“FALA İNANMA FALSIZ KALMA” SÖZÜNÜN GÜCÜYLE DÖNÜŞEN/GENİŞLEYEN BAĞLAM: “KAHVE FALI” UYGULAMALARI

Dijital kültürün modern dünyayı dönüştürüp yeniden inşa ettiği günümüzde, kültürel mirasa ait pek çok sözlü anlatı türü, uygulama ve etkinliğin de bağlam ve icrasında bir dönüşüm yaşanmaktadır. Radyo ve televizyon gibi geleneksel medya araçlarıyla başlayıp dijital iletişim araçlarındaki gelişmelerle yeni bir boyut kazanan bu dönüşüm, geleneğin/gelenekselin aktarımı, icrası ve yeniden üretimi hususunda folklor ürünlerinin icra bağlamlarını çevrimiçi bağlamları da kapsayacak şekilde genişletmiştir. Geleneksel kültür içinde önemli bir yere sahip olan “fal bakma/baktırma” geleneği de dijital mecrada “sanal gelenek”/ “sanallaşan gelenek” şeklinde pek çok uygulaması bulunan bir örnek teşkil etmektedir. Kahve içildikten sonra kapatılan fincanın fotoğrafının çekilip yollanması neticesinde yorumlanması şeklinde hizmet veren mobil uygulamalarda, “Kaave Falı – Falcı Bacı”, “Falaadin”, “Binnaz: Astroloji, Tarot, Kahve; Canlı Fal Yorumu”, “Telve- Kahve Falı”, “Bi Fal Baktır”, “Fal Diyarı Kahve Falı”, “Falcıhane”, “Faloğlan”, “FaldanAdam”, “Fallavi”, “Fal Perisi”, “Ben Demiştim Fal”, “FalveFal”, “Derya Abla –Kahve Falı”, “Efsun Abla Kahve Falı”, “Fal Evi”, “Müptela” gibi pek çok uygulama yer almaktadır. Türk kültüründe kahve içme ve kahve falı bakma/baktırma sosyal ve kültürel bir olgu; kaideleri olan kadim bir gelenektir ve görüldüğü üzere sosyal bağlamı genişlemiştir. Günlük hayatın içerisinde çok yaygın ve önemli bir yere sahip olan “kahve falı” geleneğinin, özel sektör ve müteşebbislerce gücünün fark edilmesiyle sürdürülebilirliği farklı bir mecrayı da kapsamıştır. Dinamik bir yapısı olan kültür, doğası gereği insanların şartlarına, çağın gereklerine, uzam ve bağlama göre biçimlenerek dönüşür. Bu bağlamda bu çalışmada geleneksel icra ortamlarından web tabanlı uygulamalara evrilen/icra ortamı genişleyen “fal bakma”/”baktırma” geleneğinin bağlam, işlev ve kullanım amacı hususundaki değişimi ve dönüşümü ile “geleneğin” sanal kültür ortamında hangi değişkenler ve dinamikler özelinde üretilebildiği ve deneyimlendiği sorunsalı incelenmiştir. Çalışmada tartışma konusu edilen veriler ilgili uygulamalardan derlenmiş ve netrografik analiz yöntemi ile incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda ise fal bakma/baktırma geleneğinin icra ortamının web tabanlı uygulamaları da kapsayarak genişlediği, geleneksel fal baktırma sürecinde olduğu gibi “sanal gelenekte” de fal baktırma sürecindeki temel motivasyonun sözlü kültürün “fala inanma, falsız kalma” sözünden beslenen “eğlenme, hoş vakit geçirme” ve “gelecekten haber alma” isteği olduğu ve bu doğrultuda uygulamanın kullanıcıları arasında bir etkileşim olduğu ve birbirlerine tavsiyelerde bulundukları dolayısıyla “sosyal bir grup” oluşturdukları görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kültür, Dijital Kültür, Kültürel Sürdürülebilirlik, Sanal Gelenek, Kahve Falı., Kültür, Dijital Kültür, Kültürel Sürdürülebilirlik, Sanal Gelenek, Kahve Falı.

PDF

___

Açıkgöz, N. (1999). Kahvename (Klasik Türk Edebiyatında Kahve). Akçağ Yayınları.
Alagözlü, N. (2007). Bir Söylem Türü Olarak Kahve Falına Yönelik Bir İnceleme: Kahve Falı Ve İdeoloji, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 24 (1), 1-22.
Alekseyevskiy, M. D. (2015). “Folklorda İnternet mi, İnternet Folkloru mu? (Çağdaş Folkloristik ve Sanal Gerçeklik)” (Atilla Bağcı Çev.). Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(1), 199-219.
Arıca Akkök, E. (2019). Fala İnanma Falsız Da Kalma: Türkçede Fal Kavramına İlişkin Metaforların Görünümleri, Dil Dergisi-Ocak 27-39.
Bars, M. E. (2018). İnternet Folkloru: Netlore. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 15, 160-179.
Bowler, G. M. (2018). Netrografi: Sanal Kültürleri ve Toplulukları İncelemek İçin Tasarlanmış Bir Yöntem”. (İlayda Tekirdağlı Korkmaz-Zeynep Safiye Baki Nalcıoğlu Çev.) (Yay. Hzl. M. Öcal Oğuz vd.). İnternet folkloru: netlore ve netnografi (1. Baskı: 25-31). Geleneksel Yayınları.
Briggs, A. (2009). Kültür (Metin Ekici Çev.), (Yay. Hzl. M. Öcal Oğuz, Selca Gürçayır, Sunay Çalış). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3 (1. Baskı: 9-15). Geleneksel Yayıncılık.
Bronner, S. J. (2018). Halk Biliminin Dijitalleştirilmesi ve Sanallaştırılması. (Şafak Yılmaz-Zehra Bayır Çev.). (Yay. Hzl. M. Öcal Oğuz vd.). İnternet Folkloru: Netlore ve Netnografi (1. Baskı: 45-94). Geleneksel Yayınları.
Cornelius (2013). Toplum, İmgeleminde Kendini Nasıl Kurar? (Hülya Uğur Tanrıöver Çev.). İletişim Yayınları.
Desem, K. A. (2000). Kahve. Şadi Kültür ve Sanat Yayınları.
Dundes, A. (2003). “Halk Kimdir”. (Metin Ekici Çev.), (Yay. Hzl. Gülin Öğüt Eker, Metin Ekici, M. Öcal Oğuz, Nebi Özdemir). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar (1. Baskı: 1-30). Milli Folklor Yayınları.
Ekici, Metin (2008). Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme. Millî Folklor, 80, 33-38.
Gülüm, E. (2017). Gelenek Kültürü Kökenli Dijital Anlatım ve Gösterimler. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gürsoy, D. (2012). Sohbetin Bahanesi Kahve. Oğlak Yayıncılık.
Hirsch, J. (2014). “Dönüşen Halk Bilimi: B. A. Botkin”. (Mehmet Emin Dede Çev.). (Yay. Hzl. M. Öcal Oğuz vd.) Uygulamalı Halk Bilimi (1. Baskı: 18-55). Geleneksel Yayınları.
Koç, O. ve Demirdizen Çevik, D. (2007). Küresele Karşı Yerel: Gelenek Bir Tehdit Midir Yoksa Fırsat Mı?, Halk Kültürünü Koruma-Yaşatma ve Geleceğe Aktarma Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. Kocaeli Üniversitesi Motif Vakfı Yayınları No: 6: 442-450.
Küçükkömürler, S. ve Türkmen, N. (2007). Geçmişten Günümüze Kültürümüzde “Türk Kahvesi” Kavramının Oluşması. Halk Kültürünü Koruma-Yaşatma ve Geleceğe Aktarma Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. Kocaeli Üniversitesi Motif Vakfı Yayınları No: 6, 451-486.
Malinowski, B. (1936). “Anthropology”, Encyclopaedia Britannica.
Malinowski, B. (1992). Bilimsel Bir Kültür Teorisi (Saadet Özkal Çev.) Kabalcı Yayınevi.
Özbölük, T. ve Dursun, Y. (2015). Pazarlama Araştırmalarında Paradigmal Dönüşüm ve Etnografinin Dijitale Evrimi: Netnografi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 46, Temmuz-Aralık: 227-249.
Şafak, D. (2017). Etnografi’den Netnografi’ye Sanal Ortamda Kurşun Dökme: ‘Sen Bi Kurşun Döktür. Millî Folklor, 116, 156-168.
Timisi, N. (2005). Sanallığın Gerçekliği: İnternetin Kimlik ve Topluluk Alanlarına Girişi. (Binark, Mutlu & Kılıçbay, Barış Der.). İnternet, Toplum, Kültür (1. Basım: 89-105). Epos Yayınları.
Türkeş Günay, U. (2013). Folklor ve Siber Çağ. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIII/1 (Yaz 2013):213-221.
Zöhre Eryılmaz, H. (2020). Dijital Folklor Bağlamında İnancın Değişim ve Dönüşümleri: Siber Cemaat Örnekleri. Millî Folklor, 126: 110-117.