Klasik Türk Edebiyatı Metinleri Üzerine “Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük” Çalışmaları: Hayâlî Bey Divanı Örneği

Klasik Türk edebiyatında metin neşri çalışmaları devam etmekle birlikte diğer bir çalışma alanı olan metin yorumlama biçimleri daha geniş bir çerçevede ilerlemektedir. Bu yorumlama biçimlerinden biri de Batı’da ilk örnekleri verilmeye başlanan concordance (bağlamlı dizin) çalışmalarıdır. Türkiye’deki ilk örnekleri özel concordance programları vasıtasıyla hazırlanmış olan bu çalışmalar, son on yıllık dönemde daha sistematik ve bütüncül bir biçimde sürdürülmektedir. Günümüz dijital altyapılarının verdiği imkânlar ile metin yorumlamalarında yeni metotlar denenmeye başlanmıştır. Kısa ismi TEBDİZ olan “Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü” projesi, bu girişimlerden birisidir. Bu çalışmada TEBDİZ altyapısı kullanılarak hazırlanan “Hayâlî Bey Dîvânı’nın İncelenmesi-Bağlamlı Dizini ve İşlevsel Sözlüğü” adlı tez çalışmasının verilerinden yararlanılarak şair ve üslubuna dair bazı kesitler sunulmuştur. Hazırlanan sözlükten hareketle şairin hayatı, şiir ve şair üzerine düşünceleri ve sıklık olarak dikkat çeken kavramlar ilk bölümde; dil ve üsluba dair kullanımlara ilişkin tespit edilen veriler ikinci bölümde tanıklar üzerinden değerlendirilmiştir. Çalışmada Hayâlî Bey ile ilgili olarak kaynaklarda verilen genel geçer bilgiler sayısal verilerle bir zemine oturtulmaya çalışılmış, şairin hem kişiliği hem de şiirine ilişkin tespitler Divan’ın bağlamsal dizini ve yapıların sıklığı üzerinden verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Bağlamlı dizin, işlevsel sözlük, Hayâlî Bey Divanı, TEBDİZ.

Contextual Index and Functional Dictionary Studies on Classical Turkish Literature Texts: The Example of Hayali Bey's Divan

Although text publication studies continue in classical Turkish literature, text interpretation forms, which are another field of study, are progressing in a wider framework. One of these interpretation forms is the concordance studies, the first examples of which are being given in the West. These studies, the first examples of which were prepared through special concordance programs in Turkey, have been carried out in a more systematic and holistic manner in the last ten years. With the opportunities provided by today's digital infrastructures, new methods have been started to be tried in text interpretation. One of these initiatives is the “Concordance and Functional Dictionary of History and Literary Texts” project, whose short name is TEBDIZ.In this study, some sections about the poet and his style are presented by making use of the data of the thesis study named “The Study of Hayâlî Bey’s Dîvân-Concordance and Functional Dictionary” prepared using the TEBDIZ infrastructure. Based on the dictionary prepared, the poet’s life, his thoughts on poetry and the poet, and the concepts that attract attention as frequency are in the first part; The data on the usage of language and style were evaluated through the witnesses in the second part. In the study, the generally accepted information about Hayâlî Bey given in the sources was tried to be placed on a ground with numerical data, and the determinations about both the personality of the poet and his poetry were tried to be given through the contextual index of the Divan and the frequency of the structures.

Keywords:

Concordance, functional dictionary, Hayâlî Bey’s Divan, TEBDIZ.,

PDF

___

Aktunç, H. (1998). Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Çeltik, H. (2013). Rumeli Şairlerinin Şiir Dünyası. Ankara: Kurgan Edebiyat.
Güzel, B. (2021). Mehmed Fahreddin Bursavî ve Gülzâr-ı İrfân İsimli Biyografik Eseri (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
İsen, M. (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Kılıçarslan, O. (2016). Hayâlî Bey Dîvânı’nın İncelenmesi-Bağlamlı Dizini ve İşlevsel Sözlüğü. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Kılıç, F. (2018). Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 8.06.2022].
Kurnaz, C. (1985). Âşık Çelebi’ye Göre Hayâli Bey. Türk Kültürü Araştırmaları (Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu'nun Hatırasına Armağan), XXIII(1-2), 373-393.
Kurnaz, C. (1987). Hayâlî Bey Dîvânı Tahlili. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Kurnaz, C. (1998). Hayâlî Bey. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 17, s. 5-7). İstanbul: TDV Yayınları.
Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî (haz. Nuri Akbayar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Öztürk, F. (2007). Bakî Divanı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük]. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Şenödeyici, Ö. (2011). Naili Divanı Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Tarlan, A. N. (1992). Hayâlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.