OSMANLI DEVLETİ'NDE SANAYİ FİNANSMAN METODU OLARAK FABRİKA İMTİYAZ SİSTEMİ

Sanayi Devrimi sonrası üretim süreçlerinde yaşanan krizler neticesinde, Osmanlı Devleti ekonomide rekabeti canlandırmak için bir şeyleri değiştirmek gerektiğini anlamıştır. Ülke ekonomisi yeni şartlara uyum sağlamak zorundadır. 1840'lardan sonra bu amaç için; uyguladığı politikalarda sadece mali değil, iktisadi faktörleri de dikkate almaya başlamıştır. Üretim süreçlerinde ilerleme sağlayabilmek için devlet, sanayileşme alanında öncülük etmiştir. İyi niyetli ve gayretli bu çabalar sonucunda bazı sınaî yatırımlar gerçekleşmişse de, sanayileşmede uzun süreli bir başarı kazanılamamıştır. Bu başarısızlığın sebepleri ise; kamu ağırlıklı sanayileşmede yaşanan hatalar, 1860'lardan itibaren artan dış borç ve teknoloji geliştirememektir. Bu durumda devrin finansman zorluklarının da etkisiyle, devlet sanayileşmeyi özel sektöre devretmiştir. 1880'lerde ağırlık kazanmaya başlayan fabrika imtiyaz sisteminde, sınaî yatırım yapacak özel sektörü teşvik için Osmanlı Devleti bu girişimcilere bazı ayrıcalıklar tanımıştır. Sınırları kesin olarak belirlenmiş bir bölgede ve belirli bir süre için, bu girişimcilere fabrikasyon üretiminde tekel hakkı tanınmıştır. Bu girişimciler bazı ilave vergi ayrıcalıklarıyla de desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İmtiyazlı fabrika sistemi, sanayi finansmanı, özel sektör, sanayileşmedeki eksiklikler, sanayileşme çabaları

PDF

___

Arşiv Kaynakları
BOA A.DVNS.MKLT.d. 1, 2, 7, 8, 13. A.MKT.MHM 489/14. BEO 3580/268445.
ŞD 1227/15, 2500/36. Kitap ve Makaleler
GÜRAN, Tevfik (1992), “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, A.K.D.T.Y.K., TTK Yayınları, Ankara, s.235-257.
ISSAWI, Charles (1966), The Economic History of Middle East 1800-1914: a Book of Readings, University of Chicago Press, Chicago.
KALA, Ahmet (1993), “Osmanlı Devletinde Sanayileşmenin İlk Yıl- larında Özel Fabrikalar”, Türk Dünyası Araştırmaları, No:83, İstanbul, s.107-132.
KALA, Ahmet (2003), “Osmanlı Esnafı ve Sanayisi Üzerine Yapılan Çalışmalarla İlgili Genel Bir Değerlendirme”, TALİD, C.I, No:1, İstanbul, s.245-265.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. (1976), Osmanlı İngiliz İktisadi Münase- betleri (1838-1850), C.II, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
ÖNSOY, Rifat (1988), Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayi- leşme Politikası, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
PAMUK, Şevket (1989), “150. Yılında Balta Limanı Ticaret Antlaşması”, Tarih ve Toplum, No:60, s.38-41.
PAMUK, Şevket (2009), Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Seçme Eserleri-II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
QUATAERT, Donald (1992), Manufacturing and Technology Transfer in the Ottoman Empire, 1800-1914, Isis Press, İstanbul.
QUATAERT, Donald (1993), Ottoman Manufacturing in the Age of Industrial Revolution, Cambridge University Press, Cambridge.
QUATAERT, Donald (2004), “Sanayi”, Osmanlı İmparatorluğunun Sosyal ve Ekonomik Tarihi 1600-1914, C.II, ed. Donald Ouataert, Halil İnalcık, çev. Ayşe Berktay, Serdar Alper, Süphan Andıç, Eren Yayıncılık, İstanbul, s.1001-1051.
YILDIRIM, Onur (1998), “The Industrial Reform Commission as an Institutional Innovation During the Tanzimat”, Arab Historical Review for Otoman Studies, No:17-18, s.117-126.

ISSN: 2602-4152
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1939
Yayıncı: İstanbul Üniversitesi

Arşiv