türde karşılaştırma yazıları da yayımlanmıştır. Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde özellikle 1883 yılından itibaren edebî hareketliliğe katkı sağlamış olan Muallim Feyzî’nin, gazetenin 21 Ocak 1884 tarihli 1689 numaralı sayısının “Edebiyat” sütununda “Fıkra-ı Edebiyye 2” başlıklı bir karşılaştırma yazısı yayımlanmıştır. Bu çalışmada; onun Fars Edebiyatının 14. yüzyıl şairi Hâfız ile 15. yüzyıl Osmanlı dönemi Klasik Türk edebiyatının önde gelen şairlerinden biri olan Ahmet Paşa hakkında bir mısra üzerinden kaleme aldığı ve gazetede o döneme kadar ilk kez görülen bu karşılaştırma metni değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Karşılaştırmalı edebiyat, şair karşılaştırması, Hâfız-ı Şîrâzî, Ahmet Paşa

PDF

___

Andı, F. (1999). Türkçede rubâiyyât-ı Hayyâm tercümeleri. İlmî Araştırmalar. (7). 9-29.
Aytaç, G. (2001). Karşılaştırmalı edebiyat bilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Baharlı, M. (2018, Ağustos 24). Türkempürlü Muallim Feyzî Efendi. https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_32.html
Birsel, S. (2014). Kahveler kitabı. Sel Yayıncılık.
Cuma, A. (2018). Genel ve karşılaştırmalı edebiyat bilimi’nin (komparastik) ulusal ve dünya edebiyatları ekseninde kuramsal açılımı. SEFAD, (39), 1-26.
Çelik, A. (2005). Tanzimat’tan günümüze Türkiye’de Farsça öğretimi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Çetinkaya, G. (2021). Anadolu sahasında yazılmış Farsça dil bilgisi kitapları (Tez no. 660458).[Doktora tezi, Kırıkkale Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp (Erişim tarihi: 14.04.2023)
Engin, V. (2016). Mekteb-i Sultani. Yeditepe Yayınları.
Enginün, İ. (1992). Mukayeseli edebiyat. Dergâh Yayınları.
Işık, İ. (2006). Resimli ve metin örnekli Türkiye edebiyatçılar ve kültür adamları ansiklopedisi. Elvan Yayınları.
İnal, M. K. (1969). Son asır Türk şairleri. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
İsen, M. (1999). Latîfî Tezkiresi. Akçağ Yayınları.
Kefeli, E. (2006). Karşılaştırmalı edebiyat: Tanım, yöntem ve incelemeler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(8), 331-350.
Kefeli Hüseyin (2004). Râznâme. (Aksoyak, İ.H., Haz., Tekin Ş., Tekin, G.A., Eds.). Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
Mazıoğlu, H. (1956). Fuzûlî-Hâfız (İki şair arasında bir karşılaştırma). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Muallim Feyzî (1886). Hayyâm. Şirket-i Mürettibiye.
Muallim Feyzî (1906). Gülşen-i râz tercümesi. İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı. No: O.E. 224. 1-34vr.
Muallim Feyzî (1923). Usûl-i Fârsî. Sûdî Kütüphanesi Yayınları.
Muallim Feyzî (2012). Mâtem-nâme ve vâveylâ. (Çiftçi, C., Çev.). Kevser Yayınları.
Muallim Nâci (2000). Osmanlı şairleri. (Kurnaz, C., Haz.). Akçağ Yayınları.
Sevimli, E. (2023). Fâni (Ali Şir Nevâyî) Divanı’nda aşk ve rintlik bağlamında Hâfızî izler. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (32), 663-694. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2959578
Tarlan, A. N. (2004). Şeyhî Divanı’nı Tetkik. Akçağ Yayınları.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1, 27 Haziran 1878.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 549, 13 Nisan 1880.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1001, 17 Şubat 1882.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1002, 18 Şubat 1882.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1682, 12 Ocak 1884.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1689, 21 Ocak 1884.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 2076, 29 Mayıs 1885.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 2590, 29 Ocak 1887.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 2847, 5 Aralık 1887.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 3003, 23 Haziran 1888.
Tercümân-ı Hakîkat, nr. 3463, 25 Aralık 1889.
Riyâhî, M. E. (1995). Osmanlı topraklarında Fars dili ve edebiyatı. İnsan Yayınları.
Yekbaş, H. (2023, Haziran 25). Feyzî, Ahmed Feyzî, Tebrizli. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/feyzi-ahmed-feyzi-tebrizli.
Yerdemir, Ş. (2023). Muallim Feyzî’nin aktarımıyla Sa’dî-i Şîrâzî ve Hümâm-ı Tebrîzî arasında geçen mülâtafe. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(1), 675-692. https://doi.org/10.34083/akaded.1265886
Yıldız, A. (2004). Süleyman Nazif’e göre İran edebiyatının edebiyatımıza tesiri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(1), 159-201.