SAĞLIK MEZENFORMASYONU: ÇEVRİMİÇİ KANALLARDAN YAYILAN YANLIŞ BİLGİ SALGINI

Yalan haber tanımlaması içerisinde yer alan ikili ayrımdan; dezenformasyon ve mezenformasyon kavramlarının tanımından hareketle yalan haberi üretmedeki ve yaymadaki niyetler okunabilir. Dezenformasyon kavramına göre “kötü niyet” taşımama özelliğiyle farklılaşan mezenformasyon kavramının çok da masum davranışları tanımlamadığını; sosyal medya platformları aracılığıyla paylaşılan yanıltıcı ve yönlendirici mesajların, yalan haber meselesinin merkezinde yer aldığını ayrıca belirtmek gerekir. Son dönemde Covid-19 salgının ortaya çıkmasıyla birlikte hastalık hakkında geliştirilen söylentiler bir çığ gibi büyüyerek neyin doğru neyin yanlış olarak kodlanacağının muğlaklaştırıldığı yeni bir iletişim ortamına işaret etmektedir. Bu çalışmayla birlikte, kulaktan dolma ve çoğunlukla bilimsel bir veriye dayanmayan bilgilerin, insan sağlığını tehlikeye atacak kadar etkili olduğuna dikkat çekilmek istenilmektedir. Ayrıca, insanların bilinçsiz olarak paylaştığı sağlık konusundaki yanlış bilgilerin, topluma nasıl zararlar verebileceğine; tüm bu faaliyetlerin yöntemlerine, başlıca türlerine, amaçlarına ve sonuç olarak da kullanıcılar nezdinde ulaşılabilecek muhtemel çözümlere, ilgili literatür kapsamında odaklanılmaktadır. Tüm bu unsurları, dönüşen iletişim deneyimleri ve Covid-19 pandemisinde yaşanılan tecrübeler çerçevesinde belirli bir örneklem üzerinden ortaya çıkarmayı hedefleyen çalışmanın ayrıca, yanlış bilgi kullanımına karşı medya kullanıcılarının istifade edebileceği bir kılavuz oluşturma amacı taşıdığını da belirtmek gerekir.

Anahtar Kelimeler:

Mezenformasyon, Yanlış Bilgi Salgını, Covid-19, Dijital Medya, Sağlık Okuryazarlığı

HEALTH MISINFORMATION: INFODEMI ON ONLINE CHANNELS

From the dual distinction in the fake news definition; based on the definition of disinformation and misinformation concepts, the intentions in producing and spreading fake news can be read. The concept of misinformation; it describes the sharing of messages that are deliberately devoid of the intention to harm but are still misleading. With the emergence of the Covid-19 epidemic, the rumors about the disease have grown like an avalanche, pointing to a new communication environment where it is ambiguous what to encode as right and wrong. It should be noted that hearsay and mostly not based on scientific information is effective enough to endanger human health. This study focuses on how the misinformation that people unconsciously share about health can harm society. The methods, main types and purposes of all these activities and, consequently, possible solutions that can be reached by the users are pointed out by using the relevant literature. It should be noted that the study, which aims to reveal all these elements through a specific sample within the framework of the transformed communication experiences and the experiences in the Covid-19 pandemic. The study also aims to create a guide that media users can benefit from against the use of false news.

Keywords:

Misinformation, Infodemi, Covid-19, Digital Media, Health Literacy,

PDF

___

Acerbi, A. (2016, 15 Aralık). A Cultural Evolution Approach to Digital Media. Frontiers in Human Neurosci 10, 636. 12.03.2021 tarihinde https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnhum.2016.00636/full adresinden alındı.
Acerbi, A. (2019). Cognitive Attraction and Online Misinformation. Palgrave Communications, 5(15). doi: 10.1057/s41599-019-0224-y
Arora, A., & Evans, R. W. (2010). Dental caries in children: a comparison of one non-fluoridated and two fluoridated communities in NSW. NSW Publıc Health Bulletin, 21(11-12), 257-280.
BBC Reality Check. (2020, 10 Mart). Koronavirüs (Covid-19): Virüs ve hastalık hakkında dikkate almamanız gereken hurafeler. Sarımsak. BBC. 12.10.2021 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51815676.amp adresinden alındı.
Bertin, P., Nera, K., & Delouvée, S. (2020). Conspiracy Beliefs, Rejection of Vaccination, and Support for hydroxychloroquine: A Conceptual Replication-Extension in the COVID-19 Pandemic Context. Front Psychol, (11), 1-9.
Binark, M. (2007). Yeni Medya Çalışmalarında Yeni Sorunlar ve Yöntem Sorunu. Binark, M. (Ed.). Yeni Medya Çalışmaları. (ss.21-44). Ankara: Dipnot Yayınevi.
Brennen, J. S., Simon, F. M., Howard, P. N., & Nielsen, R. K. (2020). Types, Sources, and Claims of COVID-19 Misinformation. Londra: University of Oxford, Reuters Institute.
Briant, E. (2021, Ekim 13). First Draft News. Twitter. 10.10.2021 tarihinde https://twitter.com/EmmaLBriant/status/1447859153238695937 adresinden alındı.
Buchanan, T. (2021, 5 Ocak). How to reduce the spread of fake news - by doing nothing. NiemanLab. 25.03.2021 tarihinde https://www.niemanlab.org/2021/01/how-to-reduce-the-spread-of-fake-news-by-doing-nothing/ adresinden alındı.
Çalışkan, O. (2020). Youtube’un Şifa Dağıtan Videoları: Bir Sözdebilim Olarak Biyoenerji’nin Retoriği. Güven, A. (Ed.). Youtube Türkiye’de Kültür Siyaset ve Tüketim -1. (ss.87-127). İstanbul: Kriter Yayınevi.
Data Detox Kit. (2020, Ekim 24). Health vs. Hoax: Immunize Yourself Against Health Misinformation Online. Data Detox Kit. 26.02.2021 tarihinde https://datadetoxkit.org/en/misinformation/healthhoax/ adresinden alındı.
Dechêne, A., Stahl, C., Hansen, J., & Wänke, M. (2010). The Truth About the Truth: A Meta-Analytic Review of the Truth Effect. Personality and Social Psychology Review, 14(2), 238-257.
Euronews. (2020, 27 Mart). İran. İran'da alkolün koronavirüsten koruduğu söylentileri nedeniyle sahte içki içen yüzlerce kişi öldü. Euronews. 13.10.2021 tarihinde https://tr.euronews.com/2020/03/27/iran-da-alkolun-koronavirusten-korudugu-soylentileri-nedeniyle-sahte-icki-icen-yuzlerce-ki adresinden alındı.
Euronews. (2020, 9 Mart). Fransa. Fransa'dan kokain, alkol ve klor uyarısı: Bu maddeler koronavirüsü öldürmüyor, kullanmayın Euronews. 13.10.2021 tarihinde https://tr.euronews.com/2020/03/09/fransa-dan-kokain-alkol-ve-klor-uyarisi-bu-maddeler-koronavirusu-oldurmuyor-kullanmayin adresinden alındı.
Eysenbach, G. (2002). Infodemiology: The Epidemiology of (Mis)information. The Amerıcan Journal Of Medıcıne, (113), 763-765.
Eysenbach, G. (2009, 27 Mart). Infodemiology and Infoveillance: Framework for an Emerging Set of Public Health Informatics Methods to Analyze Search, Communication and Publication Behavior on the Internet. Journal of Medical Internet Research, 11(1). 01.03.2021 tarihinde https://www.jmir.org/2009/1/e11/ adresinden alındı.
Fischer, S. (2020, 28 Nisan). What experts say works for combating coronavirus misinformation. Axios. 04.04.2021 tarihinde https://www.axios.com/what-experts-say-works-for-combating-coronavirus-misinformation-146084b8-1312-403d-b948-3e190f16b7f3.html adresinden alındı.
Fowler, G. A. (2020, 5 Haziran). You are probably spreading misinformation. Here’s how to stop. The Washington Post. 26.03.2021 tarihinde https://www.washingtonpost.com/technology/2020/06/05/stop-spreading-misinformation/ adresinden alındı.
Fox, S. (2006, 29 Ekim). Most internet users start at a search engine when looking for health information online. Pew Research Center. 16.03.2021 tarihinde https://www.pewresearch.org/internet/2006/10/29/most-internet-users-start-at-a-search-engine-when-looking-for-health-information-online/ adresinden alındı.
Fox, S., & Duggan, M. (2013, 15 Ocak). Health Online 2013. Pew Research Center. 16.03.2021 tarihinde https://www.ordinedeimedici.com/documenti/Docs7-cybercondria-PIP-HealthOnline.pdf adresinden alındı.
Friedlander, E. (2019, 11 Mart). Why People Post Fake News. VICE. 18.03.2021 tarihinde https://www.vice.com/en/article/9kpz3v/why-people-post-fake-news-v26n1 adresinden aldı.
Gebreyohannes, G., & Gebreyohannes, M. (2013). Medicinal values of garlic: A review. International Journal of Medicine and Medical Sciences, 5(9), 401-408.
GOV.UK. (2021, 15 Temmuz). Coronavirus (COVID-19) Guidance and support. Alcoholic liver deaths increased by 21% during year of the pandemic. GOV.UK. 14.10.2021 tarihinde https://www.gov.uk/government/news/alcoholic-liver-deaths-increased-by-21-during-year-of-the-pandemic adresinden alındı.
Guess, A., Nagler, J., & Tucker, J. (2019, 9 Ocak). Less than you think: Prevalence and predictors of fake news dissemination on Facebook. Science Advances, 5(1), eaau4586.
Gyenes, N., & Mina, A. X. (2018, Ağustos 30). How Misinfodemics Spread Disease. The Atlantic. 20.03.2021 tarihinde https://www.theatlantic.com/technology/archive/2018/08/how-misinfodemics-spread-disease/568921/ adresinden alındı.
Habertürk. (2019, 5 Nisan). HT hayat. D vitamini fazla alınırsa ne olur?. Habertürk. 11.10.2021 tarihinde https://hthayat.haberturk.com/d-vitamini-fazla-alinirsa-ne-olur-1069933 adresinden alındı.
Kırdemir, B. (2020). Türkiye’nin Dezenformasyon Ekosistemi Genel Bakış. İstanbul: EDAM.
Kumar, K. P., & Geethakumari, G. (2014). Detecting misinformation in online social networks using cognitive psychology. Human-centric Computing and Information Sciences, 14(4), 1-22.
Levy, G. (2018, 21 Mart). Public Confidence in Vaccines Sags, New Report Finds. U.S. News. 04.03.2021 tarihinde https://www.usnews.com/news/health-care-news/articles/2018-05-21/public-confidence-in-vaccines-sags-new-report-finds adresinden alındı.
Lewandowsky, S., & Cook, J. (2020, Mart). The Conspiracy Theory Handbook. Center for Climate Change Communication. 03.04.2021 tarihinde https://www.climatechangecommunication.org/conspiracy-theory-handbook/ adresinden alındı.
Lourdes S. Martinez, S. H.-B.-H. (2018). “Okay, We Get It. You Vape”: An Analysis of Geocoded Content, Context, and Sentiment regarding E-Cigarettes on Twitter. Journal of Health Communication, 23(6), 550-562.
Magarini, F. M., Pinelli, M., Sinisi, A., Ferrari, S., Fazio, G. L., & Galeazzi, G. M. (2021). Irrational Beliefs about COVID-19: A Scoping Review. Int J Environ Res Public Health, 19(18), 1-21.
Malumatfuruş. (2020, 10 Şubat). Doğrulama/Yanlışlama. Kokainin Koronavirüsü Öldürdüğü İddiası. Malumatfuruş. 09.10.2021 tarihinde https://www.malumatfurus.org/kokainin-koronavirusu-oldurdugu-iddiasi/ adresinden alındı.
Malumatfuruş. (2020, 22 Mart). Doğrulama/Yanlışlama. Koronavirüsten Buruna Tutulacak Saç Kurutma Makinesi İle Kurtulunabileceğini Aktaran Ses Kaydı. Malumatfuruş. 09.10.2021 tarihinde https://www.malumatfurus.org/koronavirusten-buruna-tutulacak-sac-kurutma-makinesi-ile-kurtulunabilecegini-aktaran-ses-kaydi/ adresinden alındı.
Malumatfuruş. (2020, 4 Mayıs). Doğrulama/Yanlışlama. Koronavirüsü Önlediği İddia Edilen Maddeler ve Uygulamalar. Malumatfuruş. 10.10.2021 tarihinde https://www.malumatfurus.org/koronavirusu-onledigi-iddia-edilen-maddeler-ve-uygulamalar/ adresinden alındı.
Newman, N., Fletcher, R., Schulz, A., Andı, S., & Nielsen, R. K. (2020). Reuters Institute Digital News Report 2020. London: Oxford Üniversitesi.
Norman, C. D., & Skinner, H. A. (2006). eHEALS: The eHealth Literacy Scale. Journal of Medical Internet Research, 8(4). 23.03.2021 tarihinde https://www.jmir.org/2006/4/e27/ adresinden alındı.
NTV. (2021, 23 Ocak). Türkiye Haberleri. Corona'ya iyi geliyor diyerek bal arılarına kendilerini ısırtıyorlar (Uzmanından uyarı): NTV. 09.10.2021 tarihinde https://www.ntv.com.tr/turkiye/coronaya-iyi-geliyor-diyerek-bal-arilarina-kendilerini-isirtiyorlar-uzmanindan-uyari,JDnSPDTfqEOG863benSRRQ adresinden alındı.
NTV. (2021, 8 Haziran). Sağlık Haberleri. Kanadalı araştırmacılar: D vitaminin Covid-19 karşı herhangi bir etkinliği yok. NTV. 07.09.2021 tarihinde https://www.ntv.com.tr/galeri/saglik/kanadali-arastirmacilar-d-vitaminin-covid-19-karsi-herhangi-bir-etkinligi-yok,7zvXj5j49keHOYCjYO6PCg adresinden alındı.
Oxford Learner's Dictionaries. (2021, 18 Ekim). Information, Misinformation, Disinformation. Dictionaries. 18.10.2021 tarihinde https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/information?q=information adresinden alındı.
Öztürk, R. (2020). Yanlış/yalan Bilginin Etkilerini Azaltmada Hekimlere Düşenler. SD Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 53, 6-9. 10.03.2021 tarihinde https://www.sdplatform.com/Yazilar/Kose-Yazilari/595/Yanlisyalan-bilginin-etkilerini-azaltmada-hekimlere-dusenler.aspx adresinden alındı.
Pennycook, G., & Rand, D. G. (2018). Lazy, not biased: Susceptibility to partisan fake news is better explained by lack of reasoning than by motivated reasoning. Cognition, (188), 39-50.
Reyes, L. (2018, 9 Aralık). How To Spot Fake Medical News With The SATCoW Method. Medium. 03.04.2021 tarihinde https://medium.com/@LoriMD/how-to-spot-fake-medical-news-with-my-satcow-method-997203606bf4 adresinden alındı.
Roozenbeek, J., Schneider, C. R., Dryhurst, S., Kerr, J., Freeman, A. L., Recchia, G., & Linden, S. (2020). Susceptibility to misinformation about COVID-19 around the world. Royal Society Open Science, (7), 1-15.
Søe, S. O. (2018). Algorithmic detection of misinformation and disinformation: Gricean perspectives. Journal of Documentation, 74(2), 309-332.
Sözcü. (2020, 22 Mart). Sağlık. Corona virüsü belirtileri neler? Boğazım ağrıyor, corona virüsü kapmış olabilir miyim?. Sözcü. 11.10.2021 tarihinde https://www.sozcu.com.tr/2020/saglik/bogazim-agriyor-corona-virusu-kapmis-olabilir-miyim-5694544/ adresinden alındı.
Stanley, M. L., Barr, N., Peters, K., & Seli, P. (2021). Analytic-thinking predicts hoax beliefs and helping behaviors in response to the COVID-19 pandemic. Thinking & Reasoning, 27(3), 464-477.
Teyit. (2020, 2 Mart). Teyitlink. Teyit.org. 10.10.2021 tarihinde https://teyit.link/zHFkGst adresinden alındı.
Teyit. (2020, 3 Mart). Teyit.org. Rakının koronavirüsten koruduğu iddiası. Teyit.org. 09.10.2021 tarihinde https://teyit.org/rakinin-koronavirusten-korudugu-iddiasi adresinden alındı.
Teyit. (2020, 30 Eylül). Koronavirüsün tedavisinin sarımsak suyu olduğu iddiası. Teyit.org. 07.10.2021 tarihinde https://teyit.org/koronavirusun-tedavisinin-sarimsak-suyu-oldugu-iddiasi adresinden alındı.
Teyit. (2021, 30 Ocak). Teyit.org. Arı zehrinin koronavirüse iyi geldiği iddiası. Teyit.org. 11.10.2021 tarihinde https://teyit.org/analiz-ari-zehrinin-koronaviruse-iyi-geldigi-iddiasi adresinden alındı.
Tuncer, Z. (2021). Vitamin D ve Covid-19 Enfeksiyonu. Kocatepe Tıp Dergisi, (22), 237-240.
Uscinski, J. E., Enders, A. M., Klofstad, C., Seelig, M., Funchion, J., Everett, C., . . . Murthi, M. (2020, Nisan 28). Why do people believe COVID-19 conspiracy theories? Harvard Kennedy School Misinformation Review. 15.10.2021 tarihinde https://misinforeview.hks.harvard.edu/article/why-do-people-believe-covid-19-conspiracy-theories/ adresinden alındı.
Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, (359), 1146-1151.
Wardle, C. (2020, 22 Eylül). Understanding Information Disorder. Fist Draft. 25.02.2021 tarihinde https://firstdraftnews.org/long-form-article/understanding-information-disorder/ adresinden alındı.
WHO. (2020). 1st WHO Infodemiology Conference. World Health Organization. 05.03.2021 tarihinde https://www.who.int/news-room/events/detail/2020/06/30/default-calendar/1st-who-infodemiology-conference adresinden alındı.
WHO. (2021, 5 Mayıs). Coronavirus disease (COVID-19). Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public: Mythbusters. World Health Organization. 08.09.2021 tarihinde https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/myth-busters adresinden alındı.
Yeniçağ. (2020, 15 Ağustos). Yaşam. Korona virüs sonrası Arı Zehri'ne talep arttı! Altınla yarışıyor Gramı 200 Dolar. Yeniçağ. 12.10.2021 tarihinde https://www.yenicaggazetesi.com.tr/korona-virus-sonrasi-ari-zehrine-talep-artti-ari-zehri-nerelerde-kullanilir-ari-zehrinin-faydala-295219h.htm adresinden alındı.