SARIKAMIŞ HAREKÂTI SONRASI TÜRK ORDUSUNDA GÖRÜLEN SALGIN HASTALIKLAR VE YAŞANAN KAYIPLAR

Bu çalışmada Birinci Dünya Savaşı'nda Sarıkamış Harekâtı sonrasında Türk ordusu içerisinde görülen salgın hastalıklar, hastalıklara bağlı yaşanan kayıplar işlenecektir. 22 Aralık 1914-6 Ocak 1915 tarih aralığında Türk ordusu tarafından icra edilen Sarıkamış Harekâtı başarısızlıkla sonuçlandı. Harekât esnasında ordu birlikleri soğuk ve açlıkla mücadele etmek zorunda kaldı. Bunun sonucunda muharebeler sona erdiğinde ordu içerisinde çok sayıda salgın hastalık aynı anda görülmeye başladı. Türk ordusunun sağlık hizmetleri yeterli düzeyde iyi olmadığı için aylık bazda on bine ulaşan ölüm oranları ile karşı karşıya kalındı. İstanbul'dan bölgeye gönderilen sağlık ekibinin etkin mücadelesi sonucunda 1915 yılının sonlarına doğru salgınlar kontrol altına alındı. Çalışma Genelkurmay Başkanlığı ve Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde bulunan belgeler ile hatıratlar çerçevesinde ele alınmıştır.

The Epidemics and Losses Suffered by the Turkish Army Following the Battle of Sarikamis

The current study examines the epidemics and the related losses experienced in the Turkish army following the Battle of Sarikamis in the First World War. The operation carried out by the Turkish army between 22 December 1914 and 6 January 1915 was a failure. During the battle, Turkish troops had to struggle against cold and hunger. In the end of the battle, many epidemics appeared in the army. As the healthcare services of the Turkish army was not sufficient, a monthly death toll of nearly ten thousand was suffered. Thanks to the intensive efforts by the health team sent from Istanbul to the region, the epidemics were taken under control by the end of 1915. The study is based on the documents contained in the Ottoman archives of the Turkish General Staff and Turkish Prime Ministry and various memoirs.

___

A- Arşiv Kaynakları

1- Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı (ATASE) Arşivi: BDH. 2814.42.026.; BDH. 2233. 146. 002. ;BDH. 2233. 146. 002-001. ; BDH.2233. 146. 002-001-002. ;BDH.2233. 146. 002.006.; BDH.2233. 146. 002.003.;BDH.2233.146.002.009.;BDH.2233.146.002-001-010.; BDH.2233. 146. 002-010.; BDH.2233. 146. 002-018.; BDH.2233.146.002-018- 002;BDH.2233.146.002-22.;BDH.2233.146.002.024.; BDH.2233.146.002.23. BDH.2233.146.002.026. ; BDH. 3003.196.001.

2- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) : DH. İ.UM. EK, 5/99.; DH. İ.UM. EK, 6/1. DH.İ.UM, Z-6/42-4.; DH. ŞFR. 460/80.; DH. ŞFR. 460/91.; DH. ŞFR. 461/22.; DH.İ.UM, Z-6/42-3.; DH.İ.UM, Z-6/42-2. ; DH. ŞFR. 460/57.; DH.İ.UM, Z-6/42-2. ; DH. ŞFR. 460/57.; DH. ŞFR. 458/102.; DH. ŞFR. 460/72.; DH. ŞFR. 461/21-1-2; DH. İ.UM, Z-6/42-1.; DH. ŞFR. 461/57.

B- Resmi Yayınlar

Emrâz-ı Sâriye ve İstilâiye Nizamnâmesi, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul 1330.

Lekeli Hummaya Karşı İttihaz Olunacak Tedâbir-i Tahaffuziye ve Mania-i İstilâiye Üzerine Talimâtnâme, Dahiliye Nezareti Sıhhiye Müdiriyet-i Umûmiyesi Neşriyatı, İstanbul 1330.

C- Süreli Yayınlar

Harp Mecmuası, Teşrin-i Sani 1331, Sayı:1, Sene:1 Matbaa-yı Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul.

D- Telif Eserler

AKAY, T. 2013: "XIX Yüzyılda Kafkasya'dan Osmanlı Devleti'ne Yönelik Göç Hareketlerinde Sinop'un Yeri", I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi, Karabük, s.3-13.

ARSLAN, N. 2008: Birinci Dünya Savaşında Türkiye'deki Rus Savaş Esirleri, İstanbul.

Birinci Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi'nde Sağlık Hizmetleri, Yayına Hazırlayanlar: Özlem Demireğen, Alev Keskin, Fatma İlhan, Ankara 2011.

GÖKÇE, T. İ. 1968: "Erzurum Anılarımdan Çizgiler", Çeşitli Yönleri ile Erzurum ve Çevresi, Haz. Nusret Karasu-Nihat Özyardımcı, Ankara, Ulusal Verem Savaş Derneği XXI. Kongresi Ankara.

Hafız Hakkı Paşa'nın Sarıkamış Günlüğü, Yayına Hazırlayan: Murat Bardakçı, İstanbul 2014.

İNÖNÜ, İ. 1999: Hatıralar (Birinci Dünya Harbi), İstanbul.

KUNTMAN, D. 2010: Bir Doktorun Harp ve Memleket Anıları, Ankara.

ÖĞÜN T. 2015: "Kafkas Cephesi'nde Rus Ruleti: Sarıkamış Harekâtı", Yeni Türkiye, Sayı:73 Kafkaslar Özel Sayısı-III, . Ankara.

ÖZBAY, K. 1976: Türk Askeri Hekimliği Tarihi ve Askeri Hastaneleri, İstanbul.

ÖZDEMİR, H. 2010: Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Ankara.

SAĞLAM, T.1940: Cihan Harbinde III. Orduda Sıhhî Hizmete Ait Küçük Bir Hulâsa, Ankara.

SAĞLAM, T.1941: Büyük Harpte 3. Orduda Sıhhî Hizmet, İstanbul.

SAMİH, A. 1934: Büyük Harpte Kafkas Cephesi Hatıraları Zivinden Peteriçe, Ankara.

SANDERS, L. V. 1999: Türkiye'de Beş Yıl, Cilt:1, İstanbul.

TEKİR, S. 2016: "Birinci Dünya Savaşı'nda Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Rus İşgal Bölgelerinden Yapılan Göçler", Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: XVI/32, s.43-65.

URAL, S 2005. "1914-195 Yıllarında Kafkas Cephesi'nde Yaşanan Olayların Türk Basınındaki Yansımaları", Atatürk Dergisi, Cilt:4, Sayı:4, s.65-89, Erzurum.

E- Tezler

BECKER, H. 1983: I. Dünya Savaşında (1914-1918) Osmanlı Cephesinde Askerî Tababet ve Eczacılık (Alman Kaynaklarına Göre), İstanbul Üniversitesi Deontoloji ve Tıp Tarihi ABD, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.

KARATEPE, M. 1999: I. Dünya Savaşında Kafkas Cephesinde Tifüsle Mücadele, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, İstanbul.

TEKİR, S. 2015: Birinci Dünya Savaşı Kafkas Cephesi'nde Türk-Rus Mücadelesi 1914-1917, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.