Azerbaycan Cumhuriyeti'nde Siyasi Bir Muhacir: Abbas Bey Atamalıbeyov (1895-1971)

Uzun yıllar Çarlık Rusya’nın egemenliği altında kalmış olan Azerbaycan’da 19. yüzyılın başından itibaren yaşanan gelişmeler Azerbaycan’ın milli uyanışının ilk adımı olmuştur. Rusya’da ardı ardına patlak veren ihtilal hareketleri ve hemen akabinde yaşanan basın özgürlüğü Azerbaycan Türkleri arasında bağımsızlık fikrinin hızla yayılmasını sağlamıştır. İlk kısa bağımsızlık deneyimini 1918-1920 yılları arasında yaşayan Azerbaycan’da bu dönemde birçok önemli siyasi figür tarih sahnesindeki yerini almıştır. Bu isimlerden biri olan Abbas Bey Atamalıbeyov, Rusya’da eğitim görmüş, 1917 İhtilali’nin patlak vermesi üzerine Azerbaycan’a geri dönmüştür. Transkafkasya Seyminin üyelerinden biri olan Atamalıbeyov, Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra parlamentoda görev almıştır. Ali Merdan Topçubaşı ile birlikte Paris Konferansına gönderilen heyetin üyelerinden biri olan Abbas Bey, Azerbaycan’ın Kızıl Ordu işgaline uğramasından sonra muhaceret hayatı yaşamıştır. Bu çalışma, Azerbaycan’ın bağımsızlık tarihinde yer alan Abbas Bey Atamalıbeyov’un hatıralarından yola çıkarak hayatı ve faaliyetleri hakkında bilgi vermek üzere hazırlanmıştır. Atamalıbeyov’un 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın siyasi tarihi üzerine etkileri, Azerbaycan’ın bağımsız bir devlete dönüşmesindeki rolü üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan, bağımsızlık, Abbas Bey Atamalıbeyov, siyasi mücadele, muharecet

A Political Immigrant in the Republic of Azerbaijan: Abbas Bey Atamalibeyov (1895-1971)

The developments in Azerbaijan, which has been under the rule of Tsarist Russia for many years, since the beginning of the 19th century have been the first step in Azerbaijan's national awakening. Successive revolution movements in Russia and subsequent press freedom have led to the rapid spread of the idea of independence among Azerbaijani Turks. In Azerbaijan, which had its first brief experience of independence between 1918 and 1920, many important political figures took their place on the historical stage during this period. One of these names, Abbas Atamalibeyov, was educated in Russia and returned to Azerbaijan after the outbreak of the 1917 Revolution. Atamalibeyov, a member of the Transcaucasian Seym, served in parliament after Azerbaijan gained independence. Abbas, who was one of the members of the delegation sent to the Paris Conference with Ali Merdan Topcubasi, lived a life of immigration after the Red Army invasion of Azerbaijan. This study has been prepared to give information about the life and activities of Atamalıbeyov, who took place in the history of Azerbaijan's independence, based on his memories. The effects of Atamalıbeyov on the political history of Azerbaijan at the beginning of the 20th century and its role in the transformation of Azerbaijan into an independent state are emphasized.

Keywords:

Azerbaijan, independence, Abbas Atamalibeyov, political struggle, immigration,

PDF

___

Andican, Ahat (2003). Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. İstanbul: Emre Yayınları.
Arşiv-1: ARDA, f. 970, op. 1, d. 1, l. 49-50.
Arşiv-2: ARDA, f. 970, siy. 1, iş. 5, vr. 1.
Atamalıbeyov, Abbas Bey (2018). Siyasi Mühacirin Xatireleri. Çev. İsmayıl Umudlu. Bakı: Kitab Klubu.
Azerbaycan Respublikası Baş Arşiv İdaresi (1998). Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti (1918-1920) Parlament (Stenoqrafik Hesabatlar) C.1-2. Bakı: Azerbaycan Neşriyyatı.
Carr, Edward H. (1985). The Bolshevik Revolution, 1917-1923. Vol. I-II. New York: WW Norton & Co.
Hadisat (24 Nisan 1335 [1919]). “Azerbaycan Murahhasları”. 114: 2.
İkdam (25 Haziran 1334 [1918]). “Azerbaycan Heyeti”. 7679: 2.
İkdam (25 Şubat 1335 [1919]). “Azerbaycan Heyeti”. 7918: 2.
Mahmudov, Yaqub, ed. (2004). “Atamalıbeyov”. Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti Ensiklopediyası I. Bakı: Lider Neşriyyat, 137-138.
Mamulia, G. G. (2012). Kavkazskaya Konfederatsiya v Ofitsialnıyh Deklaratsiyah Mayinoyi Perepiske i Cekretnıyh Dokumentah Dvijeniya Prometeyi: Sbornik Dokumentov. Moskva: İzdatelstvo Sotsialno Politiçeskaya Mıysl.
Memmedoğlu, Muxtar (2018). “Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti Dövründe Tahsil Quruculuğu”. Adalet, 190: 12.
Qasımlı, Musa (2006). Azerbaycan Türklerinin Milli Mücadele Tarihi 1920-1945. Çev. Ekber N. Necef. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Quliyev, Vilayet, ed. (2008). Azerbaycan Paris Sülh Konfransında (1919-1920). Çev. Vilayet Quliyev. Bakı: Ozan.
Quliyeva, Samire (2015). “İstiqlal Yolunun Şanlı Mücahidleri-Cümhuriyyet Dövrünün Dövlet ve Hökumet Xadimleri”. 525-ci Qazet, 6.
Resulzade, M. Emin (1990). Azerbaycan Cümhuriyyeti. Bakı: Elm Neşriyyat.
Şimşir, Sebahattin (2002). Azerbaycan’ın İstiklâl Mücadelesi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Tahirzade, Adalet ve Tahirli, Oğuztoğrul (2016). Azerbaycan Cumhuriyyeti Talebeleri. Bakı: Teas Press.
Tesvir-i Efkar (25 Haziran 1334 [1918]). “Mütebaki Kafkas Hükümeti Murahhasaları Geldiler”. 2496: 2.
Topçubaşov, Alimerdanbey (1998). Paris Mektubları, Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti Sülh Nümayende Heyeti Sedrinin Azerbaycan Hökumetine Melumatları (Mart 1919-Noyabr 1919). Çev. Vilayet Quliyev. Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı.
URL-1: Dünyamin Qızı, Qaranfil (2016). “Bakıdan Klivlende Uzanan Ömür Yolu”. https://kaspi.az/az/bakidan-klivlende-uzanan-mur-yolu/jav-ascript() (Erişim: 10.12.2021).
URL-2: “Atamalıbeyov Abbas Bey Seyfulla Bey Oğlu”. http://nkpi.az/?page =addread&id=7547 (Erişim: 10.12.2021).
Yagublu, Nesiman (2015). Mehmet Emin Resulzade Ansiklopedisi. Çev. Tuncer Kırhan vd. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
Yaqublu, Nesiman (2009). Abdürrahman Fetelibeyli-Düdenginski. Bakı: Abşeron Neşr.
Yavuz, Resul (2020). “Bağımsızlığının İlanından Sonra Azerbaycan Heyetlerinin İstanbul’daki Faaliyetleri ve Bu Faaliyetlerin Osmanlı Basınındaki Yansımaları”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 28: 371-400.
Yeni Gün (23 Kanunisani 1335 [1919]). “Azerbaycan Heyeti Murahhasası”. 141: 1.