EMEVİLER DÖNEMİNDE ARAPLARIN İSKANI

Many territories had been occupied Umayyadperiod in the history of Islam. In this period the most of the conquered lands still belong to Muslims. In this study the writer mentions about the conquests and the settlement of Arabs and non-Arabs to make the conquests to be permanent. In order to understand of the Arab settlement in this period the writer described seperately every district of the occupied territories.

Anahtar Kelimeler:

emeviler, islam tarihi

PDF

___

[1] -J. Wellhausen. The Arab Kingdom and ¡Is Fall. Arapçaya teıc. Y. el-lş (Şam 1956), 28.
[2] -A.g.e., 329.
[3] -]Taberî. Târîhu r-Ritsiil ve 'I-Mulûk, yay. haz. M. J. de Goeje (Leiden 1879-1901). I. 2906.
[4] -Wellhausen. 492-493.
[5] -Bu bağlamda. Buhara bölgesinde yerlilere ait bazı evler de müsadere edilmişti: bkz. Nerşahî, Târîhu Bağdat. Farsça’dan arapçaya tere, ve yay. haz. Emin Bedevî-N. Tarazî (Kahire 1965). 73. 80. Semerkant için bkz. Belâzıırî. Futûhu '/-Buldan, yay. haz. S. Müııeccid (Kahire 1956-7). 111. 519; ayrıca bkz. İbn Esîv, el-Kamil fî’t-Tarîh (Leiden 1863-1871). V. 5.
[6] -S. A. 'Ali. î s t i tan ü ’ 1 -' Arab fî Horasan, Mecelletii Kiilliyyeti'l-Âdab (Bağdat), 111 (1959), 36-38; Ayrıca bkz. Wellhausen. 415.
[1}-A.ge..4\\.
[8] -Belazurî. Futûh, II. 454.
[9] -W. Barthold. Türkistan Down to the Mongo! Invasion. 2. baskı (London 1928). 187.
[ 10]-Belâzurî. Fnsabii ’¡-Eşraf XL yay. haz. W. Ahlwardt (Greiswafd 1883). 135.
[ 11 ]-M. A. Şaban, Islamic History. A. D. 600-750 (Cambridge 1971). 97
[12] -Anon. el-Uyûn ve'l-Hadaik. yay. haz. M. J. de Goeje (Leiden 1869), 108.
[13] -Yakiit. Mttcemii '¡-Biildan, yay. haz. W. Wiistenfeld (Leipzig. 1866). IV. 175-176: ayrıca bkz. Belâzıırî. Fnsabii 'l-E.sraf, Süleyman Ktp.. nr. 597. 598. II. 19a (yazma).
[14] Wellhausen, 493; ayrıca bkz. S. AIİ, 40.
[15] -H. A. R. Gibb. "Chinese Records of the Arabs in Central Asia. BSOS. 2 (1923), 613-622. özellikle 617.
[16] -Belâzurî. Futûh, III, 543-544.
[17] -Taberî. II. 1145 vd.
[18] -Meseleyle ilgili olarak S. A. Ali (bkz. 67-68) bu köylerden sadece birkaçının ismini verir. Belirtilmelidir ki o. konuyla ilgili bilgileri sadece Taberî’deıı nakletmiştir. Halbuki aynı bilgiye diğer kaynaklarda da rastlanabilinir. Bu tür köylerin isimlerini Nerşalıîde de bulabiliriz, bkz. 81; Anon. Ahhant 'l-Abhas. yay. baz. A. Aziz Dun (Beyrut 1971), 272. 274. 275. 276. 278. 279, 299, 311: Mukaddesi. Ahsenii 't-Tekasîm, yay. haz. M. J. de Goeje (Leiden 1877). 292: Yakut. II. 465: IV. 175-176. 700: İbn Asakir. Tarîhıt Dııueşk. V. 394. yay. haz. ve gözden geçiren A. Bedraıı (Dımeşk 1329-1332); Belâzıırî. Ensab. Süleymaniye Ktp.. II, 696b: Istahrî. Mesalikii 'l-Memalik, yay. haz. M. J. de Goeje, 2. baskı (Leiden 1927). 322-32.3: Taberî, II. 1862. özellikle.S. Ali’nin zikretmediği köyler.
[ 19]-S. Ali, 68. S. Ali’nin gösterdiği kaynakların konuyla alakası yoktur.
[20] Wellhausen, 493, müellif burada kaynaklarını göstermemiştir.
[21] -Bağışlanan köyü adı Taııcana idi. bkz. Taberî. II. 1180.
[22] -Yakut. 11. 465.
[23] -İbn Manzur. I.isanii '/-Arab, q.r.v. mad.; ayrıca bkz. İbn Esîr, en-Nihâye ft Garibi'I- hadîs, yay. haz. Tinahî-Zavi (Kahire 1963). IV, 56.
[24] -İlk köyün adı Safizhanc. Taberî, II, 1953; İkinci köyün adı Şanfîr idi, Ahbdrıt 7- Abbas, 274. Bu.rivayetlere göre Süleyman b. Kesîrel- Huzaî’nin iki büyük arazîsi veya en azından iki çiftliğinin olduğunu söyleyebiliriz. Diğer özel arazîler ve sahipleri için bkz. Taberî. II. 1952, 1953; yine bkz. Ahbaru'I-Abbas, 278.
(25f-A.g.e., 275. 276. Kays, Şeybaıı, Temîm ve Mııdar gibi yoğun nüfuslu kabilelerin köylerinin diğer örnekleri için bkz. a.g.e.. 299. 311.
[26] -Yakııbî, Biildan. yay. haz. M. J. de Goeje (Leideıı 1892), 294. îşaıet edilmelidir ki Uşrıısene bir şehir merkezi değildi. Bu isimde hususî br şehir de yoktu. Bilakis bu, bir bölgenin ismiydi, bkz. Istalırî, 325; Ayrıca bkz. Yakut. I. 197.
[27] -BeIâzurî. Futûh, III, 529.
[28] -H. A. R. Gibb. The Arab Concjuest in Central Asia (Londoıı 1930). 49.
[29] -Bıı nevî garnizonların eıı tipik örneği Kazviıı’de olanlarıydı, bkz. Belâzıırî. Futûh, II, 395; ayrıca bkz. İbn Fakîlı. Muhtasar Kitabii 7- Biildan, yay. haz. M. J. de Goeje (Leiden 1885). 281. Teb- rîz, Tuvvac. Cürcan ve Rey gibi diğer yerleşim yerleri de aynı usulle yapılmıştı, bkz. Belâzıırî. Futûh, II. 405. 476: yine bkz. Dîneverî. el-Ahbaru 't-Iival, yay. haz. Aınir- Şeyyal (Tahran 1960), 133; İbn Esir, Kamil, V. 55: el- Uvûn ve 'I-Hadaik. 24; Yakııbî. Târîhu Ya'kubî. yay. haz. M. Th. Houtsma (Leiden 1883). II. 164.
[30] -Kazvin’de peygamberliğini iddia eden yalancı Tuleylıa el-Esedî’niıı 500 askeri vardı. Önceleri onlar sınırları korumak için konuşlandırılmıştı. Ancak bunlar daha sonra bütün mülkiyetlerini evladlarına miras bırakarak bölgede daimî olarak ikamet etmişlerdir. Bkz. İbn Fakîlı. 281 [31 ]-Dineveri,33;Ayrıca bkz Belazıın./9/////ı.II,476:Yakııt,II,56.
[32] -Istahrî, 124-125; Ayrıca bkz. a.g.e., 97; Mukaddesi. 423.
[33] -Belazıırî. Futûh, II, 385. Bu boyun en meşhur üyesi Yesar b. Ma’kil’di, bazı rivayetlere göre Ebıı Müslim el-Horasanî’nin mevlasıdır. Bir diğeri ise bölgede pekçok mal varlığı olan İdrîs b. Ma’kil’di. Bkz. Ahbarii'FAbbas. 265.
[34] -/i.^.c'.. 258-259.
[35] -İbıı Fakîlı. 275.
[36] -Bıt mülteciler Temîm Kabilesi’ııdendiler. Ezd kabilesinden olan diğer gruplar da deniz sahilindeki aynı yere geldiler, bkz. Istalırî. 140- 141.
[37] -İbn Fakîlı. 274.
[38] -.4.^.e.. 274; Yine bkz. Istalırî. 201. Hare. Tus ve Nişabur gibi, Arap topluluklarının bulunduğu diğer şehirler için bkz. İbn Fakîlı. 273. 277.278.
[39] -Belazurî. Futûh, II, 407; Ayrıca bkz. Yakut, II. 223.
[40] -Diııeverî. 167.
[41] -Yakût. II. 222.
[42] -Mukaddesî, 138-139.
[43] -Ezdi.7W/'/7; 'ui-Mevstl,yay.lıaz.Ali Habib(Kalıire 1967),24
[44] -Bıı arazi Hişam tarafından, daha halîfe olmadan önce satın alınmıştı. Arazinin önceki sahibi Benî Biireyde’den bir adamdı, bkz. a.g.e., 172.
[45] -A.g.e., 24.
[46] -A.g.e.. 29, 33,43; ayrıca bkz. İbn Esîr, V, 133, 241; İbn Tağribirdi, en- Nücıîmu 'z-Zahire fi Mu/ûki Mısr ve '¡-Kahire (Kahire 1963). 1.259.
[47] -Ezdî, 43; ayrıca bkz. İbn Havkal. Sûretii '¡-Arz (Leideıı. 1938). 219.
[48] -Ve-min BenîMiirre, el-Velîdii 'hnii Halid... Vallahtt Hişam... el-Mevsil iv hiive feraşeha bi'l-Iıicâreti, bkz. Belâzıırî, Ensab, II. 1108 lı. (Yazma). Diğer rivayetlere göre sokaklara taşı Saîd b. Abdülmelik döşetmişti. Bir diğer rivayet ise taşları döşetelim Sahibii’ş-Şutta olan İbn Tııleyd adında biriydi; bkz. Belazuıî. Futûh, II. 408.
[49] -A7/e li-Yezîdi 'bni 'l-Mithelleb... fhmif haze 'l-male ve 'hrıtc bihi He 'l-Mevstl je'd'ıt 'aşîretike bihâ, Belâzıırî. Ensab, II. 7056 (yazma).
[50] -Hişam, kayınbiraderini Musul idareciliğine tayin etmesinden dolayı hanımı Üııımü Hakîm tarafından kınandığında şöyle cevap vermişti: "...Ema yerza ehûki en yusa/liye halfehu 7- hersimetu... ”, bkz. Ezdî. 24.
[51 ]-Belazınl Futûh, II. 400-401.
[52 ]-A.g.e.. 11.404.
[5?>]-Aynı yer.
[54] -Yakût, II, 13; ayrıca bkz. Belâzıırî. Futûh, II, 405.
[55] -Aynı yer.
[56] -Ayııı ver.
[57] -/*.^.. 11.406.
[58] -/hw yer. Nariz isminin tam telaffuzu için bkz. Yakut. V, 281: İbn Esîr, el- UiİHtb fi Tehzîbi'l-Ettsab (Beyrut ts.). III. 306.
[59] -Belazurî. Futûh, II. 406. [öOJ-Ebu’l-Ferec el-Isfehaııî. Kitabii ‘l-Eğanî (Bulak 1285/1868-9). XI. 62.
[6I]-Meselâ. bkz. İbn Kelbî. el-Cemherefi'n-Neseb, Britislı Museum no. 23297.