18. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nin Ege (Adalar) Denizi ve Doğu Akdeniz'e Yönelik Güvenlik Parametreleri

Ege (Adalar) Denizi ve Doğu Akdeniz'de çok sayıda irili-ufaklı ada ve liman bulunmaktadır. Deniz ticaret yollarının güzergahındaki söz konusu bu yerlerde korsan saldırıları gerçekleşmekteydi. Osmanlı devleti deniz ticaretinin güvenliğini tesis ve temin etmek için bazı önlemler almıştı. Osmanlı devletinin zaman zaman bu sulardaki deniz egemenliğini de zedeleyen korsan saldırılarına karşı 18. yüzyılda Ege (Adalar) Denizi ve Doğu Akdeniz'deki deniz ticaret yollarının güvenliğine yönelik takip ettikleri stratejinin parametrelerini şu beş başlık altında toplamak mümkündür: 1. Mora'nın Geri Alınması, İstendil ve Suda'nın Ele Geçirilmesi; 2. Ada ve Geçiş Yerlerinde İstihkâmların İnşası; 3. Donanmanın Düzenli Muhafaza Seferleri ve Korsanlarla Mücadelesi; 4. Ümerâ-i Derya (Derya Beyleri) ve Firkateciyân Teşkilatı; 5. Gemi Sahibi Tüccarın Kalyon Kullanmaya Teşvik Edilmesi. Bir taraftan kendileri açısından deniz ticaretinin faydalarını da korumayı amaçlayarak ciddi bir teşkilatlanma ve maddi açıdan büyük harcamalar gerektiren bu faaliyetleri gerçekleştiren Osmanlıların, deniz yollarına hakim bir devlet bilincine sahip oldukları anlaşılmaktadır.

The Ottoman Security Parameters for the Aegean Sea (Archipelago) and the Levant inthe 18th Century

The Aegean Sea (Archipelago) and the Levant accomodates many large and small islands and harbours, which were subject to pirate raids due to their location on the maritime trade routes. In this regard the Ottoman State took some measures to secure and sustain this trade. It is possible to sum up the Ottoman strategy against the pirate attacks of the 18th century in the Aegean Sea (Archipelago) and the Levant in the following five topics: 1. Recapture of Mora, and occupation of İstendil and Suda; 2. Fortifications built on the islands and at crossings; 3-Regular patrolling of the Ottoman navy and campagins against the pirates; 4. Ümerâ-i Derya (The commanders of the Sea) and Firkateciyân (Firkate owners, who patrol the Sea) Organization; 5. State's urge of the merchants to use galleons. Ottomans cleary saw themselves as a state dominating the maritime routes, as they created a serious organization to secure the benefits maritime trade, which demanded great expense, and acted accordingly.

PDF

___

Arşiv Belgeleri

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA);

Bâb-ı Defteri, Başmuhâsebe Kalemi, Tersâne Emini Defteri 14612, s. 6-7.

Cevdet-Askeriye (C. AS) 1678; 23380, lef 1-2; 31258, 45607; 54401.

Cevdet-Bahriye (C. BH) 627; 1035; 1442; 4391; 5505; 8582; 8811; 10738; 10989, lef 5.

İbnü'l-Emin Bahriye 1466.

Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) 183, vr. 13b; 2895, s. 112; 3171 vr. 49 b; 3925, vr. 55b; 4380, vr. 56b; 5362, s. 66; 8945, s. 294-295; 9889, s. 173, 318; 9892, s. 110; 10309, s. 132; 10325, s. 13; 10378, s. 138; 10357 s. 145.

Mühimme Defteri (MD) 115, s. 630-631, hk. 2754; s. 655-656, hk. 2854; 122, s. 41, hk. 144; s. 96, hk. 275.

Basılı Kaynaklar

Çeşmî-zâde Tarihi, Çeşmî-zâde Mustafa Reşîd, haz. B. Kütükoğlu, İstanbul 1993.

İzzî, Târîh, İstanbul 1199.

Mür'i't-Tevârih, Şem'dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Târihi, haz. M. Aktepe, İstanbul 1976.

Nusretnâme, Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa, M. Topal, "Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme, Tahlil-Metin (1106-1133/1695-1721)", (Marmara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2001.

Subhî Tarihi, Vak'anüvis Subhî Mehmed Efendi, haz. M. Aydıner, Subhî Tarihi: Sâmî ve Şâkir Tarihleri ile Birlikte (İnceleme ve Karşılaştırmalı Metin), İstanbul 2007.

Târîh-i Râşid ve Zeyli, I-II-III, Râşid Mehmed Efendi ve Çelebizâde İsmail Âsım Efendi, haz. A. Özcan v.d., İstanbul 2013.

Arunova, M. R. - F. S. Oreşkova, Tolstoy'un Gizli Raporlarında Osmanlı İmparatorluğu, çev. İ. Allahverdi, İstanbul 2009.

Aydın, M., "Kaleler", ed. G. Yıldız, Dünya Savaş Tarihi - Osmanlı Askerî Tarihi - Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri, 1792-1918, İstanbul 2013, s. 11-33.

Aydın, M., "Faş Kalesi", Osmanlı Araştırmaları, V, (1986), 67-138.

Barkan, Ö. L., "1079-1080 (1699-1670) Malî Yılına Ait Bir Osmanlı Bütçesi ve Ekleri", haz. H. Özdeğer, Osmanlı Devleti'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Tetkikler-Makaleler, II, İstanbul 2000, s. 759-837.

Braudel, F., Maddi Uygarlık, Ekonomi ve Kapitalizm, XV.-XVIII. Yüzyıllar, Dünyanın Zamanı, çev. M. A. Kılıçbay, İstanbul 20042.

Bostan, İ., "Derya Beyi", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), IX (1994), 200- 201.

De Groot, A. H., "?e Ottoman Mediterranean since Lepanto (October 7th, 1571): Naval Warfare During the Seventeenth and Eighteenth Centuries", ?e Netherlands and Turkey: Four Hundred Years of Political, Economical, Social and Cultural Relations, Selected Essays, İstanbul 2007, s. 163-190.

Eickhoff, E., "Akdeniz'deki Osmanlı Deniz Cephesi (XVI-XVIII. Yüzyıl)", ed. G. Eren, Osmanlı, I, Ankara 1999, s. 384-391.

Ertaş, M. Y., Sultanın Ordusu (Mora Fethi Örneği 1714-1716), İstanbul 2007.

Eyice, S., "Kale", DİA, XXIV (2001), 234-242.

Genç, M. - E. Özvar, Osmanlı Maliyesi, Kurumlar ve Bütçeler 2, İstanbul 2006.

Güneş, M., "XVIII. Yüzyılda İskenderiye Limanı", (İstanbul Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2009.

Kiel, M., "Midilli", DİA, XXX (2005) 11-14.

Lepage, Jean-Denis G. G., Vauban and the French Military under Louis XIV: An Illustrated History of Fortifications and Strategies, London 2010.

Özdemir, Ş., "Akdeniz Hakimiyetinde Osmanlı Devleti ve Korsanlık (1695-1789)", (Ankara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2004.

Panzac, D., "Yelkenli Gemilerin Altın Çağında Osmanlı Donanmasına İnsangücünün Sağlanması (1660-1850)", ed. E. J. Zürcher, Devletin Silâhlanması, Ortadoğu'da ve Orta Asya'da Zorunlu Askerlik (1775-1925), çev. M. T. Akad, İstanbul 2003, s. 45-64.

Sezen, T., Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), Ankara 2006.

Shay, M. L., ?e Ottoman Empire from 1720 to 1734: as Revealed in Despatches of the Venetian Baili, University of Illinois Press 1944 (reprinted 1978). ?ys-Şenocak, L., Hadice Turhan Sultan, Osmanlı İmparatorluğu'nda Kadın Baniler, çev. A. Ortaç, İstanbul 2009.

Ünver, M., "Midilli Adası'sının İdari ve Sosyo-ekonomik Yapısı (1876-1914)", (İstanbul Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2012.