Gramerleşme hakkında

Gramerleşme, yabancı araştırmacıların bir terim (ve ona bağlı çalışma alanı/ teori) olarak ortaya koyduğu Fransızca grammaticalisation, İngilizce grammaticalization, Almanca grammatikaliserung’un Türkçeye çevrilmiş hâli olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca dilbilgiselleşme, dilbilgiselleştirme, gramatikleşme ve gramatikalleşme de söz konusu terimle aynı anlama gelecek şekilde kullanılan terimlerdendir. Ancak bunların içinde en yaygın olarak kullanılanı gramerleşmedir. Esasında adı geçen bütün bu terimlere ait sunulan içerik tek bir kaynaktan beslenmektedir, denilebilir. Gramerleşme ve muadili olarak sunulan diğer terimler, araştırmacılar tarafından genel olarak, ‘sözcükbirimlerin dilbilgisel birim hâline gelmesi’ anlamında kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra ‘bir dilbilgisel yapının daha da dilbilgiselleşmesi’ veya ‘bir dilbilgisel unsurun sözcükbirime dönüşmesi’ de gramerleşme (ve onun karşıtlandığı alan olan sözlükselleşme) sürecinin bazı aşamaları/yönleri olarak değerlendirilmektedir. Ancak bu değerlendirmenin temelinde yatan gerçeğin, ekleşme ve eklenme kültürleri birbirinden farklı olmasına rağmen, Türk dilinin Hint Avrupa dilcilik geleneklerinin devamı olan bir anlayışla ele alınmasının olduğu görülmektedir. Hint Avrupa dilcilik çalışmalarından devralınan bu anlayışın merkezinde, Türk dili hakkında yapılan çalışmaların genelinde karşılaşılan dile kelime odaklı bakış olduğunu söylemek gerekir. Zira gramerleşme de bu bakışın sonucu olarak öne sürülmüş bir konudur. Ancak konu hakkında gerek içerik ve bu içeriğin Türk diline uyarlanmaya çalışılması çabası, gerekse onu temsil eden terim(ler)in yapı/şekil/anlam karşıtlığında ifade ettikleri ve buna bağlı olarak da böyle bir çalışma alanının/teorinin kabulü, sorunlu bir durum arz etmektedir. Bu noktadan hareketle, bu çalışmada konuya ilişkin verilen örnekler tek tek değerlendirilmeyip gramerleşme ve muadili terimlerin kaynaklarda sunuluş şekli incelenecek, ilgili konu/terimlerin Türk dil bilgisi ve ona ait çalışma alanı bakımından varlığı/kullanılabilirliği sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

gramerleşme, anlam, kelime, ek

PDF

___

Ağca, F. (2013). Türk Budist Çevresi Metinlerinde Bir Gramerleşme Örneği Olarak arıtı Sözcüğü. Bengü Bitig Dursun Yıldırım Armağanı, Türk Bilig. Ankara. 63-74.
Aydemir, İ. A. (2015). Güney Sibirya Türkçesinde Zarf-Fiili Yapıların Gramerleşmesi Hakkında. Türkbilig, 2015/29. 89-100.
Can, M. (2017). Dilbilgiselleşme ve Edat Kavramı. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), Sayı: 26, 37-67. (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/581338)
Çetin, O. A. (2016). Gramerleşme ve Sözcükselleşme Bağlamında Eski Türkçede Zarflar. Doktora Tezi. Danışman: Doç. Dr. Ferruh Ağca, Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Çubukçuoğlu, M. (2019). Türkçede Dilbilgiselleştirme: Bilişsel Dilbilgisi Çerçevesinde Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Danışman: Doç. Dr. Özgün Koşaner, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Dilbilim Anabilim Dalı, İzmir.
Demir, C. (2018). Yeni Uygurca Gramerleşmiş Fiillerin Türkiye Türkçesine Çevirisi Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Danışman: Prof. Dr. Nurettin DEMİR, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Ankara.
Demirci, K. (2007). Dilbilgiselleşme Terimi Üzerine. 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) Bildiriler Dil Bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi, I. Cilt, Ankara, 2011, 451-464.
Demirel, E. (2015). Gramerleşme Süreçleri Bakımından Nevādirü’ş- Şebāb’da Tasvirî Fiiler. Turkish Studies, Volume 10/8, Spring. 819-834.
Dilâçar, A. (1989). Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. TDAY-Belleten 1971. 83-145.
Ergin, M. (2001). Orhun Abideleri (27 b.). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Gökçe, F. (2013). Gramerleşme Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri Oğuz Türkçesine Dayalı Tarihsel-Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Gökçe, H. (2010) Başkurt Türkçesinde Gramatikalleşme Örnekleri Üzerine. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 17/1. 83-104.
Karaca, M. M. (2022). Eski Anadolu Türkçesinde Görülen Bir Dilbilgiselleşme Örneği: Vardı. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 30. 105-111.
Kuş, Bahri. (2018). Tasvir Ek Fiilinin Yapısı. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. TEAD-62, Mayıs, Erzurum. 73-82.
Öner, M. (2011). Türkçede -lIG > -lI Ekli Niteleme Sözlerinin Edatlaşması. Türkçe Yazıları. İstanbul: Kesit Yayınları, 49-59.
Salan, E. (2014). Bir Gramerleşme Örneği: -soñ < soñ. Dil Araştırmaları, Sayı 14, Bahar, 97-117.
Sarı, İ. (2015). Türkçede Ekleme Dışı Sözlük Yapımı ve Sözlükselleşme. Doktora Tezi. Danışman: Prof. Dr. Ülkü Çelik Şavk. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara.
Topçu, Ç. (2020). Türkçe Dil Bilgisi Çalışmalarındaki Birleşik Yapı Sorununun “Ek” Tarafı. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 23, 116-127.
Tuna, O. N. (1986). Türk Dilbilgisi (Fonetik ve Morfoloji). İnönü Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü Ders Notları: 3, Malatya.
Turan, Z. (2006). Türk Dili Tarihinde Morfolojik Değişiklikler Lisans Dersi Basılmamış Ders Notları. Sakarya Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Sakarya.
Turan, Z. (2015). Dilciliğin Ana Sorunu ve Türk Dili. 7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler Kitabı, 25-30 Ağustos, Kaposvar Macaristan, 76-83.
Turan, Z. (2018). Türk Dilinin Eklerini Sınıflandırmanın Esasları. Türkbilig, 35. 97-110.
Türk, V., Özalan, U. (2014). Kutadgu Bilig’deki sanı Edatı Üzerine. Bilig, Sayı: 71, Güz. 233-246.