Müfessirlerin “Mescid-i Aksâ” Hakkındaki Görüşleri: İsrâ Suresi 1. Ayetin Tefsiri Bağlamında

Beytülmakdis; binlerce yıllık tarihiyle Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet için kutsal olarak kabul edilen bir şehirdir. İlk kıblenin Kudüs’te bulunan Mescid-i Aksâ olması, Hz. Muhammed’in İsrâ ve Mi’raç seyahatlerinde buraya uğraması, sahih hadislerle birlikte, Mescid-i Aksâ’nın bizzat Kur’an’da zikredilip “çevresi bereketli kılınan bir yer” olarak vasıflandırılması, burayı Müslümanlar için çok daha önemli bir hale getirmiştir. Hz. Peygamberin ifadesiyle yeryüzünde ibadet için inşa edilen ikinci kutlu mekân olan Mescid-i Aksâ ve onun vatanı olan Kudüs, günümüzde, Müslümanlar açısından kutsallığından hiç bir şey yitirmiş değildir. Ayrıca Mescid-i Aksâ ve Kudüs beraberliği yani Mescid-i Aksâ’nın Kudüs şehrinde bulunan mübarek bir mekân olduğu gerçeği, kayda değer bir muhalefetle karşılaşmadan günümüze kadar aktarılagelmiştir. Fakat son dönemlerde, Mescid-i Aksâ’nın konumu ve mahiyeti hakkında şüphe verici birtakım iddialar ortaya atılmıştır. Kimi araştırmacılar, Mescid-i Aksâ’nın gökyüzünde bulunduğunu iddia ederlerken, kimileri de Hz. Peygamber zamanında bu isimle bilinen bir ma’bed bulunmadığını, söz konusu mescidin daha sonra inşa edildiğini dolayısıyla buranın Mecid-i Aksâ olarak tanımlanan yer olmasının mümkün olmadığını ileri sürmektedirler. Bazı yazarlara göre de Kur’an’da bahsedilen mescid, Mekke yakınlarındaki Ci’râne bölgesinde bulunan bir mescittir. Bu noktada, Mescid-i Aksâ’nın tarihi süreçteki varlığı ve bu varlığını korumuş olup olmadığı konusunun, tarihi verilerle ne oranda örtüştüğü meselesi önemli hale gelmektedir. Makalede, bu tür problemler, ağırlıklı olarak Artuk Bey (ö. 1091) ve Selahaddin Eyyubi’nin (ö. 1193) yaşadığı dönemlerdeki müfessirlerin eserlerinde, özellikle İsra suresi 1. ayetin tefsiri bağlamında dile getirdikleri görüşleri çerçevesinde analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Mescid-i Aksa, Kudüs, Müfessirler, İsra, Mirac, Beytülmakdis

The Opinions of Exegetes on “al-Aqsa Mosque” in the Context of the Tafsir of verse 1 of Surah al-Isra

Bayt al-Maqdis with its thousands of years of history is a blessed city that is considered holy for Judaism, Christianity and Islam. At its heart lies al-Aqsa Mosque, the first Qiblah of Muslims, the destination of Prophet Muhammad's miraculous Night Journey, and the fact that the Masjid al-Aqsa was explicitly mentioned in the Qur'an as a place where its surroundings were surrounded with Barakah, together with the numerous authentic Ahadith made this place much more significant for Muslims. Al-Aqsa Mosque, which is the second place of worship built on earth as the Prophet puts it, and its Holy Land, which has an important place in the minds and hearts of every Muslim throughout history, has not lost anything of its sacredness. In addition, both al-Aqsa Mosque and Jerusalem are inseparable, that is, the consensus that al-Aqsa Mosque is a blessed place in the city of Jerusalem has been conveyed to our modern time without any significant opposition. However, in recent years, some suspicious claims have been made about the location and nature of the al-Aqsa Mosque. Some researchers claim that the Masjid al-Aqsa is located in the heavens, while others claim that there was no mosque or ma‘bad known by this name at the time of the Prophet, and that the mosque in question was built much later, thus it is not possible for it to be the place described as al-Masjid al-Aqsa. According to the aforementioned writers who essentially adopt this trend initiated by Orientalists, argue that the mosque mentioned in the Quran is nothing but a small mosque located in Ji‘ranah on the borders of the Haram of Makkah. This raises the question of what is the definition of the Quranic Masjid, and the historicity of al-Aqsa Mosque and whether it has preserved its existence, as archaeological and historical data shows that the external walls were partly destroyed before the Muslim conquest. This paper will analyse the answers to such questions in the works of the Quranic commentators who lived during the times of Artuk Bey (d. 1091) and Salah al-Din (d. 1193) that is the XI and XII centuries, especially in the context of the Quranic exegesis of verse 1 of Surah al-Isra.

Keywords:

Jerusalem, al-Aqsa Mosque, Bayt al-Maqdis, Mufassir, Night Journey, Ascension,

PDF

___

Abdulcebbâr b. Ahmed, Tenzîhü’l-Ḳurʾân ʿani’l-Meṭâʿin, Dâru’n-Nehde el-Hedîse, Beyrut-Lübnan.
Altun, İsmail, “Hz. Peygamber Döneminde Kudüs’te Mescid-i Aksa Var Mıydı?”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/2, p. 1-22, Ankara, 2017.
Baltacı, Ahmet, “İbnu’l-Arabî, Ebu Bekir”, TDV İslam Ansiklopedisi, 20. Cilt, 488-491.
Beğavî, Ebu Muhammed Hüseyin b. Mes’ud, Meâlimu’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’an, Tahkik: Muhammed Abdullah en-Nemir vd., Dâru Taybe 1417/1997.
Beydavî, Kâdı Nâsıruddin Ebu Said Abdullah İbn Ömer b. Muhammed eş-Şirazî, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2011.
Ebu Zehrâ, Muhammed b. Ahmed b. Mustafâ, Zehretu’t-Tefâsîr, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, tsz.
Harman, Ömer Faruk, “İslamiyet ve Kudüs”, Milel ve Nihal, 16, (1), 2019 doi: 10.17131/milel.584961, 9-30.
İbn Abbâs, Ebü’l-Abbâs Abdullāh b. el-Abbâs b. Abdilmuttalib el-Kureşî, Tenvîru’l-Mikbâs min Tefsir-i İbn Abbâs, Derleyen: Mecduddin Ebu Tâhir Muhammed b. Yakub el-Fîrûzâbâdî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Lübnan, tsz.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî, et-Taḥrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnisiyye, Tûnus, 1984.
İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhak el-Endelusî, el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitabi’l-Azîz, Tahkik: Abdusselam Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1422.
İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, Zâdu’l-Mesîr fi İlmi’t-Tefsîr, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1422.
İbn Kesîr, Ebu’l Fidâ İsmâil ed-Dımeşkî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Tahkîk: Samî b. Muhammed Selâme, Daru’t-Taybe, 1420/1999.
Kara, Ömer, “Meşhur Ama Az Tanınan Çok Yönlü Bir İlim Adamı: Râğıb El-Isfahâni”, Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 38, Erzurum, 2012.
Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed Şemsuddin, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’an, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire 1384/1964.
Kasımî Muhammed Cemaluddin, Mehâsinu’t-Te’vîl, Tahkik: Muhammed Bâsil, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1418.
Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî, Tefsîru’l-Mâturîdî=Te’vîlât-u Ehli’s-Sünne, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan, 1426/2005.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, Tefsîru’l-Mâverdî=en-Nuket ve’l- ʿUyûn, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan, tsz.
Nesefî, Ebu’l-Berekât Hâfızuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd, Tefsîru’n-Nesefî=Medâriku’t-Tenzîl ve Hakaiku’t-Te’vîl, Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, Beyrut, 1419/1998.
Râğıb el-İsfehânî, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, Tahkîk: Safvân Adnân Dâvûdî, Dâru’l-Kalem, Beyrut 1412/1991.
Râzî, Fahruddin er-Râzî, Mefatîhu’l-Gayb=et-Tefsîru’l-Kebîr, Dar-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, et-Tebatu’s-Sâlise, Beyrut 1420/1999.
Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî, el-Keşf ve’l-Beyân ʿan Tefsîri’l-Ḳurʾân, Dâr-u İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut-Lübnan, 1422/2002.
Sem’anî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed, Tefsîru’l-Kur’an, Tahkik: Yasir b. İbrahim-Ğanîm b. Abbas, Dâru’l-Vatan, Riyad 1418/1997.
Vâhidî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî, el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz, Dâru’l-Kalem & ed-Dâru’ş-Şâmiyye, Dımeşk-Beyrut, 1415.
Yiğitoğlu, Mustafa, “İsra ve Miraç’ta Süleyman Mâbedi ve Mescid-i Aksa’nın Varlığı Meselesi”, İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, 2017 Sayfa: 641-651, 2017.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf ʿan Haḳāʾiḳı Ğavâmiżi’t-Tenzîl, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, Beyrut, 1407.