İslam, Roma ve Yahudi Hukukunda Öldürme ve Ölüme Sebebiyet Verme Ayrımı

Disiplinler arası çalışmaların öneminin arttığı günümüzde, hukuk sistemlerini karşılıklı inceleyen araştırmaların ilgili bilim alanına daha ziyade katkı sunacağı düşünülebilir. Bu bağlamda makalemizde, İslam-Roma-Yahudi hukukları öldürme ve ölüme sebebiyet verme ayrımı ekseninde mukayeseli olarak incelenecektir. Bu konunun seçilme nedeni, her üç hukuk sisteminde doğrudan öldürmeyle ölüme sebebiyet verme eylemlerinin farklı değerlendirildiğine dair tespitimizdir. Nitekim her üç hukuk sisteminde doğrudan icra edilen eylemlere daha ağır; hareketle netice arasına farklı bir sebebin girdiği eylemlere ise nispeten hafif yaptırımlar tatbik edilmektedir. Bu ayrımda, failin mesuliyetinin belirlenmesinde maddî unsurun ön plana çıktığı söylenebilir. Cezaî mesuliyeti failin kastına yani manevî unsura göre tespit eden günümüz hukukundan farklılık arz eden bu yaklaşımın üç hukuk sisteminde mevcudiyeti, kanaatimizce, üzerinde durulması gereken bir husustur. Belirtmek gerekir ki, ilgili yaklaşım İslam hukukunda asıl olarak Hanefî ekolünde etkilidir ve bu nedenle incelememizde ilgili mezhebe ait metinler temel başvuru kaynağı olacaktır. Bununla birlikte ihtiyaç duyuldukça diğer İslam hukuk ekollerine ait metinlere de temas edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Öldürme, ölüme sebebiyet verme, hukuk, İslam, Yahudi

PDF

___

Aydın, Ahmet, Hanefî Fıkıh Literatüründe Öldürme Suçunun Maddî ve Manevî Unsurlarıyla İlgili Kavramların Gelişimi (Hicrî 4-9. Asırlar), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2013. Aydın, Ahmet, “İtibar Gâlib-i Şâyiadır, Nadire Değildir” İlkesinin Ebû Hanîfe’nin Suç-Ceza Teorisine Etkisi, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2015, sayı: 25, 275-297. Aydın, Ahmet, İslam Ve Roma Hukukunda Hayvanın Verdiği Zarardan Sorumluluk, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2016, sy. 28, 213-239. Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd, el-İnâye Şerhu’l-Hidâye, Mısır, 1970. The Babylonian Talmud, Rabbi Epstein (Editör), London: The Soncino Press, 1978. Buhûtî, Şeyh Mansûr b. Yûnus b. Selâhiddîn, Şerhu Müntehe’l-irâdât, Beyrut, 1996. Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî el-Hanefî, Ahkâmu’l-Kur’an, y.y., Dâru’l-Fikr, t.y. Cohen, Boaz, Jewish and Roman Law A Comparative Study, New York, 1966. Daube, David, The Deed and the Doer in the Bible, West Conshohocken: Templeton Foundation Press, 2008. Derdîr, Ebu’l-Berekât Ahmed b. Muhammed Adevî, eş-Şerhu’l-kebîr alâ Muhtasarı Halîl, y.y., t.y. Desûkî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed, Hâşiyetü’d-Desûkî alâ Şerhi’l-kebîr, Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y. Ensârî, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed, Esne’l-metâlib Şerhu Ravzi’t-tâlib, Beyrut, 2000. el-Fetâvâ’l-hindiyye, Bulak: Matbaâtü’l-Kübrâ’l-Emîriyye, 1310. Fitzgerald, S. V. İslam Hukukunun Roma Hukukundan İktibasta Bulunduğu İddiası (Çev: Bilge Umar), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, cilt 29, sayı 4, 1963, s. 1128-1154. Frier, Bruce W. A Casebook on the Roman Law of Delict, Atlanta: Scholars Press, 1989. Haraşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Mâlikî, Şerh alâ muhtasarı Hâlîl, Beyrut, t.y. Haskefî, Alâeddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed Dımaşkî Haskefî, Dürrü’l-Muhtâr, y.y., Matbaatü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1386/1966. Hattâb, Muhammed b. Abdurrahman Ruaynî, Mevâhibu’l-celîl li-şerhi Muhtasarı Halîl, Riyâd, 2003. el-Heytemî, Şehâbeddîn Ahmed İbn Hacer, Tuhfetü’l-Muhtâc bi-şerhi’l-Minhâc, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y. İbn Âbidin, Muhammed Emin b. Ömer, Reddü’l-Muhtâr, Kahire, 1966. İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamîd, Şerhu Fethi’l-kadîr, Kahire: Matba’atu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1970. İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed, el-Muğnî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y. Karâfî, Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim, ez-Zehîra, Beyrut, 1994. Kâsânî, Ebû Bekr b. Mesûd b. Ahmed, Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1982. Kitâb-ı Mukaddes. Mac Cormack, Geoffrey, Fault and Causation in Early Roman Law: An Antrolopogical Perspective, Revue Internationale des droits de l’antiquité, 28 (1981). Merdâvî, Ebü’l-Hasan Alâeddîn Ali b. Süleymân b. Ahmed, el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf alâ mezhebi’l-imâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1986. Mergînânî, Ebü’l-Hasan Burhâneddîn Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986. Remlî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Hamza el-Ensârî, Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984. Ruhaybânî, Mustafa es-Suyûtî, Metâlibü üli’n-nühâ fî şerhi Gâyeti’l-müntehâ, Dımaşk, 1961. Sahnûn, Abdüsselâm b. Saîd Tenûhî, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y. Sâvî, Ahmed b. Muhammed, Bülgatü’s-sâlik li-akrabi’l-mesâlik, Beyrut, 1415/1995. Semerkandî, Ebû Bekr Alâeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed, Tuhfetü’l-Fukahâ, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984. Serahsî, Ebû Bekr Şemsü'l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl, el-Mebsût, Kâhire: Matbaatü’s-Saâde, 1324-1331. Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl Serahsî, Usûl, Beyrut 1993. Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan b. Ferkad el-Hanefî, Mebsût, Ebû’l-Vefâ el-Efgânî (thk.), Karaçi: İdâretü’l-Kurân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, t.y, IV, 394 Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan b. Ferkad el-Hanefi, Câmiu’s-Sagîr ve Şerhuhü’n-Nâfiu’l-Kebîr, Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1406. Şirbînî, Şemseddîn Hatîb Muhammed b. Ahmed Mugni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y. Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâmet el-Ezdî, Muhtasarü’t-Tahâvî, Ebü’l-Vefâ el-Efgânî (thk.), Kâhire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1370. Tûrî, Muhammed b. Hüseyin Tekmiletü Bahri’r-Râik, Kâhire: el-Matba’atü’l-’İlmiyye, 1311. Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen, Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik, Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1314. Zimmerman, Reinhard, The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tradition (Cape Twon: Juta, 1992).