بازتاب قيام عاشورا و واقعه کربلا در اشعار فارسی قبل از قدرت يابی صفويه

يکی از مهمترين مباحث و آموزه های دينی و مذهبی که از نقش و جايگاه برجسته ای در شعر فارسی برخوردار می باشد، قيام جاودانۀ امام حسين بن علی(ع)، سومين امام شيعيان، در سال ۶١ هـ. ق می باشد. اهميت و عظمت اين قيام بگونه ای هست که همواره در طول تاريخ، افراد وشخصيت های مختلفی را اعم از شيعه و سنی و يا مسلمان و غيرمسلمان به تفکر و تعمق در باب انسانيت و آزادگی واداشته است. لذا همواره سخن سرايان مسلمان بويژه شيعيان فارسی زبان يکی از مهمترين ارکان شعری خويش را اين حادثه عظيم و جاودانگی آن قرار داده اند. آنچه در اين مقاله مضمون اصلی را تشکيل ميدهد بررسی بازتاب قيام عاشورا و واقعه کربلا در اشعار فارسی قبل از قدرت يابی حکومت صفويان می باشد. که بنظر می رسد؛ از نيمۀ دوم قرن چهارم هجری به عنوان طرحی نو (شعر عاشورايی) در ادب فارسی به ظهور رسيده است. اين مقاله برآن است تا با اتخاذ ديدگاهی تاريخی تحليلی و استناد به مدارک و منابع موجود، موضوع مطروحه را دنبال نمايد.

Reflection of the uprising of Ashura and the event of Karbala in Persian poems before the power of Safavid

One of the most important religious teachings that has a prominent role in Persian poem is the eternal rising of Imam Hossein Ibn Ali (AS), the third Imam of the Shiites, in 61 AH. The significance of this uprising is such that throughout history, it has forced various individuals from Shia, Sunni, or Muslim and non-Muslims to think about humanity and freedom. Therefore, the Muslim speakers, especially the Persian Shiites, have always placed one of their most important elements in this great event and immortality. What makes up the main theme in this article is to examine the reflection of the uprising of Ashura and the event of Karbala in Persian poems before the power of the Safavid regime which seems to have emerged in Persian literature since the second half of the fourth century as a new design (Ashura poem). This article seeks to follow the subject by adopting an analytical historical point of view and citing existing documents and resources.

PDF

___

Baba Tahir (2018). Baba Tâhir-i Uryân Dubeytiler (Çev. A. Yeşil), Ankara: Hece.

Dırahşan, Mehdi (1364). Eş'ar ı Hekim Kesayi Mervezi ve Tahkîk der Zindegi-yi ve Asar O. Tahran: Neşr i Danişgah-i Tahran.

Edîb Sâbir Tirmizî. Divan-ı Edîb Sâbir Tirmizî. Haz: Muhammed Ali Nasih. Tahran.

Emir Kavvamî Razi (1334). Divan-ı Emir Kavvamî Razi, (Haz: Celaleddin Hüseyni) Tahran, Çaphane-i Sipehr

Hacu-yi Kirmani (1336). Divan-ı Hacu-yi Kirmani. Haz. Ahmed Sehili Hunsari. Tahran : Naşr i Nigah.

Hâfız-ı Şirâzî (1368). Divan-ı Hâfız. Tahran : Neşr-i Keyhan.

Hâfız-ı Şirâzî (1382). Divan-ı Hâfız, 4. Baskı, (Haz: Bahauddin Horramşahi) Tahran, Neşr-i Dustan

Hasanli, K. ve Kâfi, Gulam-Rıza (1385). Vîjagîhâi Şiir Aşurai ez Ağaz Gern Çaharum ta Payan Gern Nohum, Alzahra Üniversitesi Dergisi, 61, 31-68.

Hedîdî, H. ve Esedullahî, Hudabehş (1384). İmâmet der Asar Senaî-yi Gaznevî. Tebriz : Tebriz Üniversitesi Edebiyat ve Beşeri Bilimler Fakültesi.

Ho-Mohammedi, S. (1381). Shekoh Hamaseh Ashora der Şiir Şairan-i Şii, Faslnameh-i Howza,113-114 Güz, 299-377.

İbn Yemîn (1344). Divan-ı İbn Yemîn. Haz. Hossein Ali. Bastani Rad. Tahran : Neşri Senâî.

Mahdevi i Umrani, S. (1377). Tesir i Nehzet i Aşura ber Edeb i Farsi, Mecellei Tıb ve Tezkiye, 28. Bahar.

Mücahidi, M. A. (1386). Karivan ı Şiir i Aşura Simayi İmam Huseyin Der Şiir Farsi, Ez Sede i Çaharum ta asrı Hazır. Kum : İntişarat ı Zemzem i Hidayet.

Mukaddesan, Y. (1386). Veladet i Kesayi Mervezi, Şair i Ehli Beyt, Mecelle i Gulberg, 92, 54-59.

Riyahi, M. E. (1379). Kesayi Mervezi Zindagi, Endişa ve Şiir i O, Tahran : İntişarat ı İlmi.

Saʿdî-yi Şîrâzî (t.y.). Külliyat-ı Saʿdî. Haz: Muhammed Ali Furugi. Tahran : Neşr i Kanyar.

Safa, Z. (1379). Tarih-i Edebiyat-ı İran, Hulasa i Cildi Evvel. 18. Baskı. Tahran : İntişarat ı Gognus.

Selmân-ı Savecî (1336). Divan-ı Selmân-ı Savecî. Haz: Mansur Muşfik. Tahran : İntişar ı Safi Ali-Şah.

Senâî-yi Gaznevî (1364). Hadîkat-ül-hakîka. Haz: Muderris –i Rezevi. Tahran : Merkez i Neşr i Danişgahi.

Seyf-i Fergānî, (1341) Divan-ı Seyf-i Fergānî, Haz. Zebihullah-i Safa, Tahran, Neşr i Firdus

Tuğyani, İ. (1382) Şerh i Müşkilat ı Hadika i Senai. İntişiarat ı Danişgah i İsfehan. İsfehan.

Yusufi, Nuhammed Rıza (1386). Hubbu Handan i Resul der Hadika i Senai. Faslname i Aferine, 5. Sayı, Bahar.