KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE MÜSTAKİL BİR EDEBİ TÜR OLARAK TEHLİL

Klasik Türk şiirinde, İslam inanç ve kültürünün; ibadet ve zikir şekillerinin izlerine çokça rastlanılmaktadır. Bunun temel örneği, birçok divanın ilk şiirleri arasında yer alan tevhit içerikli manzumelerdir. Bilindiği üzere tevhit, kelime manasıyla bir kılma, bir sayma, birliğine inanma demektir. Edebiyatımızda, Allah’ın birliğini ve yüceliğini anlatan, O’nun övgüsünde kaleme alınan eserlere bir edebi tür adını ifade edecek şekilde tevhit denmektedir. Tehlil ise, en temel manasıyla tevhit zikri olan “lâ ilâhe illallâh” sözünü tekrar etme, muttasıl söyleme demektir. Tevhit başlığı altında değerlendirilen şiirler incelendiğinde, “lâ ilâhe illallâh” zikrini redif olarak kullanan birçok şiir olduğu saptanmıştır. Nazım türü/tarzı dikkatiyle bakıldığında bu şiirlerin tevhitlere göre farklılık arz ettiği açıktır. İlk örneğine Ahmedî’de (ö. 1413) rastlanan ve belli bir gelenek etrafında kaleme alınmaya devam eden tehlil şiirleri, bir türün teşekkül etmesini sağlayan bütün değişenleri bünyesinde barındırmaktadır. Tehliller Kelime-i Tevhit’in tarif ve tavsifini yapması, okuru faydalarını açıklayarak bu zikre özendirmesi ve davet etmesi; bizzat tevhit zikrinin kendisini övmesi açısından dikkate değerdir. Ayrıca tehlillerin birer zikir metinleri olduğu da düşünülürse, bu şiirlere bir edebi tür adını ifade edecek şekilde tehlil denmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Edebi tür, tehlil, zikir metinleri, zikir övgüsü

İN CLASSİCAL TURKİSH POETRY TAHLIL AS A SEPARATE LİTERARY GENRE

İn classical Turkish poetry is seen a lot trace of islamic faith, culture and forms of worship. Basic example of this are texts with tawhit that are among the first poems of many divans. As known tawhıt means to believe oneness, uniqueness of Allah and means there is no other God. İn our literatüre, the works telling oneness and uniqueness of Allah, written his praise called of tawhit as a literary genre name. As to tahlil, İn the most basic sense ıt means repetition word of “lâ ilâhe illallah”. When poems under the title of tawhit are examined we see a lot of poems using word of “lâ ilâhe illallah” as redif. As ıf we look with perspective of literary genre, we see that these poems is different according to tawhit. Tahlil poems, running across the first example in Ahmedî (d. 1413) who one of the 14th century poets and continuing to be written around a certain tradition contains all varyings of ensuring birth of a genre. Tahlils is considerable in terms of describe of tawhit mention, praise tawhit mention encourage the reader by explain the benefits. Also İf thought tahlils are mention texts, we propose these poems to be called tahlıl as a literary genre name.

Keywords:

Literary genre, tahlil, mention texts, praise of mention,

PDF

___

Akdoğan, Yaşar (Erişim Tarihi: 10.03.2020). Ahmedî Dîvânı. Ankara. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0
Akkuş, Metin (2007). Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası: Edebi Türler ve Tarzlar. Erzurum: Fenomen Yayınları.
Akkuş, Metin (2000). “Osmanlı Kültürünün Tanıtılmasında Edebi Türlerin Önemi”. TAED. 14, Erzurum.
Arslan, Mehmet (2011). Şeref Hanım Dîvânı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Arslan, Mehmet (Erişim Tarihi: 10.03.2020). Mihrî Hâtun Dîvânı. Ankara. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58679,mihri-hatun-divanipdf.pdf?0
Aydemir, Yaşar ve Halil ÇELTİK (2012). Kafiyenin Şiiri Şiirin Kafiyesi: Divan Şiirinde Kafiye Hünerleri. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
Aydemir, Yaşar (Erişim Tarihi: 10.03.2020). Ravzî Dîvânı. Ankara. Ankara.https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56190,ravzi-divanipdf.pdf?0
Aydın, Mehmet Uğur (2007). Kâimî Dîvânı: Transkripsiyonlu Metni ve Tahlili. Uludağ Ü., SBE, Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
Avşar, Ziya (Erişim Tarihi: 10.03.2020). Revânî Dîvânı. Ankara. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0
Canım, Rıdvan (2011). Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları.
Cebeci, Ethem (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları.
Ersoylu, Halil (1981). Cem Sultan’ın Türkçe Divanı 1. İstanbul: Tercüman Yayınları.
Gökalp, Haluk (2016). Türk Edebiyatında Manzum Tevhidler. Ankara: Kesit Yayınları.
İpekten, Haluk (2010). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergah Yayınları.
İsen, Mustafa ve Muhsin Macit (1992). Türk Edebiyatında Tevhidler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kemikli, Bilal (2000). Sun’ullâh Gaybî Dîvânı: İnceleme-Metin. İstanbul: M.E.B. Yayınları.
Mermer, Ahmet ve Neslihan KOÇ (2005). Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
Pala, İskender (2008), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
Rasim Efendi, Seyyid Mustafa (2008). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü: Istılâhât-ı İnsan-ı Kâmil. haz. İhsan Kara. İstanbul: İnsan Yayınları.
Maci, Muhsin (1996). Divân Şiirinde Aheng Unsurları. Ankara: Akçağ Yayınları.
Sona, Fatih (2012). İsmail Hikmetî ve Dîvânı. Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şayin, Esra (2018). Raûfî Şeyh Seyyid Ahmed Divanı: İnceleme Metin. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tarlan, Ali Nihad (2018). Divan Edebiyatında Tevhidler ve Muamma. İstanbul: Ketebe Yayınları.
Tatçı, Mustafa ve Musa Yıldız (2005). Aziz Mahmut Hüdayi Divan-ı İlahiyat: Tıpkıbasım ve Çeviri. Ankara: Kitabevi Yayınları.
Topal, Ahmet (2009). “Klasik Türk Şiirinde Tuğra Ve Bir Edebi Tür Olarak Tuğraiyye”. Turkish Studies, 4/2, 1008-1024.
Tatçı, Mustafa ve Cemal Kurnaz (2007). Türk Edebiyatında Hû Şiirleri. İstanbul: Keşkül Yayınları.
Uludağ, Süleyman (1996). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları.
Uzun, Şerife (2013). 16. Yüzyıl Klasik Türk Edebiyatında Tevhid. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Üst, Sibel (2011). Edirneli Nazmî Dîvânı. Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Üstüner, Kaplan (2007). Divan Şiirinde Tasavvuf. Ankara: Birleşik Yayınları.
Yenikale, Ahmet (2002). Ahmed Nâmî Dîvânı ve İncelemesi. Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yurtsever, Murat (1990). İsmâil Hakkî Bursevî Dîvânı: İnceleme- Metin. Doktora Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.