Bu çalışma başlangıçta, Temmuz 1999’da düzenlenen ve Duke Üniversitesi, Cenevre Üniversitesi ve Alberta Üniversitesi’nin destek sundukları “Özelleştirme Üzerine Kamusal Perspektifler” konferansı için hazırlanmıştı. Daha sonra Toronto Üniversitesi, Hukuk Fakültesi’ndeki bir seminerde sunuldu. Moria Gracey mükemmel bir araştırma yardımında bulunup bazı anahtar metinlerin çevirisini yaparken, Andes Üniversitesi’nden Profesör Diego López-Medina ve Stetson Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Profesör Luz Nagle önemli ve zamanında önerilerde bulundular. Cenevre konferansındaki nazik sunum daveti nedeniyle Profesör Richard Bauman’a ve yorumları için Cenevre ve Toronto’daki dinleyicilere çok teşekkür ederim. *** İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Anabilim Dalı (kolos@istanbul.edu.tr). Makale, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Doktora Programı’nda verilen “Modern Toplum ve Hukuk Devleti” dersi için, dersi yürüten öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet Tevfik Özcan’ın uygun görmesiyle çevrilmiştir. Roland Robertson & Frank Lechner, “Modernization, Globalization and the Problem of Culture in World-Systems Theory”, 2 Theory Culture & Soc’y, p.103, 111 (1985). Martin Albrow, The Global Age, p.125 (1996). rar kuramını değil, sadece tarihsel birikim ve ulusal deneyimlerin karşılıklı etkileşimleri ve birbirleriyle mutabık kaldıkları uzmanlık”ı yansıtan bir çoğulculuğun olduğunu iddia eder.3Bu görüş, “ekonomik küreselleşme” ile ilintili bulunan belirli kurallara ve yapılara, yabancı yatırımların teşviki ve korunmasına dair hukuksal kurallar ve yapılar bütününe dair yeterli bir açıklama getirmede başarısızdır. Bu kurallar ve yapılar, kümülatif olarak, küresel bir ekonomi politikası ve mülkiyet hakları vizyonunu ve “neo-liberalizm” denen siyasi projeyi kurumsallaştıran anayasacılığı biçimlendirmeye girişmektedirler. 1989 sonrası küresel manzarada, siyasal alternatiflerin kapsamı daralmış görünmektedir. Artık siyasal ve ekonomik yaşamı etkileyen yapılar, devletlerin ticaret için ve yabancı yatırımlar için güvenli hâle gelmek zorunda olduklarına dair küresel uylaşma ile biçimlendirilmektedir. Devletlerden beklenen, sermayenin, malların ve hizmetlerin dolaşımı üzerindeki kısıtlayıcı düzenlemeleri kaldırmaları, kamuya ait teşebbüsleri elden çıkarmaları––gerçek veya finansal varlıkları özelleştirmeleri ya da gayrımillileştirmeleri [denationalize]––ve mutlak mal ve hizmetlerin “dışarıya ihâle edilmeleri” ve “ticarileştirilmeleri” hususunda özel desteği kolaylaştırmalarıdır.4 Özelleştirme ve gayrımillileştirmeyi gerçekleştirme bakımından devletlere bir dizi seçenek sunulur; ancak, her biri farklı bir anayasacılık vizyonuna karşılık gelen iki genel tema belirmektedir. İlki devletin kontrol kapasitesini ve kamu iştirâkini artırmak için tasarlanan “devlet kapitalizmi” modelidir. Diğeri, devlet’in düzenleyici kapasitesi üzerine hukuksal sınırlar koyan “neo-liberal” modeldir.6Bu makale, devlet kapitalizmi kipinde mülkiyet sahipliğini yeniden dağıtan anayasal kuralların, neo-liberal anayasacılık modeli tarafından üretilen baskılara daha fazla dayanıp dayanamayacağını soruşturmaktadır. Bu soruyu irdelemek yoluyla, bu makale, özelleştirilen devlet teşebbüsleri çalışanlarına sahiplik seçeneği tanıyan anayasal kurallarda ifade edilen özelleştirme süreçlerini ele almaktadır. Ekonomik küreselleşme çağındaki anayasal yapılanmanın doğrultusu hakkında çağdaş tartışmalar, bu iki karşıt anayasal düşünce modelinin etkileşimi ışığında daha iyi anlaşılmaktadır. Albrow’un nitelendirmesine7 karşıt olarak, muhtemel tek bir kazananla birlikte gün yüzüne çıkmakta olan bir yapıyı üreten küresel bir manzaraya dair yapısal bir eğilim gözlemlenmektedir. Özelleştirme programları çeşitli biçimler almaktadır. Bu makale, sadece, devlet mülklerinin elden çıkarılmasıyla, yahut hisse senetlerinin ya da varlıkların çalışanlara ve çalışan birliklerine satışı yoluyla, gayrımillileştirmesi ile ilgilidir. Makale, ne kamu teşebbüslerine nazaran özel mülkiyetin varsayılan yararlarını8 ne de bu belirli özelleştirme biçiminin yabancılara sınırlama olmaksı