Nahiv İlminin Vaz‘ Edilmesinde Bedevîlerin Rolü

Gramer kurallarının belirlenmesinde birincil kaynaklardan kabul edilen bedevîler, Arap dili ilimlerinin vaz‘ edilmesinde önemli bir rol üstlenmişlerdir. Alandaki tabakât kitaplarından gramer kitaplarına kadar neredeyse her eserin gerek doğrudan gerekse dolaylı olarak ele aldığı bu grup nahiv ilminin temelini oluşturmuştur. Gramer kitaplarında çoğu kez Kelâmu’l-Arab veya Kelâmu’l- A‘râb başlıkları altında bahsi geçen bedevîlerin kelâmı bu bağlamda nahiv istişhâd metodunda mihenk taşı kabul edilmiştir. Bu yüzden hicri I. asır dilcileri gramerin teşekkülünde geniş bir hazineye sahip olan ve daha çok çöllerde yaşayan bedevî kabilelere yolculuklar yapmış ve onlardan hem ezberleyerek hem de yazarak bolca materyal toplamışlardır. Bu çalışmada nahiv ilminde son derece önemli bir kaynak olan bedevîlerin ehemmiyeti, fasih bedevîlerin kimler olduğu ve hangi kabileleri kapsadığı, Arap kelâmında Basra ve Kufe arasındaki bedevî-hadarî tartışmaları, bedevî istişhâdında nasıl bir usul izlendiği, dilcilerin bu konudaki görüşleri ve bu çerçevede vuku bulan tartışmalara değinilerek bedevîlerin nahiv ilmindeki konumuna dikkat çekilmiştir.

The Role of Bedouins in Imposing the Syntax

The bedouins who are accepted from primary sources in the formation in determining grammar rules had undertaken an important role in imposing the sciences of Arabic language. These people that every work from grammar books to biographical books mentioned either directly or indirectly had constituted the base of the syntax. In this context, the utterance of the bedouins who were mentioned mostly as Kalamu’l-Arab or Kalamu’l-A’rab had been accepted as a touchstone in testimony of syntax. Therefore the linguists of the first century had travelled to the nomad tribals that had a vast linguistic background in making the grammar and collected many data both as memorizing and writing. In this article, it had been mentioned about the importance of bedouins that had an important source in the syntax, of whom they are and which tribes they include, the bedouin-civil debates in Arabic speech between Basra and Kufa , the method in the testimony of bedouins, the views of the linguists in this subject and by mentioning the discussions that developed within this framework attention has been drawn to the position of the Bedouins in the science of syntax.

PDF

___

Abdüttevvab, Ramadan. Fusûl fî fikhi’l-Arabiyye, 6. Baskı. Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî, 1999.
Afğânî, Saîd. Fî usûli’n-nahv. Beyrut: el-Mektebu’l- İslâmî, 1987.
Arslan, Kıyasettin. “Nahiv Kaidelerinin Tespitinde Kullanılan Kaynaklar”, Turkish Academic Research Review 1/1(2016): 61-79.
Bakkal, Hidayet. Kûfe Nahiv Ekolü ve Başlıca Temsilcileri. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
Bakır, Abdulhalik. “Basra”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5:108-111. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Durmuş, İsmail. “Nahiv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 300-306. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Benli, Ali. Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ı Çerçevesinde Dil Çalışmalarının Doğuşu. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
Bizâvit, Muhtar. en-nahvu’l-Arabî ve muhâvalâtu teysîrihi. Doktora Tezi, Câmiatı Vehran, 2016.
Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-Tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l- Hilâl, 1423.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap Aklının Oluşumu, çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: Mana Yayınları, 1. Basım, 2019.
Çıkar, Mehmet Şirin. “Nahiv İlmi”. İslâm Medeniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler. ed. İsmail Güler. 81-110. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
Durmuş, İsmail. “Nahiv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 300-306. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Dayf, Şevki. el-Medârisu’n-nahviyye. 7. Baskı. Kâhire: Dâru’l-Meârif, t.y. Dayf, Şevki. Tarihu’l-edebi’l-Arabi el-asru’l-cahilî. 11. Baskı. Kâhire: Dâru’l-Meârif, t.y. Ebü’l-Mekârim, Ali. Usûlü’t-tefkîri’n-nahvî. Kâhire: Dâru Ğarîb, 2007.
Ergin, Mehmet Cevat. “Arap Nahvinin Doğuşu”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2005): 111-141.
Ebbâh, Muhammed el-Mutar Veledu. Tarihu’n-nahvi’l-Arabî fi’l-meşrik ve’l-meğrib. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
Esed, Nâsiruddîn. Masâdiru’ş-şi‘ri’l-câhilî. 7. Baskı. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1988. Hatîb, Muhammed Abülfettâh. Davâbitu’l-fikri’n-nahvî. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Besâir, 2006.
Halevânî, Muhammed Hayri. Usûlu’n-Nahvi’l-Arabî. Fas: Dâru’l-Beydâ’, 1983.
Hâc Salih, Abdurrahman. es-Semâu’l-luğaviyyi’l-ilmi inde’l-Arab ve Mefhûmu’l-Fasâha. Cezayir: Muessesetu’l-Vataniyye li’l-Funûni’l-Matbaiyye, 2012.
İbnü’l-Enbârî, Ebü’l-Berekat Aburrahman Kemaluddin b. Muhammed. el-İğrâb fi cedveli’l- i‘râb lumau’l-edille fî usûli’n-nahv. 2. Baskı. Beyrut: Dâru′l-Fikr, 1971.
İbnü’l-Enbârî, Ebü’l-Berekat Aburrahman Kemaluddin b. Muhammed. el-İnsâf fi mesâili’l hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. Kâhire: Mektebetu’l- Hâncî, 2002. İbn cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Hasâis. 3 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, t.y. İbn Fâris, Ahmed. es-Sahibî fî fikhi’l-luğatil-Arabiyye ve mesâiliha ve suneni’l-Arabi fî kelâmiha. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
İbn Haldûn, Veliyuddin Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimet-ü İbn Haldûn. 2 Cilt. Dımeşk: Mektebetu’l-Hidâye, 2004.
İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 5. Basım, 2007.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1993.
Kiftî, Ebü’l-Hasan Ali b. Yusuf. İnbâhü’r-ruvât ala enbâhi’n-nuhât. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l- Fikr, 1986.
Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Subhu’l-A‘şâ fî sınâati’l-inşâ. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmiyye, t.y.
Kallek, Cengiz. “Rıtl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 52-55. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Luğavî, Abdulvâhid b. Ali Ebu Tayyib. Merâtibu’n-nahviyyîn. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 2009.
Nedîm, Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. çev. Ramazan Şeşen. 1 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
Nebhân, Abdulilah. İbn Yaîş en-Nahvî. Dımeşk: İttihâdu Kuttâbi’l-Arab, 1997.
Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l- İlmiyye, 1990.
Özbalıkçı, Mehmet Reşit. “Arap Dilinde İlk İstişhâd”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 5 (1989): 369-383.
Râfiî, Mustafa Sadık. Târîhu âdâbi’l-Arab. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman. Buğyetü’l-vu’ât fi tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât. 2 Cilt. b.y.: Matbaatu Îsa el-Bâbî el-Halebî, 1965.
Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman. el-İktirâh fi usûli’n-nahv. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l- Beyrûti, 2006.
Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman. el-Müzhir fî ulûmi’l-luğa. 2 Cilt. Beyrut: Menşûrâtu Mektebeti’l-Asriyye, 1986.
Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman. el-Hasâisu’l-Kübrâ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmiyye, 1985.
Seyrâfî, el-Kâdi Ebi Saîd el-Hasan b. Abdullah. Ahbâru’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn, Kâhire: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
Tantâvî, Muhammed. Neş’etu’n-nahv ve târihu eşheri’n-nuhât. 1 Cilt. 2. Baskı. Kâhire: Dâru’l-Meârif, t.y.
Tevfik Rüştü Topuzoğlu, “Recez”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 509- 510. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Yâsin, Muhammed Huseyn. Dirâsâtu’l-luğaviyye inde’l-Arab. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l- Hayat, 1980.
Yıldız, Ömer. Aristoteles ve Fârâbî Felsefesi Bağlamında Cins Tümeli, Ankara: İlahiyat Yayınları, 2020