Max Weber’in Otorite Tanımı Çerçevesinde Türk Destan Kahramanları: Oğuz Kağan Örneği

Halk bilimi (folklor), yeni bir bilim dalı sayılmaktadır. Ancak daha öncesinde halk biliminin ele aldığı konular çok farklı bilim dalları içinde incelenmiştir. Halk bilimi özellikle Alan Dundes’in halkı yeniden tanımlamasıyla çok daha geniş bir inceleme sahasına kavuşmuştur. İnceleme sahasının genişliği, konularının çeşitliliği farklı disiplinlerle beraber çalışmayı da zorunlu hale getirmiştir. Halk bilimi ele alınan konu ve amaca göre sosyolojiden antropolojiye, felsefeden etnolojiye kadar çok sayıda bilim dalının verilerinden yararlanmaktadır. Bu çalışmada halk biliminin üzerinde en çok durulan türlerinden biri olan destanlar ele alınmıştır. Destan kahramanları sosyolojik bir tanımlama üzerinden değerlendirmeye çalışılmıştır. Max Weber son dönemlerde yetişmiş önemli sosyologlardan biridir. Weber tarafından yapılan otorite türleri tanımlamaları önemli tespitler içermektedir. Çalışmamızda Weber’in otorite türleri çerçevesinde destan kahramanları incelenmiştir. Değerlendirmelerin merkezinde Oğuz Kağan bulunmaktadır. Destan kahramanlarının sahip olduğu otorite türü, bu otoritenin eski Türk idari sistemindeki durumu değerlendirilmiştir. Hiçbir edebî ürün, ortaya çıktığı toplumun tarihi, düşünüş ve inanış sistemlerinden kopuk değildir. Her ürün yaratıldığı, yaşatıldığı toplumun niteliklerini yansıtır. İnceleme sonucunda Türk epik destan kahramanlarının eski Türk toplumunun “geleneksel-karizmatik” niteliklerine sahip “kut”lu hükümdarlarının destana bir yansıması olduğu görülmüştür.

Turkish Epic Heroes Within the Framework of Max Weber’s Definition of Authority: Oğuz Kağan Example

Folklore is considered as a new branch of science. However, previously, the subjects that folklore dealt with were studied in many different branches of science. Folklore has attained a much wider field of study, especially with Alan Dundes redefining the public. The width of the study area and the diversity of its subjects made it necessary to work with different disciplines. Folklore draws on the data of many disciplines, from sociology to anthropology, from philosophy to ethnology, according to the subject and purpose discussed. In this study, epics, which are among the most emphasized genres of folklore, are discussed. Epic heroes were tried to be evaluated through a sociological definition. Max Weber is one of the important sociologists who have grown recently. Authority types’ definitions by Weber contain important determinations. In our study, the heroes of Epic over Weber’s authority types were examined. Oğuz Kağan is at the center of the evaluations. The type of authority owned by epic heroes and the status of this authority in the old Turkish administrative system were evaluated. No literary product is detached from the history, thought and belief systems of the society in which it originated. Each product reflects the characteristics of the society in which it was created and kept alive. As a result of the analysis, it was seen that the heroes of the Turkish epics were a reflection of the rulers of the “kut” who had the “traditionalcharismatic” qualities of the old Turkish society.

PDF

___

Abrahams, R. D. (2010a). “Halkbilimini Etnolojik ve Sosyolojik Yönleriyle Açıklamak.” (çev. A. Yavuz). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (yy. hzl. M. Ö. Oğuz ve S. Gürçayır). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 49-54.
Abrahams, R. D. (2010b). “Halkbiliminin Retorikal Teorisi İçin Giriş Sözleri.” (çev. A. Yavuz-N. Aytuzlar ve E. Aydoğan). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (yy. hzl. M. Ö. Oğuz ve S. Gürçayır). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 97-110.
Aça, M. (2000). “Türk Destancılık Geleneğine Bütüncül Yaklaşabilme ve Alp Kavramı Üzerine Bazı Yeni Yaklaşım Denemeleri.” Millî Folklor, 48, 5-17.
Aça, M., Ekici M. ve Yılmaz, A. M. (2018). “Anonim Halk Edebiyatı.” Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. (ed. M. Ö. Oğuz). Ankara: Grafiker Yayınları. 133-238.
Balkaya, A. (2015). Halk Anlatılarında Kahramanın Yardımcıları. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
Bang, W.; Rahmeti, R. (1988). Oğuz Kağan Destanı. (yy. hzl. M. Ergin). İstanbul: Hülbe Yayınları.
Bars, M. E. (2018). “Sözlü Gelenekten Elektronik Döneme Bilgelik Dönüşümü: Irkıl Ata’dan Şahin Ağa’ya.” Millî Folklor, 117, 120-130.
Bayat, F. (2006). Oğuz Destan Dünyası -Oğuznamelerin Tarihî, Mitolojik Kökenleri ve Teşekkülü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Burke, P. (2014). “Tarih ve Halkbilimi: Tarih Yazımıyla İlgili Bir Araştırma.” (Çev. Ç. Şimşek). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 4. (yy. hzl. M. Ö. Oğuz-Z. Safiye Baki ve G. Tekin). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 206-211.
Çobanoğlu, Ö. (2002). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Çobanoğlu, Ö. (2007). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
Dursun, A. (2011). “Dede Korkut Hikâyelerinde Halk Hukuku.” Turkish Studies -International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/4,107-122.
Dursun, A. (2014). “Türk Halk Kültüründe Hukuk Kavramı.” Doktora Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Elçin, Ş. (1997). “Türk Dilinde Destan Kelimesi ve Mefhûmu.” Halk Edebiyatı Araştırmaları I. Ankara: Akçağ Yayınları. 33-41.
Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Gökalp, Z. (2007). “Türk Töresi.” (Hzl. Y. Çotuksöken). Ziya Gökalp Kitaplar. (Yay. hzl. M. S. Koz). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 89-164.
İnan, A. (1998). “Türk Destanlarına Genel Bir Bakış.” Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 220-237.
Kafesoğlu, İ. (2012). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Kaplan, M. (2004). “Türk Destanında Alp Tipi.” Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1. İstanbul: Dergâh Yayınları. 13-21.
Kaplan, M. (2005). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3- Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kara Düzgün, Ü. (2014). Türk Destan Kahramanı ve Başkurt Destanlarının Tipolojisi. Konya: Kömen Yayınları.
Kaşgarlı Mahmud. (2005). Divanü Lügati’t-Türk. (çev. S. Erdi ve S. T. Yurteser). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Köprülü, M. F. (2004). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Olrik, A. (1994). “Halk Anlatılarının Epik Kuralları II.” Millî Folklor, 24, 4-6.
Ögel, B. (2001). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Raglan, L. (2010). “Tarih ve Mit.” (çev. L. Soysal). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (yy. hzl. M. Ö. Oğuz ve S. Gürçayır). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 181-188.
Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Togan, Z. V. (1972). Oğuz Destanı (Reşidettin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili). İstanbul: Ahmet Sait Matbaası.
Turan, O. (1969). Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi C 1. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
Türkmen, F. (2011). “Dede Korkut’ta Halk Hukuku Unsurları.” Bilig, 58, 245-256.
Von Sydow, C. W. (2010). “Coğrafya ve Masal Ekotipleri.” (çev. T. Işıkhan). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (yy. hzl. M. Ö. Oğuz ve S. Gürçayır). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 61-70.
Weber, M. (2004). Sosyoloji Yazıları. (çev. T. Parla). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Weber, M. (2005). Bürokrasi ve Otorite. (çev. H. B. Akın). Ankara: Adres Yayınları.
Weber, M. (2014). Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı. (çev. Ö. Ozankaya). İstanbul: Cem Yayınevi.
Yıldırım, D. (1998). “Türk Kahramanlık Destanı.” Türk Bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları. 149-157.
Yusuf Has Hacib. (2019). Kutadgu Bilig. (çev. A. Çakan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.