İNSANIN DOĞASI (FITRATI) VE ÖZGÜRLÜĞÜ ÜZERİNE

Fıtrat, insanın arzu, ümit ve endişeleri üzerinden İslam’ın teolojik antropolojisinin kurulmasına zemin hazırlayan anahtar bir terimdir. Fıtrat bütün yaratılmışların içine doğdukları fiziksel çevrenin etkisine maruz kalmadan doğuştan getirdikleri nötr durumu tanımlamak için kullanılmaktadır. Arapça’daki fa-ta-ra fiilinin isim hâlidir ve ‘ikiye ayırmak’, ‘yaratmak’, ‘icat etmek’ gibi anlamlara gelmektedir. İsim olarak kullanıldığında ise ‘bazı yeteneklere ve eğilimlere sahip’ varlık’ anlamında kullanılmaktadır. Aristo’nun yetenek, kapasite, eğilim, potansiyel, üretkenlik, yeterlik anlamlarında kullandığı ‘dunamis’ terimi fıtrata karşılık gelmektedir. Metnimizde fıtrat, insanın mahiyeti, karakteri/cibilliyeti/temel yapısı/mizacı anlamında kullanılacaktır. Bu yazı, burada sıralandığı gibi fıtratın birçok anlam ve fonksiyon içeren yapısını analiz etmekte ve bilginlerin bu konudaki yorumları üzerinden bir teolojik antropoloji denemesi yapmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Fıtrat/ karakter, insan eğilimleri ve kapasitesi; insan özgürlüğü.

PDF

___

Adang, Camilla, ‚Islam as the Inborn Religion of Mankind: The Concept of Fitrah in the Works of Ibn Hazm,‛ al-Qantara, 21 (2000): 391-410.
Ahmed b. Hanbel, Musned, thk. Şuayb el-Arnavût.
Alsan, Necip, Çağımızı Hazırlayan Düşünce, Eylem ve Düşünce Açısından XIX. Yüzyıl, İstanbul: 1967.
Aygün, Fatma, ‚Allah’ın Varlığını Bilmeye İlişkin Mâturîdî’nin Fıtrat Delili (Hilkat Delili)‛, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 4/4 (2015): 93- 125.
Bauman, Zygmunt, Yasa Koyucular ve Yorumcular, İstanbul: Metis Yayınları, 1996.
Benslame, Fethi, İslam’ın Psikanalizi, çev. Işık Ergüden, İstanbul: İletişim Yay., 2005.
Brohi, Allahbukhsh, ‚The Qur’an and Its Impact on Human History‛, Islam: Its Meaning and Message, ed., K. Ahmad and S. Azzam, Londra: 1975,
Ebû Dâvûd, Sünne, 4716.
Ebû Hanîfe, el-Fıkhu’l-Ekber (İmam A’zam’ın Beş Eseri içinde), nşr. Mustafa Öz, 4. bs., İstanbul: MÜİFV Yay., 2008. Gazâlî, Munkız.
Griffel, Frank, ‚The Harmony of Natural Law and Shari’a in Islamist Theology,‛, Shari’a: Islamic Law in the Contemporary Context, ed. F. Griffel and A. Amanat (Stanford: Stanford University Press, 2007), 38- 61.
Griffel, Frank, ‚Al-Ghazali’s Use of ‚Original Human Disposition‛ (Fitra) and Its Background in the Teachings of al-Fârâbî and İbn Sina‛, The Muslim World, 102 (2012): 1-32.
Hâdimî, Berîka, çev. B. Çetiner v.dğr., İstanbul: Karaman Yay., 1989. Rûm 30/30.
Holtzman, Livnat, ‚Human Choice, Divine Guidance and Fitra Tradition: The Use of Hadith in Theological Treatises by Ibn Taymiyya and Ibn Qayyim al-Jawziyya‛, Ibn Taymiyya and his Times (Studies in Islamic Philosophy), ed. Yossef Rapoport and Shahab Ahmed, (Oxford: 2010), 163-88.
İbn Abdilberr, et-Temhîd, Titvân: 1987.
İsfehânî, Râgıb, Müfredât, thk. Muhammed Seyyid Kîlânî, Beyrut: Dâru’l- Meârif, ts.
Jabre, Farid, Essai sur le lexique de Ghazali (Beirut: Librairie Orientale, 1985.
Kurtubî, el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân, nşr. Ebû İshâk İbrâhîm, Kahire: 1966-67.
Landolt, Hermann, ‚Ghazalî and ‘Religionswissenschaft’ Some Notes on the Mishkât al-Anwâr,‛ Asiatische Studien. Zeitschrift der Schweizer Gesellschaft für Asienkunde, 45 (1991): 19-72.
Mâturîdî, Te’vîlâtu’l-Kur’ân, İstanbul: Mizan Yay., 2008.
el-Mu'tik, Avvâd b. Abdullâh, el-Mu'tezile ve Usûluhum el-Hamse ve Mevkifu Ehli's-Sunneti Minhâ, Riyad: 1996.
Subkî, Takiyyüddîn, Küllü mevlûdin mûledu ‘alâ’l-fıtrati, thk. M. S. Ebû Ammihî, Tanta: 1990.
Yavuz, Hilmi, İslam’ın Zihin Tarihi: Bir Müslüman Aydın’ın İslam Üzerine Düşünceleri, İstanbul: Timaş Yay., 2009.