Morfolojik Dönem İncelemesi Yöntemi ile Koruma Amaçlı İmar Planlarının Etki Değerlendirmesi: Alanya Tarihi Sur İçi Tophane Mahallesi

Tarihi ve kentsel sit alanı olarak kabul edilen, etrafları sur ile çevrili konut ağırlıklı yerleşim bölgelerinde koruma konusunun kapsamlı şekilde ele alınması oldukça önemlidir. Bu özellikteki yerleşim bölgelerinde, ikamet eden insanların değişen ihtiyaçları ve farklılaşan yaşam koşullarının yanı sıra, artan turistik faaliyetlerle de kültürel mirasın korunması ve geleceğe aktarılması zorlaşmaktadır. Dahası, kentsel koruma zorluğuna rağmen, bu bölgelerde morfogenetik ve analitik yaklaşımların desteği de tam anlamı ile görülememektedir. Bu bağlamda çalışma, bu tip yerleşkelerde morfolojik dönüşümü etkileyen dinamiklerin adaptasyon sürecindeki rolünün morfolojik dönem incelemesi yöntemiyle tespit etmeyi hedeflemektedir. Bu amaçla, birinci derece sit alanı olarak kabul edilen Alanya Tophane Sur İçi Bölgesi örneklem alanı olarak seçilmiş, bölgeye ait ulaşılabilen en eski tarihli harita olan 1974 yılından günümüze kadar geçirdiği morfolojik dönüşüm süreci incelenmiştir. Çalışmada, morfolojik dönüşüm birbirini takip eden üç yılın haritaları üzerinden takip edilmiştir: 1974-Bölgenin mevcut en eski haritası, 1999-Koruma Nizamnamesi Planı'nın açıklandığı yıl ve 2022-Mevcut imar planı. Turizm, iklime ve coğrafyaya uyum, değişen yaşam koşullarına adaptasyon, sosyokültürel dönüşüm gibi birçok parametrenin dönüşümde etkisi olsa da ilgili tarih aralıkları aynı zamanda bölgeye dair değişimin Alanya Koruma Amaçlı İmar Planı öncesi ve sonrası durumu hakkında karşılaştırmaya da imkân tanımıştır. Analizler sonucunda bölgede, koruma kararının yürürlüğe girdiği tarihin öncesi ve sonrası zaman dilimlerinde değişimin seyrinin farklı ilerlediği tespit edilmiştir. Bu bağlamda, özellikle 1999 Yılı İmar Planı etkisiyle, tespit edilen dönüşümdeki en belirgin fiziksel etkilerin azalan yeni yapılaşma oranı, artan niteliksiz yapı ekleri, kullanım dışı kalmış yapıların güney yönünde artan bölgesel yoğunluğu ve konutlar arası artan yaya ulaşımı geçirgenliği olduğu tespit edilmiştir. Sonuçlar, aynı zamanda, koruma amaçlı imar planı etkisinin morfolojik dönem incelemesi ile monitör edilebileceğini, fakat tarihi dokunun karakterine, geçirdiği dönüşümün süresine ve mekânsal ölçeğe bağlı olarak etkisinin farklı olabileceğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler:

Morfolojik dönem, Kentsel dönüşüm, Tarihi konut dokusu, Kentsel koruma, Alanya

Impact Assessment of the Conservation Development Plans Using the Morphological Period Analysis Method: Alanya’s Historical Fortified Tophane Neighbourhood

In the fortified historical urban settlements, especially those - dominantly residential and listed as historical urban conservation areas, it is crucial to take conservation more seriously. Due to changing requirements and living conditions of the local population as well as an increase in tourist activity, it is becoming more challenging to maintain and transfer on the cultural heritage of these areas. Besides, urban conservation lacks, despite being a challenging task, the support of morphogenetic and analytical approaches. Thus, this study aims to ascertain how the dynamics impacting the morphological transformation of the areas located in fortified historical settings play a part in the adaptation process through the morphological period analysis. For this purpose, Tophane Neighbourhood has been selected as a case study area as being the first-degree listed conservation area in Alanya, Turkiye. On the earliest available map of the area, the morphological transformation process from 1974 to the present was analysed. The morphological transformation was traced over the maps of three consequent years: 1974 the oldest available map of the region; 1999-when the Conservation Ordinance Plan was announced; and 2022-its current zoning plan. Although tourism, the adaptation process to climate and geography, the changing lifestyles, and socio-cultural factors affect the transformation process, these years also allow us to compare it before and after the conservation-led zoning plan. The investigation revealed that the region's track of evolution varied between the day the protection decision was made and the months that followed. Given this, especially during the 1999 Development Plan, the most obvious physical effects identified on the transformation are as follows: the decreased new construction rate, the increased unqualified building mass and the regional density towards the South, and the permeability and connectivity of pedestrian access. The findings also demonstrate that morphological period analysis may be used to track the effects of conservation zoning plans; however, it has also demonstrated that these results may vary based on the character of the historical texture, the period of its transformation, and the spatial scale.

Keywords:

Morphological period, Urban transformation, Historic house form, Urban conservation, Alanya,

PDF

___

Ahunbay, Z. (1996). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstanbul: YEM Yayınları.
Akyüz Levi, E. & Genç, U.D. (2018). 19. Yüzyıldan Günümüze İzmir’in Morfolojisindeki Değişimde Tarihi Dokuların Yeri. “DeğişKent” Değişen Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 471–492.
Büyükgüllü, M. N., & Eres, Z. (2022). Topkapı (Millet) Caddesi Çevresindeki Mahalle Dokularının Dönüşümünün Tarihi haritalar Üzerinden Değerlendirilmesi. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, (III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara), 295–312.
Caniggia G. & Maffei, G.L. (1979). Composizione architettonica e tipologia edilizia/1 Letttura dell’edilizia di base (Architectural Composition and Building Typology: Interpreting Basic Building), Venezia: Marsilio Editori.
Chen, F. & Thwaites, K. (2013). Chinese Urban Design: The Typomorphological Approach, Surrey: Ashgate.
Conzen, M.R.G. (1960). Alnwick, Northumberland: A Study in Town-Plan Analysis. London: George Philip & Son Ltd.
Conzen, M.R.G. (1988), Morphogenesis, Morphogological Regions and Secular Human Agency in the Historic Townscape as Exemplified by Ludlow”, D. Denecke, G. Shaw (Editörler.), Urban Historical Geography: Recent Progress in Britain and Germany, Cambridge University Press, Cambridge, 253-72. Çelebi Karakök, E. & Arı, N.G. (2021). Yeniden İşlevlendirme Uygulamalarında Özgünlük Kayıplarının Araştırılması: Geleneksel Alanya Konutları Örneği. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 1802–1825. https://doi.org/10.29130/dubited.910812
Conzen, M.R. (1960). Alnwick Northumberland: A Study in Town Plan Analysis. Londra: Institute of British Geographers Publication.
Demir, N. (2004). Alanya Kültürünün Dünü Bugünü ve Geleceği. F. N. Koçak ve H. Yetkin, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri III, 30–34.
Ekici, S. C. & Şahin Güçhan, N. (2022). Kent Dokusunda Tarihin İzlerini Aramak: Bir Osmanlı Kenti Olarak Kars. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, (III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara), 231–251.
Evci, Ş. (1993). Tophane Mahallesi ve Özellikleri. Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri, 271–272.
Gokce, D. & Chen, F. (2018). Sense of place in the changing process of house form: Case studies from Ankara, Turkey. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 45(4). https://doi.org/10.1177/0265813516686970
Gokce, D. & Chen, F. (2019). A methodological framework for defining ‘typological process’: the transformation of the residential environment in Ankara, Turkey. Journal of Urban Design, 24(3). https://doi.org/10.1080/13574809.2018.1468215
Güneş, Z. & Gökce, D. (2022). Dağınık Planlı Kent Dışı Genç Üniversite Yerleşkelerinde Büyüme ve Gelişme: Düzce Üniversitesi Konuralp Yerleşkesi Örneği. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 10(2), 847-861.
Güngör, İ. N. & Gökce, D. (2022). Tipo-morfolojik Dönüşüm ve Kullanıcı Tercihleri Üzerinden Covid-19 Sonrası Alışveriş Merkezi Tasarımına İlişkin Bir Değerlendirme: Bulvar Avm Örneği̇, Samsun. Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 665–688.
Gürer, T. K. (2016). Typomorphology: Discover the Structure of Urban Space. İdealkent, 18, 8–21. http://idealkentdergisi.com
Hacıkura, N. (2002). Alanya’da Müftüoğlu Evi Restorasyon Projesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
Halaç, H. & Demir, İ. (2017). Alanya Geleneksel Tophane Evlerinin Cephelerinde Mimari Eleman ve Malzemenin Dönüşümü. Art-e Sanat Dergisi, 10 (20), 601-629.
Hıdıroğlu, M. (2019). Tarihi Bir Kentin Morfolojik Gelişiminde Plan Kararlarının Etkisi: 1938-2015 Döneminde Gaziantep Örneği. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
ISUF Glossary, (t.y). International Seminar on Urban Form Glossary, https://www.urbanform.org/glossary.html
Kapancı, M. (2008). Alanya Kaleiçi Evleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Konya.
Konyalı, İ. H. (1946). Alanya-Alaiyye. İstanbul: Ayaydın Basımevi.
Kubat, A. S. & Topçu, M. (2009). Antakya ve Konya tarihi kent dokularının morfolojik açıdan karşılaştırılması 1. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 334–347. http://www.insanbilimleri.com
Küçük Çalışkan, E. & Kubat, A. (2016, March). Tarihi Kent Dokularında Morfolojik Bölgeleri Belirlemek: Tarihi Yarımada-Aksaray Örneği.
Önge, M. (2018). Tarihsel Süreçte Konya Kent Morfolojisinin Gelişimi. “DeğişKent” Değişen Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 455–468.
Özden Örnek, E. (2006). “Kentsel Sit Alanı” İlanı “Mutlak Korunuyor” Anlamına Geliyor Mu? Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21(4).
Özgür, T. & Kocatürk, F. (2018). Ordu Kentsel Sit Alanının Doku Özellikleri Üzerine Bir İnceleme. Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 4(2). https://doi.org/10.30517/cihannuma.505532
Palaz, S. (2010). Alanya İçkale Kilisesi: Tarihlendirilmesi ve Restitüsyonu Üzerine Bir Mimari Değerlendirme, Ankara Üniversitesi, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
Sakar, S. & Ünlü, T. (2018). Kentsel Mekânın Değişimi ve Karakter Oluşumu; İzmir Tarihi Kent Merkezi Örneği. “DeğişKent” Değişen Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 417–434.
Sınmaz, S. & Özdemir, H.A. (2016). Türkiye Şehir Planlama Pratiğinin Kentsel Morfoloji ve Tipoloji Üzerindeki Etkileri, Siverek Kenti İçin Bir Öz Değerlendirme. İdealkent, 18(7), 80-115.
Şener, H. (1984). Alanya’da Geleneksel Konutlar. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
Tanyeli, U. (1987). Anadolu Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Taşmektepligil, S.K. & Polat, E. (2021). Planlama Hiyerarşisinde Koruma Amaçlı İmar Planlarının Konumlanması:Germir-Kayseri Örneği. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 6(1), 301-316.
Whitehand, J. & Gu, K. (2007). Urban conservation in China: Historical development, current practice and morphological approach. Town Planning Review. 78(5), 643-670.
Whitehand, J. (2007). Conzenian Urban Morphologhy and urban Landscapes. Proceedings, 6th International Space Syntax Symposium, İstanbul, ii-01-ii-09.
Yenigün Ölmez, H. Z. (2021). Koruma Amaçlı İmar Planlarının Planlama Sonrası Sürecine Dair Bir İnceleme, Edirne Örneği. Trakya Üniversitesi, Mimarlık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
Yetiş, R. & Turcan, Y. (2018). Safranbolu Kent Formunun Tarihsel Serüveni ve Morfolojik İncelemesi. “DeğişKent” Değişen Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 495–515.
Yücel, A. (1979). Mekân okuma aracı olarak tipolojik çözümleme. Çevre, Yapı ve Tasarım.
Zafer Cömert, N. & Önal Hoşkara, Ş. (2018). Tipo-morfolojik Analiz Yöntemi: CMC Endüstri Bölgesi Örneklem Çalışması, Kuzey Kıbrıs. “DeğişKent” Değişen Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 257–270.