Tarım Sektöründe Hollanda Hastalığı Geçerli mi? Türk Cumhuriyetlerinden Yeni Kanıtlar

Hollanda Hastalığı, 1960’lı yıllarda Hollanda’da doğalgazın keşfedilmesinin ardından dış ticaret ve ulusal paranın değerindeki etkiler sonucunda ülke ekonomisinde meydana gelen değişim sürecidir. Bu çalışmada Türk Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkmenistan) ülkelerinin 1993-2019 dönemine ait tarımsal katma değer ve petrol rantı değişkenlerinden yararlanılarak tarım sektöründeki Hollanda Hastalığının etkisi incelenmektedir. Değişkenler arasındaki eşbütünleşme ilişkisi Westerlund (2006) tarafından geliştirilen panel eşbütünleşme testiyle sınanmaktadır. Eşbütünleşme katsayıları, Eberhardt & Bond (2009) tarafından geliştirilen Augmented Mean Group (AMG) (Genişletilmiş Ortalama Grup) tahmincisi ile elde edilmektedir. Panel genelinde, petrol rantının uzun dönem katsayısının istatistiki olarak anlamlı olmadığı sonucu elde edilmektedir. Petrol rantındaki artışlar Kırgızistan ve Türkmenistan ülkelerinde tarımsal katma değeri artırırken Özbekistan’da ise azaltmaktadır. Azerbaycan ve Kazakistan ülkelerinde ise petrol rantının tarımsal katma değer üzerindeki etkisi istatistiksel olarak anlamsızdır. Elde edilen bulgulara göre, tarım sektörü üzerinde Hollanda Hastalığı etkilerinin Özbekistan için geçerli olduğu görülmektedir. Kırgızistan ve Türkmenistan’da ise doğal kaynaklar aracılığı ile elde edilen rantın ekonomik sistem içerisinde etkin kullanıldığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tarım sektörü, petrol rantı, panel veri analizi

Is the Dutch Disease Valid in the Agriculture Sector? New Evidence from Turkic Republics

The Dutch Disease is the process of change in the country's economy as a result of the effects of foreign trade and the value of the national currency after the discovery of natural gas in the Netherlands in the 1960s. In this study, the effect of Dutch Disease in the agricultural sector is examined by making use of the agricultural value added and oil rent variables of the Turkic Republics (Azerbaijan, Uzbekistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan and Turkmenistan) countries for the 1993-2019 period. The cointegration relationship between the variables is tested with the panel cointegration test developed by Westerlund (2006). The cointegration coefficients are obtained with the Augmented Mean Group (AMG) estimator developed by Eberhardt & Bond (2009). Throughout the panel, it is concluded that the long-term coefficient of oil rent is not statistically significant. Increases in oil rent increase agricultural added value in Kyrgyzstan and Turkmenistan, while decreasing it in Uzbekistan. In Azerbaijan and Kazakhstan, the effect of oil rent on agricultural value added is statistically insignificant. According to the findings, it is seen that the effects of Dutch Disease on the agricultural sector are valid for Uzbekistan. In Kyrgyzstan and Turkmenistan, it is seen that the rent obtained through natural resources is used effectively in the economic system.

Keywords:

Agriculture sector, oil rent, panel data analysis,

PDF

___

Abdlaziz, R. A., Naseem, N. A. M., & Slesman, L. (2018). Dutch Disease Effect of Oil Price on Agriculture Sector: Evidence from Panel Cointegration of Oil Exporting Countries. International Journal of Energy Economics and Policy, 8(5), 241.
Apergis, N., El-Montasser, G., Sekyere, E., Ajmi, A. N., & Gupta, R. (2014). Dutch Disease Effect of Oil Rents on Agriculture Value Added in Middle East and North African (MENA) Countries. Energy Economics, 45, 485-490.
Arı, A. & Özcan, B. (2012). Hollanda Hastalığı: Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Bir Uygulama. Sosyoekonomi, 2, 153-172.
Bayraç, H. N. & Çemrek, F. (2019). Hazar Bölgesi’nde Enerji Üretimi ile Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkisi ve Hollanda Hastalığı: Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan Örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(10), 148-164.
Bozkuş, S., & Kahyaoğlu, H. (2018). Üretim ile Reel Efektif Döviz Kurunun Uzun Dönemli İlişkisi: Kazakistan Üzerine Bir Uygulama. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 360-387.
Breusch, T. S. & Pagan, A. R. (1980). The Lagrange Multiplier Test and its Applications to Model Specification in Econometrics. The Review of Economic Studies, 47(1), 239-253.
Bruno, M., & Sachs, J. (1982). Energy and Resource Allocation: A Dynamic Model of the “Dutch Disease”. The Review of Economic Studies, 49(5), 845-859.
Buiter, W. ve Purvis, D. (1983). Oil, Disinflation, and Export Competitiveness: A Model of the ‘Dutch Disease’. Economic Interdependence and Flexible Exchange Rates. Ed. J. S. Bhandari and B. H. Putnam. 221-248
Corden, W. M. & Neary, J. P. (1982). Booming Sector and De-Industrialisation in a Small Open Economy. The Economic Journal, 92(368), 825-848.
Corden, W. M. (1984). Booming Sector and Dutch Disease Economics: Survey and Consolidation. Oxford Economic Papers, 36(3), 359-380.
Destek, M. A., Okumuş, İ., & Yıldırım, A. (2017). Tarımsal Katma Değer Üzerinde Hollanda Hastalığı Etkileri: Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan için Bulgular. Bilig, (83), 225-239.
Eberhardt, M. & Bond, S. (2009). Cross-section Dependence in Nonstationary Panel Models: A Novel Estimator. MPRA Paper, No. 17870.
Edwards, S. (1985). Commodity Export Boom and the Real Exchange Rate: The Money-Inflation Link. Natural Resources and the Macroeconomy. Ed. J. P. Neary and S. van Wijnbergen. Cambridge, Mass.: MIT Press. 229-247.
Hasanov, F. (2013). Dutch Disease and the Azerbaijan Economy. Communist and Post-Communist Studies, 46(4), 463-480.
Hooker, M. A. (1996). What happened to the Oil Price-Macroeconomy Relationship?. Journal of Monetary Economics, 38(2), 195-213.
Larson, E.R. (2004). Escaping The Resource Curse and the Dutch Disease? When and Why Norway Caught up with and Forged Ahead of its Neighbours. Discussion papers No. 377. Statistics Norway Research Department.
Meade, J. E., & Russell, E. A. (1957). Wage Rates, the Cost of Living, and the Balance of Payments. The Economic Record, 33(64), 23-28.
Mercan, M., & Göçer, İ. (2014). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Hollanda Hastalığı Riski: Ampirik Bir Analiz. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(2), 251-274.
Mustapha, I. M., & Masih, M. (2016). Dutch Disease or Nigerian Disease: A Prima Facie? New Evidence from ARDL Bound Test Analysis.
Nazlıoğlu, Ş. ve Karul, Ç. (2017). Panel LM Unit Root Test with Gradual Structural Shifts. International Panel Data Conference, (IPDC-2017), July 7-8, Thessaloniki-Grece. Ojaghlou, M. (2021). Turizm ve Sanayisizleşme Süreci: Türkiye Örneği. Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 4(1), 79-97.
Oludimu, S., & Alola, A. A. (2021). Does Crude Oil Output Aid Economy Boom or Curse in Nigeria? An Inference from “Dutch Disease. Management of Environmental Quality: An International Journal, 33(2), 185-201.
Özdemir, D., Riyazi, İ., Buzdağlı, Ö., & Emsen, Ö. S. (2018). Doğal Kaynak Keşfine Dayalı Ekonomik Büyüme Literatüründe Hollanda Hastalığı Çelişkisi: Suudi Arabistan ve İran Üzerine İncelemeler (1980-2014). Ataturk University Journal of Economics & Administrative Sciences, 32(1).
Pesaran, M. H. & Yamagata, T. (2008). Testing Slope Homogeneity in Large Panels. Journal of econometrics, 142(1), 50-93.
Pesaran, M. H. (2004). General Diagnostic Tests for Cross Section Dependence in Panels.
Pesaran, M. H. (2006). Estimation and Inference in Large Heterogeneous Panels with a Multifactor Error Structure. Econometrica, 74(4), 967-1012.
Pesaran, M. H., Ullah, A. & Yamagata, T. (2008). A bias‐adjusted LM Test of Error Cross‐Section Independence. The Econometrics Journal, 11(1), 105-127.
Sachs, J. D., & Warner, A. M. (2001). The Curse of Natural Resources. European Economic Review, 45(4-6), 827-838.
Şanlısoy, S. & Ekinci, R. (2019). Azerbaycan Ekonomisinin Hollanda Hastalığı Açısından Değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 26(2), 595-608.
Uçan, O., ve Ünal, A. E. (2018). Hollanda Hastalığına Sebep Olabilecek Makroekonomik Etkenler: Seçilmiş Ülke Ekonomileri Üzerine Bir Analiz. In 5th International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Niğde, Proceedings, 2(2), 376-393.
WDI, Dünya Kalkınma Göstergeleri, 2022. https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators# Erişim tarihi: 01.06.2022.
Westerlund, J. (2006). Testing for Panel Cointegration with Multiple Structural Breaks. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 68(1), 101-132.
Yardımcıoğlu, F., & Gülmez, A. (2013) OPEC Ülkelerinde Hollanda Hastalığı: Petrol Fiyatları ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Ekonometrik Bir Analizi. Sosyoekonomi Dergisi, 19, 117-141.
Yıldırım, S. (2020). Uzun Dönemde İşçi Döviz Havalelerinin İhracat Üzerindeki Etkisi: Hollanda Hastalığı Geçerli mi?. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (56), 207-228.
Yürük, M. S. (2008). Kaynakların Laneti Olgusu: Rusya Örneği. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.