ENDÜLÜS TARİHİ’NİN MEVCUT KAYNAKLARI ÜZERİNE (I) (Endülüslüler’e Ait Kaynaklar)

Endülüs tarihine dair gerek Endülüslüler, gerekse Endülüslü olmayanlar tarafından birçok eser telif edilmiştir. Bunların bir kısmı günümüze kadar ulaşmamış veya kayıp durumdadır. Bu makelede bizzat Endülüslüler tarafından kaleme alınmış ve günümüze kadar ulaşmış kaynaklar tanıtılacaktır. Tabakat-teracim kitapları, fihristler, edebiyat tarihleri, fezail risaleleri, coğrafya ve seyahat kitapları, hukuk metinleri ile ilgili eserler kısaca tanıtılmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler:

Endülüs Tarihi, Tabakat, Edebiyat Tarihleri, Coğrafya

On the Present Sources of the History of Andalusia (I) (References by the Andalusians)

Many books were written by both Andalusians and the others about the history of Andalusia. Some of these sources have not come down to our time or were losts. In this article, it will be introduced the references composed by the Andalusians and come down to the present time. Biographies, catalogues, literature histories, treaties on al-fadail, geography and travels books, works on law texts will be presented in brief

Keywords:

History of Andalusia, Biographies, Literature Histories, Geography.,

PDF

___

Kaynaklar: Kaynaklar: Kaynaklar:
» A. Carmona, “al-Nubâhî”, EI Supplement (2-İng), XII, 679.
» A. Dietrich, “Ibn Djuldjul”, EI (2-İng.), III, 755-56.
» A. G. Palencia, Târihu'l-fikri'l-Endelüsî (Arp. çev. Huseyn Mu’nis), Kahire 1955, s. 210-211.
» _________, Târîhul-fikri'l-Endelüsî (trc. Huseyn Mu’nis), Kahire 1955.
» A. Huici Miranda, “İbn Hayyān”, EI(2-İng.), III, 789-790.
» Abdurrahmân b. Süleyman el-Mâzinî el-Gırnâtî, el-Muğrib ‘an ba‘di acâibi’l-Mağrib, Ebū Hāmid el-Granadino y su relaciόn de viaje por tierras euroasiéticas (nşr. ve kısmî İsp. çev. C. E. Dubier), Madrid 1953; al-Mu‘cib ‘an ba‘d ‘Ayā’ibi’l-Mağrib [Elogio de algunas maravillas del Magrib] (nşr. veİsp. çev. Ingrid Bejarano), Madrid 1991.
» Abdullah b. Bulukkîn b. Bâdîs ez-Zîrî, et-Tıbyân, Las “Memorias” de Abd Allah, ultimo rey ziri de Granada (nşr. ve İsp. Çev. Levi-Provençal-E. Garcia Gomez), Madrid 1945, Muzekkerâtu’l- Emir Abdullah (nşr. Lévi-Provençal), Kahire 1955; Memoirs of Abd Allah b. Bulukkîn (İng. Çev. A. T. Tîbî), Leiden 1986
» Ahmed el-Yusufî Şuayb, “Ehemiyyetu fetâva’l-fıkhiyye fî keşfi vekâii’t-tecrübeti’l-Endelüsiyye (Nevâzilu İbni’l-Hâcc el-Kurtubî nemûzecen)”, es-Sicillü’l-‘ılmî li nedvet’l-Endelüs, Riyad 1996, I, 381-401
» Ahmet Özel, “İsa b. Sehl”, DİA, XXII, 485-86.
» Ahmet Yücel, “Humeydî, Muhammed b. Fütûh”, DİA, XVIII, 358.
» Ali Bardakoğlu, “İbn Rüşd”, DİA, XX, 256
» Angel Gonzalez Palencia, Historia de la literatura arάbigo española, Barcelona 1945.
» _________, Tarihu’l-fikri’l-Endelüsî (Arp. Çev. Huseyn Mu’nis), Kahire 1955.
» Arîb, Takvîmu Kurtuba, Le Calendrier de Cordoue de l'année 961 (nşr. ve Fr. çev. R. Dozy), Leiden 1873.
» Bekir Karlığa, “İbn Cülcül”, DİA, XIX, 403-4;
» Câsim el-Ubûdî, “İbn Gâlib”, DİA, XIX, 501-2.
» Câsim el-Ubûdî-Cengiz Tomar, “İbnu’l-Hatîb, Lisanuddîn”, DİA, XXI, 74.
» Ch. Pellat, “Arīb b. Sa‘d al-Kātib al-Kurtubī”, EI (2-İng.), I, 628.
» _________, “Ibn Bassam”, EI (2-İng.), III, 374.
» E. Lévi Provençal, Histoire de l’Espagne Musulmane, I-III, Paris-Leiden 1950-1953 (İsp. çev. Emilio García Gόmez, España musulmana, Historia de España serisinden, IV-V, Madrid 1987).
» _________, “Abū ‘Ubayd al-Bakrī”, EI (2-İng.), I, 155-57.
» _________, “Abū Hāmid al-Gharnātī", EI(2-İng.), I, 122
» _________, “Al-Razī Abū Bakr”, EI(2-İng.)
» _________, “La Description de l’Espagne de Razi”, Al-Andalus, XVIII, 1 (1953) ss. 51-108;
» Ebû Abdillâh Muhammed b. Haris b. Esed el-Huşenî, Ahbâru’l-fukahâ ve’l-muhaddisîn, (nşr. Maria Luis Ávila ve Luis Molina), Madrid 1992.
» _________, Kudâtu Kurtuba, Historia de los jueces de Cόrdoba (nşr. ve İsp. Çev. Julian Ribera y Tarrago), Madrid 1917; (nşr. İzzet el-Attâr), Kahire 1372/1952, 1373/1954, 1966; (nşr. İbrahim el-Ebyârî), Kahire 1410/1989.
» Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Halil, Mesâbihu’z-zalâm fî tarihi milleti’l-İslâm, (nşr. İ. El-Ebyarî), Kahire 1378/1959; Kahire-Beyrut 1400/1980.
» _________, Râyâtu’l-muberrizîn, Bulak 1286/1869; (nşr. Nu'mân Abdulmüteâl el-Kâdî), Kahire 1973; (nşr. Muhammed Rıdvan ed-Dâye), Dımaşk 1987.
» Ebû Dâvûd Süleyman b. Hassan b. Cülcül, Tabakâtu’l-etıbbâ ve'l-hukemâ, (nşr. Fuâd Seyyid), Kahire 1955; Beyrut 1405/1985.
» Ebû Nasr el-Feth b. Muhammed b. Ubeydillâh b. Hâkân b. Abdillâh el-Kaysî el-İşbîlî, Kalâ'idu'l-ikyân fî mehâsini'r-ru'esâ ve'l-kudât ve’l-küttâb ve’l-a‘yân, Paris 1277/1860; Bulak-Beyrut 1283; Kahire 1320; Tunus 1386/1966, 1990; Zerkâ-Ürdün 1989.
» _________, Matmahu’l- enfüs ve mesrahu't-teennüs fî mulehi ehli'l-Endelüs, İstanbul 1302; Kahire 1325; Amman 1983; Beyrut 1983
» Ebû Ubeyd el-Bekrî, el-Mesâlik ve’l-memâlik, (nşr. Abdurrahman Ali el-Haccî), Bağdad 1968.
» Ebu’l-Hasen Ali b. Abdillah b. Muhammed en-Nubahî, Tarihu kudâti’l-Endelüs, (nşr. E. Lévi- Provençal), Kahire 1948; Beyrut 1967, 1980, 1983; (nşr. Meryem Kâsım Tavîl), Beyrut 1415/1995.
» Ebu’l-Hasen Ali b. Bessâm eş-Şenterînî, ez-Zehîra fî mehâsini ehli’l-cezîra, Kahire 1939, 1942 (Birinci Bölüm); Kahire 1945 (Dördüncü Bölüm); (nşr. İhsan Abbas), I-VIII, Beyrut 1975-1979; I-IX, Libya-Tûnus 1981.
» Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed er-Ruaynî, Bernâmecu er-Ruaynî (nşr. İbrahim Şebbûh), Dımaşk 1381/1962.
» Ebu’l-Kâsım Sâid b. Ahmed b. Sâid, Tabâkâtu’l-ümem, (nşr. Luis Şeyhu el-Yesû‘î), Frankfurt 1999.
» Ebu’l-Velid İbn Rüşd, Mesâilu Ebi’l-Velîd İbn Rüşd (nşr. Muhammed Habib et-Tevckânî), I-II, Beyrut-Mağrib 1414/1993
» Ebu’l-Velîd İsmail b. Yusuf b. Muhammed el-Kâim Biemrillah b. Ferec en-Nasrî, A‘lâmu’l- Mağrib ve’l-Endelüs fi’l-karnis’s-sâmin (nşr, M. Rıdvân ed-Dâye, Beyrut 1967.
» _________, Meşâhiru’ş-şu‘arâ ve’l-küttâb fi’l-Meşrık ve’l-Endelüs ve’l-Mağrib (nşr. M. Rıd- vân ed-Dâye), Beyrut 1406/1986.
» F. De La Granja, “Ibn Dihya”, EI (2-İng.), III, 747.
» F. Pons Boigues, Los Historiadores y geografos Arábigo-Españoles, Amsterdam 1972.
» Hasan el-Veraklî, “Lemhât min hayâti Gırnâtati’n-Nasriyye fi’l-karni’s-sâmini’l-hicrî min hılâli mesâili İbn Lubb”, Mecelletu Kulliyyeti’l-Âdâb bi Tetvân, I (1987), s. 11-38;
» Hazım Abdullah Hıdır, “İbn Bessâm ve Kitabuhu’z-Zehîra”, Âdâbu’r-Rafıdeyn, V (Musul 1974), s. 91-124
» Hüseyin Yazıcı, “İbn Bessâm eş-Şenterînî”, DİA, XIX, 376.
» İbn Abdirabbih, el-‘Ikdu’l-ferîd, Bulak 1263/1847; Kahire 1302, 1305, 1316, 1353; (nşr. Muhammed Saîd el-Aryân), I-VIII, kahire 1940; (nşr. Ahmed Emin-Ahmed ez-Zeyn-İ. El- Ebyarî), I-VII, Kahire 1940-1953; (nşr. Müfîd Muhammed Kumeyha-Abdulmecid et- Terhînî), I-IX, Beyrut 1404/1983. Eserdeki kadınlara ait bilgiler, daha sonra ayrıca neş- redilmiştir (Ahbâru’n-nisâ fi’l-‘Ikdu’l-ferîd (nşr. Abdümühennâ-Semîr Câbir), Beyrut 1410/1990).
» İbn Asker, el-İkmal ve’l-i’lâm fî sılati’l-a‘lâm min ehli Mâlakati’l-kirâm, El-Hizânetü’l-Âmme- Fas, nr. 26.
» İbn Beşkuval, Yusuf b. Dâhe el-Ensârî, Kitabu’s-Sıla, (nşr. F. Codera y Zaidin), I-II, Madrid 1882-1883; (nşr. İzzet el-Attar), Kahire 1374/1955; (İbrahim el-Ebyarî), I-II, Kahire- Beyrut 1410/1989.
» İbn Dihye el-Kelbî, el-Mutrib fî eş‘âri ehli’l-Mağrib, (nşr. İ. El-Ebyârî-H. Abdulmecid-Ahmed Bedevî), Kahire 1954; (nşr. Mustafa İvaz el-Kerîm), Hartum 1958.
» İbn Ebi’l-Kâsım et-Tucîbî, Bernâmecu Ebu’l-Kâsın etüTucîbî, Escorial-Madrid, nr. 1756. Bkz. El-Mennûnî, I, 74.
» İbn Ebi’r-Rabî, Bernâmecu İbn Ebi’r-Rabî (nşr. Abdulaziz el-Ehvânî), Mecelletu Ma‘hedi’l- Mahtûtâti’l-Arabiyye, I/1-2 (1955).
» İbn Hayr, Fehrese, (nşr. F. Codera-J. Ribera), I-II, Saragossa 1894-1895; (nşr. İ. El-Ebyarî), Kahire-Beyrut 1989.
» İbn Hazm, Cemheratu ensâbi’l-Arab, nşr. Lévi-Provençal), Kahire 1948; (nşr. Abdüsselam Muhammed Harun), Kahire 1962, 1977.
» _________, el-Muktebes min enbâi ehli'l-Endelus (nşr. Melchor Antuna), Paris 1937; (nşr. İsmail el-Arabî), Magrib 1990.
» _________, el-Muktebes min enbâi ehli'l-Endelus, (nşr. Mahmûd Ali Mekkî), Beyrut 1393/1973.
» _________, el-Muktebes min enbâi ehli'l-Endelus, (P. Chalmeta-M.J.Viguera-F. Corriente-M. Subh), Rabat-Madrid 1979.
» _________, el-Muktebes min enbâi ehli'l-Endelus, nşr. Abdurrahman Ali el-Haccî), Beyrut 1965.
» _________, Güvercin Gerdanlığı, çev. Mahmut Kanık), İnsan yayınları, Ankara1995.
» _________, Tavku’l-hamâme fi’l-ulfe ve’lullâf, nşr. D. K. Petrof), Leiden 1914; (nşr. L. Bercher), Cezayir 1949; (nşr. Hasan Kâmil es-Sayrafî), Kahire 1950; nşr. Tâhir Ahmed Mekkî, Kahire 1395/ 1975, 1405/1985; (nşr. Nasr Ferîd Muhammed ve diğerleri), Kahi- re
» _________, Fadlu’l-Endelus ve zikru ricâlihâ, (nşr. İhsan Abbas), I-IV, Beyrut 1980-1983, 1987,.
» İbn İzârî, el-Beyânu’l-muğrib, Al-Bayān al-Mugrib, tome troisième, Histoire de l’Espagne musulmane au XI siècle texte arabe publié pour la première fois d’après un manuscrit de Fès, Paris 1930.
» İbn Sahibu’s-Salât, Kitâbu târîhi’l-men bi'l-imâme, (nşr. Abdulhâdî et-Tâzî), Beyrut 1964
» İbn Saîd, el-Muğrib fî hule’l-Mağrib (nşr. Şevki Dayf), I-II, Kahire 1953-1955.
» İbnu’l-Ebbâr, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Ebî Bekr b. Abdillâh b. Abdirrahmân b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Kudaî, el-Mu‘cem fî ashâbi'l-Kâdi'l-İmâm Ebî Ali es-Sadefî, (nşr. F. Codera), Madrid 1885-1886; Bağdad 1966 (Madrid baskısının tıpkıbasımı); Kahire 1967; (nşr. İ. El-Ebyarî), Beyrut-Kahire 1402/1982.
» _________, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Ebî Bekr b. Abdillâh b. Abdirrahmân b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Kudaî, et-Tekmile li Kitâbi's-Sıla, (nşr. F. Codera), Madrid 1889.
» İbnu’l-Faradî, Tarihu ulemâi’l-Endelüs, (nşr. İbrahim el-Ebyârî), Kahire 1410/1989.
» İbnu’l-Hatîb, Künâsetu’d-dukkân ba‘de intikâlis’s-sükkân, (nşr. Muhammed Kemal Şebâne), Kahire 1968.
» _________, el-Lemhatu’l-bedriyye fi’d-Devleti’n-Nasriyye, Eserin muhtasar bir neşri il defa Muhibuddin el-Hatib tarafından gerçekleştirilmiştir (Kahire 1347/1928). Daha sonra bir heyet tarafından tekrar neşredilmiştir (Beyrut 1400/1980).
» _________, et-Tâcu’l-muhallâ, Escorial, nr. 554, Madrid; el-Hizânetu’l-âmme, nr. 1102, Ra- bat.
» _________, Hatratu’t-tayf fî rıhleti’ş-şitâ ve’s-sayf, Beitrâge zur Geschichte des Westlischen Araber (nşr. Marcus Joseph Müler ), München 1866, s. 14-41.
» _________, Mi‘yaru’l-ihtiyar fî zikri’l-meâhid ve’d-diyâr, Fas 1325.
» _________, Rakmu'l-hulel fî nazmi'd-duvel, Tunus 1316/1898-99.
» _________, Rakmu'l-hulel, Beyrut 1963, 1983.
» _________, Reyhânetu’l-küttâb ve nuc‘atü’l-muntâb (nşr. Muhammed Abdullah ‘İnân), I-II, Kahire 1980-1981.
» _________, Tarihu İsbanya el-İslâmiyye (nşr. E. Lévi-Provençal), Rabat 1934; Beyrut 1956.
» _________, Mufâherâtu Mâleka ve Selâ, Beitrâge zur Geschichte des WesLlischen Araber (nşr. Marcus Joseph Müler), München 1866, s. 1-13; El Parangon entre Malaga y Sale" (İsp. Çev. Don Emilio Garcia Gόmez), al-Andalus, II (Madrid 1934), s. 183-96.
» _________, el-İhâta fî ahbâri Gırnata, (nşr. Muhammed Abdullah ‘İnân), I-IV, Kahire 1955- 1957.
» İbrahim el-Kâdirî Butşîş, “Mahtûtatu Nevâzili İbni’l-Hâcc ve ehemmiyetu mâddetihi’t- târihiyye”, Mecelletu Dâri’n-Niyâbe, 21 (1989)
» J. Bosch-Vila, “Ibn al-Khatib”, EI (2-İng.), III, 835-837.
» J. T. Monroe, “The Historical arjûza of Ibn ‘Abd Rabbih”, Journal of The American Oriental Society, XCI/1 (1971), s. 67-95
» Makkarî, Nefhu’t-tîb (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1988
» M. Ben Cheneb-Ch. Pellat, “al-Fath”, EI (2-Ing.), II, 838.
» M. Halife et-Tûnisî, “el-‘Ikdu’l-ferîd”, et-Turâsu’l-İnsâniyye, Kahire 1971, II, 14-32
» Mehmet Aykaç, “Arîb b. Sa‘d”, DİA, III, 359-60.
» Mehmet Özdemir, “Ebû Hâmid el-Gırnâtî”, DİA, X, 128-30.
» _________, “Feth b. Hâkân el-Kaysî”, DİA, XII, 453-55;
» _________, “İbn Dihye el-Kelbî”, DİA, XIX, 413-14
» _________, “İbn Hayyân”, DİA, XX, 37-8.
» _________, “İbnü’l-Ebbâr”, DİA, XXI, 19-21
» _________, “Razi, Ahmed b. Muhammed”, DİA, XXXIV, 478-79.
» _________, Ebû Ubeyd el-Bekrî”, DİA, X, 247-48.
» Muhammed Abdulhamîd İsâ, “el-Muktebes li İbn Hayyân el-Endelüsî", ed-Dâre, VIII/3 (Riyad 1403/1983), s. 50-58.
» Muhammed Abdullah ‘İnan, “İbn Hayyân”, Terâcim İslâmiyye, Kahire 1390/1970, s. 271- 281; Abdullah Cemâleddin. “Ebû Mervân İbn Hayân”, Awrâq, 2 (Madrid 1979), s. 19-28;
» Muhammed b. Ebî Bekr ez-Zührî, Kitâbu’l-cuğrâfiyye, (nşr. Muhammed Hâc Sâdık), Paris 1968.
» Muhammed b. Ebî Nasr el-Humeydî, Cezvetü’l-muktebes, (nşr. Muhammed Tâvît et-Tancî), Kahire 1372/1952; (nşr. İbrahim el-Ebyârî), Kahire 1410/1989.
» Muhammed Benşerîfe, “Nevâzilu Gırnâta li İbn Âsımi’l-İbn”, et-Turâsu’l-hadâriyyu’l- müşterek beyne İsbanyâ ve’l-Mağrib, Aded Hâss (Gırnâta 1992), s. 215-36
» Muhammed Benşerîfe, “Vekâi‘ Endelüsiyye fî nevâzili’l-Kadî İyâd”, Mecelletu Da‘veti’l-Hakk, 264 (1987), s. 29-35
» Muhammed Zaferullah Atâullah, “Nazra âbire ‘alâ hayati’l-İmâm İbn Dihye el-Kelbî ve âsâruh”, ed-Dirâsâtu’l-İslâmiyye, XXI, 3 (İslâmabad 1986), s. 79-88
» Muharrem Kılıç, “Nübâhî”, DİA, XXXIII, 278-79.
» Muhsin Cemâleddin, “el-Humeydî”, Mecelletu’l- Kulliyyeti'l-Âdâb, X (Bağdad 196), s. 179- 206
» Mustafa Hizmetli, Endülüs’te Hisbe Teşkilatı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2002
» Mustafa Muhammed eş-Şek’a, “İbn Abdürrabbih”, DİA, XIX, 281-83.
» Müellifi Meçhul, Nubzetü’l-‘asr fî inkidâi devleti Benî Nasr, (nşr. J. Müller), Gottinghen 1863; (nşr. Muhammed Rıdvan ed-Dâye), Dâru Hassân, Dımaşk 1984. İkinci neşirde dış kapak Âhiru eyyâmi Gırnâta adını taşımakta, kitabın gerçek adı iç kapakta zikredilmek- tedir.
» Müellifi Meçhul, Una crόnica anόnima de ‘Abd Al-Rahman III Al-Nâsır (nşr. E. Lévi- Provençal-E. García Gόmez), Madrid-Granada 1950.
» Müellifi Meçhul, Zikru bilâdi’l-Endelus, (nşr. Luis Molina), Madrid 1983.
» Nizamettin Parlak, İbn Hatîb ve Tarihçiliği, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2008 (Basılmamış Doktora tezi).
» Pons Boigues, Ensayo biobibtiogrâfico sobre los historiadores y geόgrafos arάbigo- españoles, Madrid 1898
» R. Dozy, “Die Cordovaner Arîb b. Sa'd der Secratar und Rabi' b. Zaid der Bischof”, ZDMG, 20 (1886), s. 595-609;
» _________, Histoire de l’Afrique de Nord et de l’Espagne musulmane intituleé Kitāb Al- Bayān Al-Mughrib par Ibn ‘Idharī Al-Marrakushī et Fragments de la Chronique de ‘Arīb, Leiden 1848-1851.
» _________, Histoire des Musulmans d’Espagne, Leiden 1932.
» Yahya b. Ömer el-Endelüsî, Kitâbu ahkâmi’s-sûk, (nşr. M. A. Mekkî), Sahifetu’l-Ma‘hedi’l- Mısrî li’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, Madrid 1956.
» Zeytûn Beygam, “Hayâtü Ebî Abdillâh Muhammed b. Ebî Naşr el-Humeydî ve mu'ellefâtuhû", ed-Dirâsâtu'l-İslâmıyye, XXVl/l-2 (İslâmâbâd 1412/1991), s. 447-470.