FAHREDDİN ER-RÂZÎ’DE LAFZÎ DELİLLERİN KESİNLİK SINIRI VE BİLGİ DEĞERİ

Fahreddin er-Râzî’nin sistematik biçimde tartışılmasında öncü olduğu ve bir ilke olarak ortaya koyduğu lafzî delillerin kesinlik taşımadığı iddiası İslâm düşünce tarihinde ilgi görmüştür. Onun hakikat bilgisini elde etmede bir esas olarak benimsediği bu ilkeyi, fıkıh usûlü, tefsir ve kelâma dair eserlerinde de sıklıkla vurgulaması dilin kesinliği meselesini metodolojik bir düzlemde ele aldığını göstermektedir. Bir metot olarak dilin kesinlikten uzak olduğu iddası vahyin de güvenilirliğini sorgulamaya kapı araladığı için etkin bir İslâm âlimi olan Râzî’nin bu ilkesini doğru bir şekilde anlamak ve analiz etmek büyük önem arz etmektedir. Râzî’nin ilim camiasında yankı uyandıran ve tartışılan dilin kesinliği meselesini hangi amaçlarla dile getirdiğinin ve ne söylemek istediğinin analiz edilmesi gerekmektedir. Bunun için de iddaının içeriği ve arka planı haricinde Râzî’nin kesinlik anlayışını irdelemek bu çalışmanın öncelikli amaçlarından biridir.

The Knowledge Value and the Certainty Limit of Literal Evidences in view Fakhr al-Din al-Rāzī

The thesis that language proofs are uncertain which Fakhr al-Din al-Rāzī was pioneer in the certainty of language systematically and he put forward as a principle is also interested in the history of Islamic thought. Emphasizing this principle in his usul-i fiqh, Islamic theology ad tafsir works, which he adopts as a basis in obtaining truth knowledge, shows that he adress the problem language certainty in methodological ground. It is of great importance to correctly understand analyze this principle of alRāzī, who is an ascendant Islamic scholar since his claim that language as a method is far from certainty opens the door to question the reliability of the revelation. It is necessary to analyze for what purposes al- Rāzī expresses the question of certainty, which created reactions and discussed in Islamic science community and what he want to say. Thus, it is one of the preferred aims of this research to examine al-Rāzī’s understanding of certainty along with the content and background of this claim.

PDF

___

Altaş, Eşref. “Fahreddin er-Râzî: Küllî Perspektifler Arasında”. İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler. 429-464. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2018.
Altaş, Eşref. “Fahreddin er-Râzî’nin Eserlerinin Kronolojisi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. 91-164. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2013.
Âmidî, Ali b. Muhammed el-. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Thk. Şeyh Abdürrezzâk Afîfî. 4 Cilt. Riyad: Darü’s-sami’î, 1424/2003.
Arıcı, Müstakim. “İslâm Düşünce Tarihinde Fahreddin er-Râzî Ekolü”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. 167-202. İstanbul: t.y., 2013.
Başoğlu, Tuncay. “Fıkıh Usûlünde Fahreddin er-Râzî Mektebi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. 243-263. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2013.
Bozkurt, Mustafa. Fahreddin er-Râzî’de Bilgi Teorisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2016.
Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed İbn Kayyim. es-Savâ‘iku’l-mürsele ‘ale’lCehmiyye ve’l-Mu‘attıl. 4 Cilt. Riyad: Dârü’l-Âsime, 1412/1992.
Cürcânî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Thk. Mahmud Ömer ed-Dimyâtî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübü’l-ilmiyye, 1424/1998.
Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebi’l-Me‘âlî Abdülmelik Abdullah b. Yûsuf. el-Burhân fî usûli’lfıkh. Thk. Abdülazîm ed-Dîb. 2 Cilt. Katar: y.y., 1399/1978.
Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. Maksadü’l-esnâ fi şerhi me‘âni esmâillâhi’lhüsnâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1423/2003.
Görgün, Tahsin. “Klasik Anlama Yöntemlerinin (Fıkıh ve Tefsir Usûlü) İmkân ve Sınırlar”. Güncel Meseleler Birinci İhtisas Toplantısı (Tebliğ ve Müzakereler). 305-326. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
Görgün, Tahsin. “Varlık ve Bilgi Cihetinden Kur’ân”. Tarihten Günümüze Kur’ân’a Yaklaşımlar. ed. Bilal Gökkır vd.. 11-19. Ankara: Özkan Matbaacılık, 2010.
Güman, Osman. "Fıkıh Usûlü Geleneğinde Farklı Bir Tavır: Tevakkuf", Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33 (2012): 139-173.
Haklı, Şaban. “Fahreddin er-Râzî’nin Bilgi Teorisi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. 423-452. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2013.
Hanoğlu, İsmail. Fahreddin er-Râzî’nin, Kitâbü’l-Mülahhas fi’l-mantık ve’l-hikme Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirmesi, (Ankara, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), 2009.
İbn Ebü’l-Hadîd, Ebû Hamid İzzeddin Abdülhamid b. Hibetullah. Şerhü’l-âyâti’l-beyyinât. Thk. Muhtâr Ceblî. Beyrut: Dâru sadr, 1416/1996.
İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhâlim. Beyânü telbîsi’l-Cehmiyye fî te’sîsi bide‘ihim kelâmiyye. Thk. Yahya b. Muhammed el-Hüneydî. 9 Cilt. Medine: y.y., 1426/2005.
İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhâlim. Der’u te’âruzi’l-akl ve’n-nakl. Thk. Muhammed Reşad Sâlim., 11 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud elİslâmiyye, 1411/1991.
İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhâlim. Mecmû‘u Fetavâ. 35 Cilt. Medine: y.y., t.y.
İltaş, Davut. Fıkıh Usûlünde Mütekellimîn Yönteminin Delâlet Anlayışı. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2011.
İsfâhânî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. Mahmûd el-. el-Kâşif ‘ani’l-Mahsûl fî ‘ilmi’lusûl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcud - ve Ali Muhammed Muavvaz. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’lkütübü’l-ilmiyye, 1418/1998.
İskenderoğlu, Muammer. “Fahreddin er-Râzî ve İbn Arabî’de Tanrı’yı Bilmenin İmkân ve Yöntemi: -Keşf mi Nazar ve İstidlâl mi?-”. Usûl Araştırmaları Dergisi. 22 (2014): 169- 188.
İsnevî, Ebû Muhammed Cemâleddîn Abdurrahîm b. el-Hasan. Nihâyetü’s-sûl fî şerhi Minhâci’lvusûl. 4 Cilt. Beyrut: ’Alemü’l-kütüb, t.y.
Karâfî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. Nefâisu’l-Usûl fî Şerhi’l-Mahsûl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - ve Ali Muhammed Muavvaz. 9 Cilt. Mekke: Mektebetü nizâr Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Erba‘în fî usûli’d-dîn. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-külliyyetü’l-Ezheriyye, 1406/1986.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Kâşif ‘an usûli’d-delâil ve fusûli’l-‘ilel. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Beyrut: Dârü’l-cîl, 1412/1992.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. Thk. Câbir Feyyâz el-‘Alvânî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, t.y.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Me‘âlim fî ‘ilmi usûli’l-fıkh. Thk. Ali Muhammed Muavvaz - ve Abdülmevcud el-Me‘âlim fî ‘ilmi usûli’l-fıkh, thk. Ali Muhammed Muavvaz,. Kahire: Dârü’l-ma’rife, 1414/1994.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Mebâhisü’l-meşrikiyye fî ‘ilmi’l-ilâhiyyât ve’t-tabîiyyât. 2 Cilt. Came‘dârî emvâl merkez: t.y.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Metâlibü’l-‘âliye mine’l-‘ilmi’lilâhî. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. 9 Cilt. t.y.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Esâsü’t-takdîs. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-külliyyetü’l-Ezheriyye, 1406/1986.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. et-Tefsîrü’l-kebîr: Mefâtîhü’lgayb. 3. Baskı., 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1412/1992.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Halku’l-Kur’ân beyne’l-Mu‘tezile ve Ehli’s-sünne. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Beyrut: Dârü’l-cîl, 1412/1992.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin _. Lübâbü’l-İşârât ve’t-tenbîhât. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Kahire: Mektebetü’l-külliyyetü’l-Ezheriyye, 1406/1986.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Muhassalü efkâri’lmütekaddimîn ve’l-müteahhirîn mine’l-‘ulemâi ve’l-hukemâi ve’l-mütekellimîn. Kahire: Mektebetü’l-külliyyetü’l-Ezheriyye, t.y.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Nihâyetü’l-‘ukûl fî dirâyet’l-usûl. Thk. Sa‘îd ‘Abdullatif Fûde. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’z-zehâir, 1431/2010.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Şerhu ‘Uyûni’l-hikme. 2 Cilt. Tahran: Müessesetü’s-Sâdık, 1373/1954.
Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ud b. Mahmûd el-Buharî el-Mahbûbî. et-Tavzîh fî halli ğavâmizi’t-Tenkîh. Thk. Muhammed Adnan Derviş. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm b. Ebi’lErkâm, 1418/1998.
Shihadah, Ayman. “From Al- Ghazâlî to al-Râzî: 6th/12th Century Developments in Muslim Philosophical Theology”. Arabic Sciences and Philosophy. 15 (2005), 141-179.
Teftazânî, Sa’deddin Mesud b. Ömer b. Abdullah. Şerhü’l-Makāsıd. Thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: ’Alemü’l-kütüb, 1418/1998.
Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmeddîn Süleyman b. Abdülkavî. el-İksîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. Thk. Abdülkadir Hüseyn. Kahire: Mektebetü’l-âdâb, t.y.
Türker, Ömer. “Eş‘arî Kelâmının Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleştirileri”. İslâm Araştırmaları Dergisi,. 19 (2008): 1-24.
Türker, Ömer. “Kelâm ve Felsefe Tarihinde Fahreddin er-Râzî”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. 17-40. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2013.
Türker, Ömer. Seyyid Şer’îf Cürcani’nin Te’vil Anlayışı: Yorumun Metafizik, Mantıki ve Dilbilimsel Temelleri. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006.
Urmevî, Ebü’s-Senâ Sirâcüddin Mahmûd Sirâceddin. et-Tahsîl mine’l-Mahsûl. Thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Zenid. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1408/1988.
Urmevî, Tâceddin Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hüseyin. el-Hâsıl mine’l-Mahsûl fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Zenid. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1408/1988.
Yahya, Kiyân Ahmed Hâzim. el-İhtimâlâtü’l-lüğaviyye el-muhille bi’l-kat‘ ve te’âruzuha inde’lusûliyyîn. Beyrut: Dârü’l-medâri’l-İslâmî, 2013.
Yılmaz, Sabri. Sabri Yılmaz, Ayşî Mehmed Tirevî ve Netâicü’l-Ezhân, İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2014.
Yılmaz, Sabri vd. “Cüveynî'ye Göre Kelâmullah ve Kelâm-ı Nefsî”, Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader], 9/1 (2011): 215-232.
Zerkan, Muhammed Salih. “Fahreddin er-Râzî’de Bilgi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Doru 3/1 (2001): 149-162.
Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed Bahadır b. Abdillah. Teşnîfü’l-mesâmi’ bi Cem’i’’l-cevâmi’ li Tâceddîn es-Sübkî. Thk. Seyyid Abdülaziz - ve Abdullah Rabî’. Kahire: Mektebetü Kurtuba, t.y.