İstanbul'un Diasporik İmgeleri

İstanbul’un sinematografik imgeleri, Yeşilçam’dan bugüne farklılaşmaktadır. Yeşilçam melodramlarında evin bir uzantısı, bir tür bir iç mekân gibidir İstanbul. 1960’lı ve 1970’li yılların toplumsal gerçekçi filmlerinde ise bir taraftan bakışın öne yöneldiği, ele geçirilmesi gereken bir arzu mekânı, diğer taraftan mücadele edilmesi gereken kötücül bir evrendir. 1990’lardan bugüne, İstanbul artık olumlu ya da olumsuz bir imgenin yüklenmediği, sıradan ilişkilerin ve hayatların sıradan şehridir. Bununla birlikte Kürt filmlerinde ya da Kürtleri konu edinen filmlerde İstanbul’un nasıl bir imgesinin oluştuğuyla ilgili akademik bir çalışmaya rastlanmamaktadır. Kürt sinemasının gelişiminde önemli bir yere sahip olan İstanbul; 1990’ların sonlarından bu yana Kürt filmlerinin yoğun bir şekilde üretildiği, dağıtıldığı ve izlendiği merkezlerden biridir. Bu durum, yani İstanbul’un hem Kürtler hem de Kürt sineması açısından bir merkeze dönüşmesi; hem Kürt sorunuyla hem de İstanbul’un kültürel, sanatsal, politik ve kolonyalist bir metropol olmasıyla bağlantılıdır. Dolayısıyla Kürt yönetmenler ve senaristler açısından İstanbul’un; belli algıların, duyguların, fikirlerin yoğunlaştığı sinematografik bir mekâna dönüşmesi anlaşılabilir. Bu makalede, Kürt filmlerinde ve Kürtlerin konu edildiği filmlerde İstanbul’un Türk sinemasında görülmeyen yeni bir imgesinin belirdiği iddia edilmektedir. İstanbul’un diasporik imgesi olarak adlandırılan bu yeni imge, 1990’ların sonlarından bugüne bir dizi film üzerinden çözümlenecektir. Bu filmlerde İstanbul; politik aktivizmin, devletten ve toplumdan yayılan şiddetin, geride bırakılan “ülkeye” duyulan özlemin geçici ortamı ve dağılmanın, delirmenin, parçalanmanın mekânıdır.

Anahtar Kelimeler:

Diasporik imge, İstanbul, Türk sineması, Kürt sineması, kolonyal dağılma.

Diasporic Images of Istanbul

A core element of films made in Turkey is the city of Istanbul. Images of this metropolis have not been static, changing greatly since the heyday of Yeşilçam, as the Turkish film industry was called in the 1960s and 1970s. In the social realist melodramas of this period, Istanbul was both a space of desires to be grasped and an evil universe to be struggled against. Beginning in the 1990s, Istanbul became a banal backdrop for normal lives, no longer a site of moral polarization. However, there is no academic study about how the image of Istanbul is formed in Kurdish films or films about Kurds. Istanbul, which has an important place in the development of Kurdish cinema, has been one of the centers where Kurdish films have been intensively produced, distributed and watched since the late 1990s. This phenomenon, İstanbul’s transformation into a center of both Kurds people and Kurdish cinema as well, has been linked with not only the Kurdish problem, but also Istanbul's characteristics as a cultural, artistic, political and colonialist metropolis. Therefore, it is understandable for Kurdish directors and screenwriters to turn Istanbul into a cinematographic place where certain perceptions, emotions and ideas are concentrated. This article discusses another aspect of Istanbul’s presence in film, which is called the diasporic image, absent from writing on Turkish cinema: the place of the city in films both about and by Kurds, made in the period running from the late 1990s to the present. In these films, Istanbul is the temporary environment of political activism, the violence emanating from the state and society, the longing for the "country" left behind, and the place of disintegration, insanity, and fragmentation.

Keywords:

Diasporic image, Istanbul, Turkish cinema, Kurdish cinema, colonial disintegration.,

PDF

___

Akkaya, A. Hamdi (2014). “Sonsöz: Kürt Hareketinin Örgütlenme Süreci Olarak 1970’ler”. Emir Ali Türkmen, Abdurrahim Özmen (der.) içinde. Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı. Ankara: Dipnot Yayınları. 629-678.
Akın, Salih (2010). “Language and Cultural Contact: Viva la merée… et la libération du Kurdistan”. Polyglot Cinema: Migration and Transcultural Narration in France, Italy and Spain, Verena Berger, Miya Komor (der.) içinde. New Jersey: Transaction Publisher. 111-124.
Başkaya, Fikret (2004). Paradigmanın İflası Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş. Ankara: Özgür Üniversite Yayınları.
Bozarslan, Hamit (2014). “Önsöz: Türkiye’de Sol Kürt Hareketi”, Emir Ali Türkmen ve Abdurrahim Özmen (der.) içinde. Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı. Ankara: Dipnot Yayınları. 9-71.
Beşikçi, İsmail (2013). Devletlerarası Sömürge Kürdistan. İstanbul: İsmail Beşikçi Vakfı Yayınları.
Comolli, Jean Luc ve Jean Narboni (2010). “Sinema, İdeoloji, Eleştiri”. Çev., Mustafa Temiztaş. Sinema: Tarih, Kuram, Eleştiri. Seçil Büker, Y. Gürhan Topçu (der.) içinde. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi. 97-109.
Fanon, Frantz (2016). Siyah Deri Beyaz Maskeler. İstanbul: Encore Yayınları.
Güçlü, Özlem (2018). “Bir Yeniden Görüş İmkânı: Türkiye Sinemasında İstanbul’la ve İstanbul’da Yeni Karşılaşmalar”. Teorik Bakış, 11(1): 13-39.
Çiftçi, Ayça (2009). “Kazım Öz Sineması: Konuşmak Hatırlamak”. Müjde Aslan (der.) içinde. Kürt Sineması: Yurtsuzluk Sınır ve Ölüm, İstanbul: Agora Yayınları. 267-288.
Davis, Robert E. (2006). “The Instantaneous Wordwide Release: Caming Soon to Everyone, Everywhere”. Transnational Cinema The Film Reader. Elizabeth Ezra ve Terry Rowdenn (der.) içinde. New York: Routledge. 110-116.
Deleuze, Gilles ve P. Félix Guattari (2008). Kafka. Minör Bir Edebiyat İçin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Çoban Keneş, Hatice (2014). “Yeni Irkçılığın Bileşeni Olarak Cinsiyetçilik: Irkçılığın Cinsiyetçilikle Eklemlenmesi”. Feminist Eleştiri, 6(2): 62-80.
Hall, Stuart (ed.) (1997). Representation, Cultural Representations and Signifying Practices. London: Sage puplication LTD.
Kolektif (2021). Türk Sinemasında İstanbul. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Laclau, Ernesto ve Chantal Mouffe (1997). “New Reflections on the Revolution of Our Time”. Representation, Cultural Representations and Signifying Practices. Stuart Hall (der.) içinde. London: Sage. 70-71.
Ryan, Michael ve Douglas Kellner (1997). Politik Kamera: Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası. İstanbul: Ayrıntı.
Özdil, Yılmaz (2009). “Kürt Sinemasında Kürdistan Manzarasının İnşası: Dol Filmi”, Kürt Sineması: Yurtsuzluk Sınır ve Ölüm. Müjde Aslan (der.) içinde, İstanbul: Agora Yayınları. 215-241.
Özgüç, Agâh (2010). Türk Sinemasında İstanbul. İstanbul: Horizon International Yayıncılık.
Öztürk, Mehmet, Göksel Aymaz ve Nurçay Türkoğlu (2014). Kentte Sinema Sinemada Kent. İstanbul: Pales Yayınları.
Göral, Özgür Sevgi (2015). “Geçmişle Hesaplaşma ve Sömürgecilik: Kürt Meselesine Sömürgesizleştirme Ekseninden Bakmak”, http://ayrintidergi.com.tr/gecmisle-hesaplasma-ve-somurgecilik-kurt-meselesine-somurgesizlestirme-ekseninden-bakmak/, Erişim Tarihi: 19.3.2015.
Üstündağ, Nazan (2013). “Pornografik Devlet-Erotik Direniş: Kürt Erkek Bedenlerinin Genel Ekonomisi”. Erkek Millet Asker Millet. Nurseli Yeşim Sümbüloğlu (der.) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları. 513-537.
Said, Edward (2009). “Önsöz”, Filistin Sineması: Bir Uslun Hayalleri, Hamit Dabaşi (der.) içinde. İstanbul: Agora Kitaplığı.
Sarı, Gülşah (2017). “Nuri Bilge Ceylan Sinemasında İstanbul Temsilleri” Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi. Cilt 2, Sayı 3: 57-66
Suner, Asuman (2006). Hayalet Ev: Yeni Türk Sinemasında Aidiyet, Kimlik ve Bellek, İstanbul: Metis
Sutton, Damian ve David Martin Jones (2014). Yeni Bir Bakışla Deleuze. İstanbul: Kolektif Kitap.
Şen, Sebahattin (2019). Gemideki Hayalet: Türk Sinemasında Kürtlüğün ve Türklüğün Kuruluşu. İstanbul: Metis.
Şimşek, Atacan (2016). Türk Sinemasında İstanbul Temsili: Ah Güzel İstanbul ve Anlat İstanbul Filmleri Örneklemi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Radyo, Sinema ve Televizyon Anabilim Dalı.
Yeğen, Mesut (2007). “Türkiye Solu ve Kürt Sorunu”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Sol. M. Gültekingil (ed.) içinde. Cilt: 8. İstanbul: İletişim Yayınları: 1208-1237.
Godard, Jean-Luc (2021). https://www.bbc.com/news/world-middle-east-36709240 erişim tarihi: 18.11.2021.