SALUR KAZAN’IN NEDEN ÖLDÜRDÜĞÜ

Dede Korkut Destanlarında savaş ve antlaşmaları gerçekleştiren dolayısıyla en çok çatışmaya giren ve öldüren karakterlerden biri Kazan’dır. Makale, Salur Kazan’ın başkarakter olarak yer aldığı beş destan metnindeki öldürme eylemlerine, gerektiğinde diğer destanlardan örneklerle de destekleyerek, odaklanmaktadır. Kazan düşman ve av öldürür, ihanet ettiğini düşündüğü beyleri öldürür, oğlunu ya da başarısını gölgeleme olasılığı olan destekçilerini öldürmeyi düşünür. Destanlarda öldürmeden başarılı olması olanaksız olan Kazan, aynı zamanda sürekli ölüm tehdidi altındadır. Dolayısıyla Kazan destanlarında ölüm, birçok eylemden oluşan olaylar dizisinin kaçınılmaz sonu olarak sunulur. Birçok cezalandırma seçeneği arasından Kazan’ın özellikle öldürmeyi seçmesinin nedenlerinin belirlenmesi bu makalenin amacını oluşturur. Makalede, destanlardaki olayların neden-sonuç bağlantılarından ve destan anlatıcısının verdiği ipuçlarından hareket edilerek, halkbilim, antropoloji, psikoloji, sosyoloji gibi bilim dallarının duygular, birey, toplum, çevre, soy, aile, dinsel – büyüsel inanç gibi konularda ortaya koyduğu tezlerden hareketle Kazan’ın öldürme gerekçeleri sorgulanmaktadır. Toplum, soy, kötü kalıtım, inanç, toplumsal kurumlar/baskı, kişilik ve duygular, Kazan’ın öldürme kararı almasının ve bu kararı uygulanmasının doğrudan nedenleri olarak saptanmıştır. Öldürmeye sevk eden toplumsal nedenler şöyle sıralanabilir: Toplumsal baskıdan kaynaklanan utanç ve aşağılanma duyguları; kan sorma ve yeminle somutlaşan baskı; Kazan’ın alp tipinin temsilcisi olması; Kazan’ın konumunu koruma zorunluluğu; toplumun türler arası geçiş inancı ve düşmanlarla dolu tekinsiz çevre. Öldürmeye sevk eden düşünce yapısı/zihin, Kazan’ın yüksek risk alma tutumuyla ilişkilidir ki ejderhayla yalnız başına savaşmak, kendisine savaşta yardımcı olmayı isteyen çobanın desteğini reddederek tek başına düşmana saldırmak, kimliğini belli etmeden dostlarıyla vuruşmak gibi riskli eylemleri kolaylıkla göze alır. Kazan, korkusuz kişiliğiyle aldığı riskler sonucunda yenilmez bir kahraman olduğunu gösterir ve efsanevi imgesi güçlenir. Kazan anlatılarındaki, çatışmayla başlayıp ölümle sonuçlanan olay akışını başlatan nedenlerinden bir diğeri de duygulardır. Acı, kahır, üzüntü gibi duyuma bağlı duygular, Kazan’ı çatışmaya hazırlayan başlangıç duyguları olarak öne çıkar. Nesnel yönelimler içeren korku/korkusuzluk ve öfke düşmanla vuruşma sırasında savaşanların fiziksel gücünü arttıran itici duygular olarak işlevseldir. Ahlaki örüntülerle ilgili, daha karmaşık yönelimleri olan kıskançlık ve intikam duygularıysa şiddetin ve ölümün temel nedenselliğini oluşturur. Kazan, statüsü gereği ancak kendi denginde kişilerle ilgili kıskançlık duygusu yaşar. Kıskandığı kişiler annesi, oğlu veya eşidir. Kıskançlık, utanç duygusuyla birlikte intikamı gerektirdiği için destanlarda açık bir öldürme gerekçesidir. İnceleme sonunda, Dede Korkut anlatılarında utanç ve aşağılanmanın birer toplumsal temelli duygu olarak baskı yarattığı, destan karakterlerinin bu duygulardan kurtulmak için öldürdüğü saptanmıştır. Dede Korkut’taki karakterlerin öldürmeyi seçme nedenleri evrensel bilimin öldürme/cinayet olgularıyla ilgili öne sürdüğü tezlerle uyumludur. Fakat Dede Korkut’ta öldürme eyleminin nedeni olarak özellikle olumlu değerlere sahip toplumsal gerekçelerin ön planda olduğu görülür. Kazan özelinde bakıldığındaysa, onun yüksek risk alma potansiyeline sahip kişiliği ve yenilik arayan mizacının asıl neden olduğu ileri sürülebilir.

Anahtar Kelimeler:

Nedensellik, Salur Kazan, saygınlık, ejderha, öldürme

Causes Salur Kazan Kills

One of the characters who make battles and treaties in Dede Korkut Epics is Kazan, thus, he is the one who engages in conflicts the most and kills. Supported by examples from other epics when necessary, the article focuses on the act of killing in the five epics in which Salur Kazan acts as the main character. Kazan kills his enemies, kills his hunts, kills the rulers whom he thinks betray, and also thinks of killing his son or supporters who are likely to overshadow his success. Therefore, death in Kazan epics is presented as the inevitable outcome of a series of events consisting of many actions. The aim of the article is to determine the causes behind Kazan's choice to kill among many other options of punishment. Moving from the cause-effect relations in epics and the clues provided by the epic narrator, in the article, the motives of Kazan for killing are questioned with the help of theories from various disciplines such as folklore, anthropology, psychology, and sociology on topics such as emotions, individual, society, environment, lineage, family, religious-magical beliefs. Society, lineage, bad heritage, religion, social institutions/oppression, personality, and emotions can be determined as the direct the direct catalyst for Kazan's decision to kill and his implementation of this decision. Social causes for Kazan’s killing are as follows: the shame and humiliation caused by social pressure; the pressure embodied by vengeance and oaths; Kazan's being a representative of alp type; his imperative to preserve his position; cross-species transitions and beliefs in the society; and the unwary environment full of enemies. The mind-set/mind that prompts to kill is related to Kazan' high risk-taking attitude; thus, he easily takes risks such as fighting the dragon alone, attacking the enemy alone by rejecting the shepherd who wants to assist him and fighting with his friends without revealing his identity. As a result of the risks he takes his legendary image becomes stronger. In Kazan narratives, emotions are other cause of storylines that start with conflicts and result in death. Feelings such as pain, grief, and sorrow stand out as the initial emotions that prepare Kazan for conflict. The feelings of fear/fearlessness and anger that have objective orientations are functional asdriving emotions that increase the physical strength of those who fight with the enemy during combat. Jealousy and feelings of revenge, which are related to moral patterns and have more complex orientations, constitute the main causality behind violence and death. At the end of the analysis, it is determined that in Dede Korkut narratives, shame and humiliation are emotions with social bases, and they create pressure; therefore, the epic characters kill to get rid of the burden of these social emotions. The causes why the characters in Dede Korkut choose to kill are consistent with the theories on killing/murder put forward by universal science. However, the social causes associated with positive social values are particularly on the foreground in Dede Korkut epics. It can be claimed that Salur’s risk taking personality is the real cause why he kills.

Keywords:

Causality, Salur Kazan, killing, prestige, dragon,

PDF

___

Absalon, Patrick ve Frederik Canard. Ejderhalar – İnsanlar Diyarındaki Canavarlar. (çev. Ali Berktay). İstanbul: YKY, 2010.
Allen, Judith Van. “ ‘Sitting on a Man’: Colonialism and the Lost Political Institutions of Igbo Women”, Talking About People: Readings in Contemporary Cultural Anthropology. Ed. W.A.Haviland ve R.J.Gordon, California: Mayfield, 1993: 211-220.
Anetshofer, Helga. “Legends Of Sarı Saltık in The Seyahatnâme and The Bektashi Oral Tradition”. Evliya Çelebi. Ed. N.Tezcan, S.Tezcan ve R.Dankoff. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2012: 292-300.
Bardakoğlu, Ali. “Katil”. TDV İslam Ansiklopedisi (20 Haziran 2020). ˂https://islamansiklopedisi.org.tr/katil˃
Başgöz, İlhan. Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları, 1986.
Benedict, Ruth. Krizantem ve Kılıç. (çev. T. Turgut). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
Breton, David Le. Acının Antropolojisi. (çev. İsmail Yerguz). İstanbul: Sel Yayıncılık, 2010.
Buck, R. “Prime Theory: An integrated view of motivation and emotion”. Psychological Review 92 (1985): 389-413.
Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002.
Duymaz, Ali. “Dede Korkut Kitabı'nda Alplığa Geçiş ve Topluma Katılma Törenleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten 46 (1998): 39-50.
Ekici, Metin. Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2019.
Ercilasun, Ahmet Bican. “Dede Korkut Kitabı’nın Yeni Nüshası ve Üzerindeki Yayınlar”, Milli Folklor 123 (Güz 2019): 5-22.
Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı I: Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: TDK Yayınları, 2004.
Erkul, Ali. “Eski Türklerde Aile”, Türkler - C.3. Ed. H.C.Güzel, K.Çiçek ve S.Koca. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002: 160-175.
Firdevsi. Şahname II. (çev. Nimet Yıldırım ve Necati Lugal). İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2016.
Goldberg, Christine. “Cannibalism, Motif G10”, Archetypes and Motifs in Folklore and Literature: A Handbook. Ed. Jane Garry and Hasan El-Shamy. New York: M.E Sharpe, 1996.
Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı: Kitab-ı Dedem Korkut âlâ Lisan-ı Taife-i Oğuzan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2007.
Hamel, Frank. Human Animals. New York: Frederick A.Stokes Co. Publishers, 1915.
Hammond, Charles E. “Sacred Metamorphosıs: The Weretıger And The Shaman”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol. 46, No. 2/3 (1992/93): 235-255.
Harris, Marvin. Yamyamlar ve Krallar: Kültürlerin Kökenleri. (çev. Fatih Gümüş). Ankara: İmge Yayınları, 1994.
Holbek, Bengt. Interpretation of Fairy Tales. Helsinki: Academia Scientiarum Fennica, 1998.
Holy, Ladislav. Antropolojinin Akrabalık Yaklaşımları. (çev. Çağlar Enneli). Ankara: Heretik Yayıncılık, 2016.
İnan, Abdulkadir. “Eski Türklerde ve Folklorda ‘Ant’ ”, Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: TTK Yayınları, 1987.
Kaplan, Mehmet. Tip Tahlilleri-Türk Edebiyatında Tipler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001.
Kara, Çiğdem. “Halk Masalı Yazmak”, International Journal Of Eurasia Social Sciences, Vol: 6, Issue: 20, (2015): 1-20.
Karabaş, Seyfi. Dede Korkut’ta Renkler. İstanbul: YKY, 1996.
Kern, Stephen. Nedenselliğin Kültürel Tarihi. (çev. Emine Ayhan). İstanbul: Metis Yayınları, 2008.
Kohn, Eduardo. How Forests Think. Berkeley: University of California Press, 2013.
Lévy-Bruhl, Lucien. İlkel İnsanda Ruh Arayışı. (çev. Oğuz Adanır). İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2006.
Llewellyn, David J. “The Psychology of Risk Taking: Toward the Integration of Psychometric and Neuropsychological Paradigms”, The American Journal of Psychology, Vol. 121, No. 3 (Fall 2008): 363-376.
Ocak, Ahmet Yaşar. Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri: Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi, 2012.
Örnek, Sedat Veyis. İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınları, 1988.
Raglan, L. “Geleneksel Kahraman”, (çev. Metin Ekici). Milli Folklor 37 (1998): 126-138.
Pehlivan, Gürol. Dede Korkut Kitabı’nda Yapı, İdeoloji ve Yaratım. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015.
Roux, Jean-Paul. Eski Türk Mitolojisi. (çev. Musa Yaşar Sağlam). Ankara: BilgeSu Yayıncılık, 2011.
Sahlins, Marshall. Batı’nın İnsan Doğası Yanılsaması. (çev. Emine Ayhan ve Zeynep Demirsü). İstanbul: BGST Yayınları, 2012.
Şişman, Bekir. "Dede Korkut Hikâyelerinde Ölüm Karşısında Oğuz’un Tavrı", Dede Korkut 8 (Aralık 2015): 121-130.
Tezcan, Semih ve Hendrik Boeschoten. Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: YKY, 2006.
Trimpop, Rüdiger M. “The Psychology of Risk Taking Behavior”, Advances in Psychology 107. North Holland, 1994.
Türkmen, Fikret. “Dede Korkut’ta Halk Hukuku Unsurları”. Bilig 58 (Yaz 2011): 245-256.
Watt Smith, Tiffany. Duygular Sözlüğü. (çev. H. Şirin). İstanbul: Kolektif Kitap Yayınları, 2018.
Weber, Max. Sosyolojinin Temel Kavramları. (çev. M. Beyaztaş). İstanbul: Bakış Yayınları, 2007.
---------------- Bürokrasi ve Otorite. (çev. H.B. Akın). Ankara: Adres Yayınları, 2017.