Selma TOKTAŞ

Medya emekçilerinin sendikal örgütlenme sürecine yönelik kavrayışları: sorunlar ve çözüm önerileri

Yeni iletişim ve enformasyon teknolojilerinin kullanılmaya başlanması ve 1970lerde tüm dünyada yaşanan ekonomik krizin ardından yeni iktisat politikalarının ABDden başlayarak küresel boyutta yayılmasının on yılı olarak anılan 1980li yıllar, yeni bir dönemin başlangıcını işaret etmektedir. Refah devletinin çökmesi ve ardından kapitalizmin alternatifsiz bir dünya düzeni konumuna gelmesiyle birlikte devletin küçülmesi, özelleştirme ve pazarın egemenliği gibi unsurlar tüm dünyada ön plana çıkmıştır. Bütün bu değişimler emek pazarının yapısını, işin örgütlenme biçimini ve çalışanlar arasındaki ilişkiyi de etkilemiştir. Kapitalist emek sürecine ilişkin düzenlemelerle birlikte yeni üretim tarzı, piyasa mekanizması üzerinde yükselmeye başlamıştır. Böylelikle, homojen ve ucuz işgücü, emeğin yersiz yurtsuzlaşması, artan güvencesiz çalışma koşulları, modern yöneticilik anlayışı, esnek çalışma saatleri ve makineleşmeyle gelen parçalı sistem, emek pazarının temel dinamikleri haline gelmiştir. Yeni çalışma yaşamında süregelen bir diğer değişiklik de, insan kaynakları ve toplam kalite yönetiminin hedeflenerek, sendikaların dışarıda bırakılması olmuştur. Kurumsal yapısı ve üretim örgütlenmesi ile genel ekonomik yapı içerisinde önemli bir yer teşkil eden medya endüstrisi de bu değişimlerden kaçınılmaz olarak payını almıştır. Medya çıkarları, yeni düzenin politikalarıyla birlikte belirginleşmekte ve kültürel bir pratik olarak gazetecilik mesleği de değişen çalışma anlayışı ve piyasa ekonomisinin oluşturduğu yapı içerisinde önemli değişlikler geçirmektedir. O günlere dek süregelen geleneksel medya sahipliği yerini büyük sermaye gruplarına bırakmıştır. Mülkiyet yapısındaki bu değişimin sonucunda gazetecilik, grup çıkarları ve güç odakları ile bağlantılı, toplumsal sorumluluktan yoksun, uzmanlaşmış ve kişisel pazarlıkların yapıldığı bir meslek haline gelmiştir. Medya sektöründe yaşanan yapısal dönüşüm gazetecilerin sahip oldukları hakları koruma, talep ettikleri hakları elde etme ve sendikal örgütlenme konularında gösterdikleri tavra ilişkin bir tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Dolayısıyla bu çalışmada gazetecilerin sendikal örgütlenme pratiğini nasıl kavramsallaştırdıkları tartışılmaktadır. Bu çalışma, 150 sendikalı, 135 sendikasız olmak üzere ulusal medyada çalışan 285 gazeteciye uygulanan anket çalışması ile farklı statü ve kurumlardaki 35 gazeteci ile derinlemesine mülakatı kapsayan alan araştırmasının sonuçlarını sunmaktadır. Mevcut yasaların, sektörün genel yapısının, gazetecilerin örgütlenme korkularının yanı sıra gazetecilerin sınıfsal algıları ve sosyo-ekonomik statülerinin de sendikasızlaşma sürecinde etkili olduğu bu çalışmanın temel sonuçları arasındadır. Dolayısıyla gazeteciler, Marxın deyimiyle kendi için sınıf konumuna geçmedikleri sürece sendikal örgütlenmeler onlar için bir anlam ifade etmediği gibi varlığını koruması da gittikçe güçleşmektedir. Gazetecilerin sendikal örgütlenmeye dair öznel bakışlarının ortaya konulmaya çalışıldığı bu çalışmada Marxın kendinde sınıf(class in itself) ve kendi için sınıf (class for itself) kavramlarına birer metafor olarak başvurulmuştur. Dolayısıyla gazetecilerin nesnel ve öznel sınıf durumlarının da sendikal örgütlenme sürecine bakışlarını etkilediği, bu çalışmanın temel sorunlarından biridir. Bu çalışmada geleneksel yazında yer alan burjuvazi-proletarya şeklindeki keskin kutuplaşmadan yola çıkılmamakta, sınıf kavramı dinamik bir çözümleme düzeyinde anlamlandırılmaktadır.

Unionization as conceived by media labourers: Problems and alternatives

The 1980s as a decade is characterized by the proliferation of new information and communication technologies as well as the expansion of US-led economic policy following the economic depression of the 1970s. Deregulation, privatization and the withdrawal of the state from many areas due to the disintegration of the welfare state model were all common all around the world. All these significant changes affected the structure of the labor market, the work organization and the framework for the employment relationship. Along with new regulations of capitalist labor process, the new mode of production started to rise on the market. Thus, homogeneous and cheap labor, professional management system, deterritorization of labor, flexible working and fragmented system as a result of mechanization are the main components of labor market. Professional practices, new career models with low job security and human resources departments gave rise to increase individual responsibility instead of unions in managing careers and knowledge based power in the industry. As with any industry in the world, the organization of the media has dramatically changed since the 1980s, the most important being the alteration of media ownership patterns. Indeed, in Turkey, the traditional media proprietors who were also journalists themselves replaced by big trustees. This followed by journalists giving priority to the interests of the media proprietors . Thus, the media became a hegemonic tool and journalists accepted working under the ideological pressure with the belief that they could not be successful unless they played the game according the rules. It was with these changes that the deunionization has emerged. Bosses aimed at decreasing the power of the union at the workplace and neutralize workers reaction. This study presents the results of a field study consisting of a survey of 285 journalists among which there are unionized as well as non-unionized members and in-depth interviews with 35 journalists who occupy posts such as editors, chief editors or managers.The study reveals that most journalists choose not to become a member of a union due to the fear of losing their jobs. Factors such as the structure of the media, the employment legislation and the organization of the unions are also important in understanding the journalists conception of unionization. Furthermore, the lack of class consciousness among journalists also causes denunionazation in the media sector. Today, most journalists believe that they belong to the elite class of the society just like the media proprietors. As a result of this, it becomes inevitable for them to represent their bosses class and act according to the media group s expectations and business interests. Therefore, if journalists do not achieve the position of class for itself to follow Marx, the union will not have any meaning for them and it will be able to protect its presence, either. Marxian concepts of class in itself and class for itselfwere applied as metaphors in this study which aims to show subjective and objective conceptions of journalists about the union. Therefore, that objective and subjective class status of the journalists affect their conception about unionization is one of the main problems of this study. A severe polarization such as bourgeoisie-proletariat in the traditional literature is not the starting point for this study and the class concept is given a meaning through dynamic analysis.

PDF

___

Adaklı, G (2006). Türkiyede Medya Endüstrisi, Neoliberalizm Çağında Mülkiyet ve Kontrol İlişkileri. Ankara: Ütopya.
Altun, A (1995). Türkiyede Gazetecilik ve Gazeteciler. Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları.
Bagdikian, B (2004). The New Media Monopoly. Boston: Beacon Press. Boratav, K (2004). Yeni Dünya Düzeni Nereye? Ankara: İmge.
Bottomore T B (1964). Elites and Society. England: Pelican Books.
Braverman, H (1974). Labor and Monopoly Capital: The Degradation of Work in the Twentieth Century. New York: Monthly Review Press.
Burawoy, M (1985). The Politics of Produciton: Factory Regimes Under Capitalism and Socialism. New York: Verso.
Burnham, J (1941). Managerial Revolution What is Happening in the World. New York: The John Day Company.
Çavdar, T (1999). Türkiyenin Demokrasi Tarihi I ve II. Cilt. Ankara: İmge.
Çelik, A (2006). Sendikaların Yeni Dünyası. İçinde: Sazak, F (der.), Türkiyede Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar, Ankara: Epos.
Çelik, A (2012). Yeni Sendikalar Yasası Ne Getiriyor, Ne Götürüyor? http://t24.com. tr/yazi/yeni-sendikalar-yasasi-ne-getiriyor-ne-goturuyor/5858. Son erişim tarihi, 01.04.2013.
Çelik, A (2013). Sendikasızlaştırma İstatistikleri. http://t24.com.tr/yazi/ sendikasizlastirma-istatistikleri/6172. Son erişim tarihi, 01.04.2013.
Deuze, M (2008). Understanding Journalism as Newswork: How It Changes, and How It Remains the Same, Communication and Culture, C.5, S.2,4-23.
http://www.westminster.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0006/20022/WPCC-Vol5-No2- Mark_Deuze.pdf. Son erişim tarihi, 13.10.2008.
Dicken, P (2006). Global Shift: Mapping the Changing Contours of the World Economy. Londra: Sage.
Dobb, M (1992). Kapitalizmin Gelişimi Üzerine İncelemeler. Çev. F Akar. İstanbul: Belge Yayınları.
Edwards, P ve Elger, E (1999). National States and the Regulation of Labour in the Global Economy: An Introduction. İçinde: Edwards, P and Elger, T (der.). The Global Economy National States, The Regulation of Labour, Londra: Mansell, 1-42.
Emirgil, B F (2010). Yeni Kapitalizmde Emeği Sorunsallaştırmak: Emeğin Maddi Olmayan Görünümleri, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2010/1 (24), 221-237.
Erdoğdu, S (2006). Küreselleşme Sürecinde Uluslararası Sendikacılık, Ankara: İmge. Gereffi, G (1994) The International Economy and Economic Development. İçinde: N J Smelser ve R Swedberg (der.), The Handbook of Economic Sociology, Princeton, NJ: Princeton University Press, 206-233.
İstanbul Gazeteciler Sendikası (1963). 10 Ocak ve Ötesi, İstanbul: İstanbul Gazeteciler Sendikası Yayınları.
Kagarlitski, B (2006). Orta Sınıfın İsyanı. Çev. B Akkıyal, Ankara: Phoenix. Kaya, A R (1999). Türkiyede 1980 Sonrası Medyanın Gelişimi ve İdeoloji Gereksinimi, Türk-İş Yıllığı 99, 633-660.
Kaya, A R (2009). İktidar Yumağı: Medya Sermaye Devlet. Ankara: İmge.
Mosco, V (2006) Bilgi Endüstrilerinde Emeğin Yöndeşmesi. Çev. G Yücesan-Özdemir. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 23 (Yaz-Güz), 63-80.
Murdock, G (1980). Class, Power, and the Press: Problems of Conceptualisation and Evidence. İçinde: H Christian (der.). The Sociology of Journalism and the Press (Sociolog Review #29), Keele: University of Keele Press, 37-70.
Müftüoğlu Ö (2007). Kriz ve Sendikalar. İçinde: F Sazak (der.), Türkiyede Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar. Ankara: Epos, 117-156.
Öngen, T (1996). Prometheusun Sönmeyen Ateşi: Günümüzde İşçi Sınıfı. İstanbul: Alan. Özsever, A (2004). Tekelci Medyada Örgütsüz Gazeteci. Ankara: İmge.
Özuğurlu, M (2007). Yeni Proleterleşme Dalgasının Öncü Formu Olarak Toplumsal Hareket Sendikacılığı. İçinde: F Sazak (der.), Türkiyede Sendikal Kriz Yaklaşımları: Sendikalar Krizi Tartışıyor, Ankara: Epos, 57-65.
Özveri, M (2006). Sendikal Hareket, Sorunlar, Arayışlar. İçinde: F Sazak (der.), Türkiyede Sendikal Kriz Yaklaşımları: Sendikalar Krizi Tartışıyor, Ankara: Epos, 75-116.
Sazak, F (der.) (2006). Türkiyede Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar. Ankara: Epos. Schick I C ve Tonak, E A (der.) (1990). Geçiş Sürecinde Türkiye. İstanbul: Belge Yayınları.
Seçkin, G (2004). Ulusal Medyada Haber Üretim Sürecinde Çalışan Gazetecilerin Ekonomik ve Sosyal Statüsü Üzerine Bir Alan Araştırması, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Sennett, R (1998). The Corrosion of Character: The Personal Consequences of Work. New York: Norton.
Soner Ş (2003). Türkiyede Gazeteciligin Örgütsel Sorunları: Büyüyen Medya Küçülen Örgütler. İçinde: L D Tılıç (der.), Türkiyede Gazetecilik Elestirel Yaklasım, Ankara: ÇGD Yayınları, 339-355.
Şenkal, A (1999). Sendikasız Endüstri İlişkileri: Genel Olarak Dünyada ve Türkiyede. Ankara: Kamu-İş Yayınları.
Şenkal, A (2005). Küreselleşme Sürecinde Sosyal Politika. İstanbul: Alfa Yayınları.
Tılıç, D (1998). Utanıyorum Ama Gazeteciyim. İstanbul: İletişim.
Toktaş, S (2010). 1980 Sonrası Değişen Medya Ortamında Gazeteci: Zanaatkâr mı, Profesyonel mi?, Mülkiye Dergisi, Sayı 269. 147-170.
Topuz, H (2003). Türk Basın Tarihi. Remzi Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Waddington, J (1999). Situating Labour Within The Globalization Debate. İçinde J Waddington (der.), Globalization and Patterns of Labour Resistance, Londra: Mansell,1-29.
Castree, N, Coe, N, Ward, K, Samers, M (2003) Spaces of Work: Global Capitalism and the Geographies of Labour. Londra: Sage.
Yücesan-Özdemir, G (2009). Emek ve Teknoloji, Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
AAda Kemal Öztürk Diktatörlüğü Çalışanları İsyan Ettirdi. (2011) http://haber.sol.org. tr/medya/aa-da-kemal-ozturk-diktatorlugu-calisanlari-isyan-ettirdi-haberi-45672. Son erişim tarihi, 5.08.2013.
AAda Konuşulacak Birşey Kalmadı. http://www.sendika.org/2011/08/aadakonusulacak- bir-sey-kalmadi/. Son erişim tarihi, 5.08.2013.