Türkçe Kaleme Alınmış İlk Basit İlaçlar Kitabı ve Yazarı: Edviye-İ Müfrede ve İshak Bin Murad

Bu makalede Grek-Roma tıbbı olarak başlayıp İslam tıbbı olarak devam eden uzun soluklu geleneğin geç döneminde bitkisel droglarla tedaviyi esas alan bir eser olan İshak bin Murad’ın Edviye-i Müfrede’si ele alınmıştır. Yazarı hakkında günümüze ulaşan fazla bilgi bulunmayan ve içerik yönünden ağırlıklı olarak basit ilaçlar ile onların kullanım endikasyonlarını bildiren bir el kitabı olan bu eser, söz konusu geleneğin zihniyetini anlamayı ve evriminin ulaştığı noktayı ortaya koymayı sağlamaktadır. Edviye-i Müfrede’de el kitabı olmanın doğasına uygun olarak çok sayıda konuya değinilmesi ancak bunların hiçbiri hakkında ayrıntıya girilmemesi söz konusudur. Dört ana bölüm halinde düzenlenmiş olan kitapta çoğu tıbbi bitki niteliğinde 260 basit ilaç yer almaktadır. Kitap kullanım endikasyonlarını da içeren bu basit ilaçlar listesinin yanı sıra farklı özel konuların ele alındığı metinler ve farklı hastalıklara yönelik tedavi ajanlarının tanıtıldığı ikinci bir liste de içermektedir. Konunun ele alınışı bağlamında eserin günümüz alfabesine aktarılmış metni üzerinde çalışılmış, onu ve yazarını konu edinen çalışmalardan da yardımcı kaynak olarak destek alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tıp tarihi, Bitkisel ilaçlar, Müfred Devalar, İshak bin Murad, İslam Tıbbı

The First Simple Drugs Manuscript Written in Turkish and Its Author: Edviye-İ Müfrede and İshak Bin Murad

In this paper, an ancient manuscript focused on the therapy with herbal drugs; İshak bin Murad’s Edviye-i Müfrede which is a product of the long-standing tradition, beginning as Greek-Roman medicine and continuing as Islamic medicine has been evaluated. This manuscript that there is very little information about its author is a handbook regarding predominantly simple drugs and their indications. It is possible to comprehend the mentality and the final situation of the above-mentioned tradition by evaluating this book. As a sample of handbook Edviye-I Müfrede contains many different topics but none of them is processed in detail. The book that has four main chapter contains indication information of 260 simple drug, mostly medicinal plants. There are also articles regarding different medical topics and a list of therapeutic agents of several health problems in the book. In terms of methodology transcription of the original text was examined and some selected works regarding it and its author were used as supporting materials.

Keywords:

History of medicine, Herbal drugs, Simple drugs, İshak bin Murad, Islamic medicine,

PDF

___

1. Kıran Ö. De Materia Medica ve Edviye-i Müfrede Işığında Anadolu’da Bitkilerle Tedavi. Danışman Kadıoğlu S. Adana: Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Doktora Tezi; 2017.
2. İshak Bin Murad. Edviye-i Müfrede. Editörler Canpolat M, Önler Z. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları; 2007.
3. Erdağı Doğuer B. Hekim Bereket Tuhfe-i Mübarizi: Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları; 2013.
4. Önler Z. Celalüddin Hızır (Hacı Paşa): Müntahab’ı Şifa. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları; 1990.
5. Tercüme-i Müfredat-ı İbn Baytar. İstanbul: Sağlık Bilimleri Üniversitesi Yayınları; 2017.
6. Adıvar A. Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi Kitabevi; 1939.
7. Canpolat M. XIV. Yüzyılda Yazılmış Değerli Bir Tıp Eseri: Edviye-i Müfrede. Türkoloji Dergisi 1973;5(1):21-47.
8. Uzel İ. Anadolu Tıp Tarihine Giriş. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları; 2008.
9. Baylav N. Eczacılık Tarihi. İstanbul: Yörük Matbaası; 1968.
10. Şehsuvaroğlu BN. Eczacılık Tarihi Dersleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları; 1970.
11. Baytop T. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi: Geçmişte ve Bugün. İkinci Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 1984.
12. Uludağ OŞ. Beş Buçuk Asırlık Türk Tababeti Tarihi. Editör Uzel İ. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları; 1991.
13. Uzluk FN. Genel Tıp Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları; 1958.
14. Bayat AH. Tıp Tarihi. İzmir: Sade Matbaa; 2003.
15. Murad S. Terceme-i Akrabadin’de Terkipler ve Adlandırmaları. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2011;12(2):81-94.
16. Demirhan Erdemir A. Geredeli İshak: XIV. Yüzyılda Yaşayan Bir Osmanlı Hekimi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 14. Cilt İçinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayını; 1996:30-31.
17. Önler Z. İshak bin Murad ve “Edviye-i Müfrede” Adlı Eseri. Türk Tarihinde İz Bırakan Bolulular Çalıştayı; 21-22 Ağustos 2015; Bolu-Türkiye. Erişim: (https://www.academia.edu/25812849/%C4%B0SHAK_B%C4%B0N_MURAD_VE_EDV%C4%B0YE-%C4%B0_M%C3%9CFREDE_ADLI_ESER%C4%B0). Erişim Tarihi: 31.08.2021.
18. Ağırakça A. Osmanlı Tıbbının Kaynakları. Editörler Yılmaz N, Yılmaz C. Osmanlılarda Sağlık I: Makaleler, Araştırmalar, Arşiv Belgeleri. İstanbul: Biofarma Yayınları; 2006:133-163.
19. İbn-i Sina. El-Kanun Fi’t-tıbb İkinci Kitap. Çeviren Kahya E. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları; 2003.
20. Argunşah M. Edviye-i Müfrede’nin Neşri Üzerine Düşünceler. Türk Kültürü 2009;185-196
21. Baytop T. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları; 1994.
22. Tuzlacı E. Türkiye Bitkileri Sözlüğü: Bitki Adlarının Özel Açıklamaları. İstanbul: Alfa Yayınları; 2006.
23. Tuzlacı E. Şifa Niyetine Türkiye’nin Bitkisel Halk İlaçları. İstanbul: Alfa Yayınları; 2006.
24. Baytop T. Türkiye’nin Tıbbi ve Zehirli Bitkileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları; 1966.
25. Önler Z. XIV-XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları. Kebikeç Dergisi 2004;(18):273-301.
26. Önler Z. XIV. ve XV. Yüzyıl Anadolu Türkçesi Botanik Terimleri. Journal of Turkish Studies (Fahir İz Armağanı I) 1990; 14: 357-392.