Siyaset ve Ticaretin Gölgesinde Osmanlı Devleti’nde Silah İthalatı Örneği: Alman Mavzer Fabrikasından Osmanlı Merkez Silahhanesine Gönderilen Silah ve Mühimmatlar (1888-1904)

Altı yüz yıldan fazla geniş coğrafyalarda hüküm sürmüş olan Osmanlı Devleti her dönemde askeri teşkilatlanmasına önem vermiştir. Üst üste yenilgilerle neticelenen savaşlar Osmanlı Devleti’ni 18. yüzyıldan itibaren Avrupa askerî teşkilatındaki gelişmeleri yakından takip etmeye sevk etti. Bu amaçla Osmanlı ülkesine evvela İngiltere ve Fransa’dan askeri uzmanlar davet edildi. Lakin 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan Berlin Antlaşması’nda İngiltere ve Fransa’nın tutumundan hoşlanmayan II. Abdülhamit, yönünü Almanya’ya çevirdi. Sultanın amacı Almanya’dan gelecek askeri uzmanların bilgi ve deneyimleri sayesinde Osmanlı ordusunu ve silah teknolojisini ıslah etmekti. Osmanlı Devleti’ne gelen Alman subay ve askeri-teknik uzmanların amacı ise daha çok kendi ülkelerinden silah siparişine alt yapı hazırlayarak Alman ekonomisine hizmet etmek oldu. II. Abdülhamit, Osmanlı ülkesinin Alman silahları için pazar haline getirildiğinin farkında olmasına rağmen Almanya ile münasebetlerini devam ettirdi. Buna göre iki devletin çıkarları doğrultusunda Osmanlı Devleti, 19. yüzyılın son çeyreğinde Almanya’dan, özelde Alman Mavzer fabrikasından sık sık askeri silah ve mühimmat sipariş etti. Osmanlı Devleti ile Almanya arasındaki diplomatik ilişkilerde silah ticaretinde önemli rol oynadı. Siparişler peyder pey Osmanlı Devleti başkentine ulaştı. Bu çalışmada Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nden elde edilen belgeler ışığında 19. yüzyılda Silahhane-i Amire olarak bilinen Maçka Silahhanesi deposuna gelen Alman imali silahlar değerlendirildi. Mühimmatın geliş, muayene ve depoya yerleştirme bürokrasisi üzerinde duruldu.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Almanya, Ordu, Modernleşme, Silah ve Mühimmat İthalatı

The Example of Weapons Import in the Ottoman Empire under the Shadow of Politics and Commerce: Weapons and Ammunitions Sent from the German Mavzer Factory to the Ottoman Central Armory (1888-1904)

The Ottoman Empire, which ruled over wide geographies for more than six hundred years, gave importance to its military organization in every period. The wars, which resulted in successive defeats, prompted the Ottoman Empire to closely follow the developments in the European military organization since the 18th century. For this purpose, first of all, military experts from England and France were invited to the Ottoman country. However, II. Abdulhamid, who did not like the attitude of England and France in the Berlin Treaty, which was signed at the end of the 1877-1878 Ottoman-Russian War, turned his direction to Germany. The aim of the sultan was to develop the Ottoman army, and the aim of the German officers and military-technical experts who came to the Ottoman Empire was to serve the German economy by preparing the infrastructure for arms orders. Although Abdulhamit was aware that the Ottoman country was being turned into a market for German weapons, he continued his relations with Germany. Accordingly, in line with the interests of the two states, the Ottoman Empire frequently ordered military weapons and ammunition from Germany, especially the German Mauser Factory, in the last quarter of the 19th century. The arms trade played an important role in the diplomatic relations between the Ottoman Empire and Germany. Orders gradually reached the capital of the Ottoman Empire. In this study, in the light of the documents obtained from the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Turkey, the German-made weapons that came to the warehouse of the Maçka Armory, known as Silahhane-i Amire, on January 1st, are discussed. 19th century evaluated. The bureaucracy of the arrival, inspection and storage of the ammunition was emphasized.

Keywords:

Ottoman State, Germany, Army, Modernization, Weapons and Ammunitions Import,

PDF

___

BOA. Mütenevvî Maruzat Evrakı, 35/140, 37/78, 38/20, 38/131, 38/44, 38/144. 38/36, 39/28, 39 /40, 40/29, 41/73, 41/111, 42/78, 43/16, 43/37, 43/50, 46/129, 48/16, 48/50, 49/7, 60/97, 61/64, 61/79, 62/28, 68/14, 71/35, 72 /83, 74/138, 79 / 155, 81/54, 82/84, 83/94, 85/58, 86/32, 88/115, 111/58, 128/100.
BOA. Askerî Maruzât, 46/107, 54/86, 57/37, 67/38, 71/32, 79/11, 79/25, 79/78, 83/2, 87/12, 222/49.
Mâbeyn erkânı ve saray görevlileri (Y.PRK.SGE.)
BOA. Mâbeyn Erkânı ve Saray Görevlileri.8 /101.
Alkan, M.N. (2015). Hayranlık, dostluk ve çıkar üçgeninde Türk-Alman ilişkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34, 35- 48.
Alkan, N. (2006). II. Abdülhamit devrinde istihdam edilen ilk Alman askeri heyetinin komutanı Otto Von Kaehler ve her iki tarafın beklentileri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 43, 135-165.
Arslan, H. (2010). Osmanlı askeri ıslahatlarında istihdam edilen yabancı uzmanlar (1730-1908) (Tez No 263926) [Yüksek Lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
Baklanov, M. & Kemaloğlu, İ. (2018). Rus Genelkurmay belgelerinde II. Abdülhamid ve Osmanlı Ordusu, (1. baskı). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
Beşirli, M. (2004). II. Abdülhamit döneminde Osmanlı ordusunda Alman silahları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 121-139.
Beydilli, K. (1979). II. Abdülhamid devrinde gelen ilk Alman askeri heyeti hakkında. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 32, 481-494.
Durgun, B. (2012). Alman ıslah heyetleri ve Bischoff’un Balkan Harbi’nde Osmanlı Ordusu’nun ulaştırması hakkında değerlendirmeleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 12 (2), 101-120.
Deniz, Ö. & İMAMOĞLU, H. V. (2014). Osmanlı-Alman ticari ilişkilerinin niteliksel analizi: 1890 ticaret anlaşmasının öncesi ve sonrası. The Journal of Academic Social Science Studies, 30, 337-355.
Eyice, S. (1992). Baruthane. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 5, ss. 94-96). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Gölen, Z. (2001). Osmanlı Devleti’nde Baruthane-i Amire, (Tez No 110687) [Doktora tezi, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. ……… (2006). Osmanlı Devleti’nde Baruthane-i Amire (XVIII. Yüzyıl), (1. basım). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kaşıkçı, R. (2014). Nizam-ı Cedid’den Tanzimat’a Osmanlı-Prusya ilişkileri (Tez No 363294) [Yüksek Lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
Kaştan, Y. & Uyanık, N. (2019). Türk Araştırma Komisyonu’nun Almanya Çalışma Ziyaretinin I. Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı‐ Almanya Müttefikliğine Etkisi, Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 22, 455‐ 480.
Kurtaran, U. (2015). Osmanlı Prusya İlişkilerinin Gelişiminde Prusya Elçisi Karl Adolf Von Rexin’in Faaliyetleri (1755-1761). Uluslararası İlişkiler Dergisi, 12 (47), 115-131.
Kütükoğlu, M. S. (1992). Baruthane-i Amire. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 5, ss. 96-98). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Mete, A.S. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne Türk Ordusu’nda mavzer tüfekleri (Tez No 348951) [Yüksek Lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
Ortaylı, İ. (2020). Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu (19. baskı). Kronik Kitap.
Özgüldür, Y. (1993). Yüzbaşı Helmut Von Moltke'den Müşir Liman Von Sanders’e Osmanlı Ordusu’nda Alman askeri heyetleri. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 4 (4), 297-307.
Reyhan, C. (2005). Türk-Alman ilişkilerinin tarihsel arka planı (1878-1914). Türk Tarih Kurumu Belleten, 69 (254), 119-174.
Şahin, V. (2021). Maçka Askeri Silahhanesi’nin teşkilat ve işleyişi (1873-1922) (Tez No 658062) [Yüksek Lisans tezi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
Taşdemir, A. (2018, 16 Mayıs). Osmanlı-Alman ilişkilerini yeniden okumak: sultan II. Abdülhamid dönemi (1876-1909). ODTÜ II. Lisans & Lisansüstü Öğrenci Kongresi, Ankara, Türkiye. https://www.researchgate.net/publication/352368237_OSMANLI-ALMAN_ILISKILERINI_YENIDEN_OKUMAK_SULTAN_II_ABDULHAMID_DONEMI_1876-1909
Tetik, F. (2018). Sultanın silahları (1. baskı). Dergâh Yayınları.
Türk Dil Kurumu. Filinta. İçinde Güncel Türkçe Sözlük, 22 Aralık 2020‘de https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
Türk Dil Kurumu. Kabina. İçinde Güncel Türkçe Sözlük, 10 Ekim 2021’de https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
Türk, F. (2012). Türkiye ile Almanya arasındaki silah ticareti 1871-1914 (1. Baskı). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
…….. (2015). Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye ile Almanya arasındaki silah ticareti 1923-1945. Belleten, 79 (285), 761-782.
Türk, F. & Kaya, E. (2017). Cumhuriyet Dönemi Türk-Alman ilişkilerinde sıradışı bir aktör: Krupp Firması 1923-1990. Akademik Bakış, 10 (20), 121-143.
Türkmen, Z. (2017, Aralık). 93 Harbi felaketi sonrası gelişmeler: silahlanma yarışında Osmanlı Devleti. Gaziosmanpaşa Üniversitesi II. Uluslararası Plevne Kahramanı Gaziosmanpaşa ve Dönemi Sempozyumu Bildirileri (5-7 Nisan 2017/Tokat), (ss. 408 - 430). Tokat Gaziosmanpaşa Yayınları.
Yıldız Solak, B. (2018). II. Abdülhamid döneminde Osmanlı ordusunu ıslah için gelen yabancı müşavirler (Tez No 490480) [Yüksek Lisans tezi, Beykent Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
Yorulmaz, N. (2018). Büyük Savaşın Kara Kutusu (2. Baskı). Kronik Kitap.