İsfahan okulunun kurucusu olarak kabul edilen Mîr Dâmâd (ö. 1040/1631), hem İran’da hem de Hint alt kıtasında felsefenin gelişimine ciddi katkıda bulunmuştur. Mir Dâmâd’ın temayüz ettiği ana meselelerden biri “hudûs-i dehrî” meselesidir. İşrâkî bir üslüpla Meşşâî felsefesini esas alarak Tanrı-âlem ilişkisine dair Meşşâîlerin görüşlerini geliştirerek yeni ve özgün bir açıklama modeli sunan hudûs-i dehrî teorisi, Mîr Dâmâd’ın yaşadığı dönemde ve sonrasında önemli bir etki yaratmıştır. Bu inceleme, ilk olarak Mîr Dâmâd’ın mezkûr teoriyi ortaya koyma nedenini ve sonrasında öne sürdüğü delilleri nasıl temellendirdiği çalışacaktır. Ondan sonra Hint alt kıtasının en önemli düşünürlerinden bir olarak kabul edilen Mollâ Mahmud Canpûrî’nin (ö. 1062/1652) hudûs-i dehrî teorisine yönelik eleştirileri, Hindistan’da felsefî eğitimin ana metinlerinden biri olan eş-Şemsü’l-Bâziğa adlı eseri çerçevesinde ortaya konulacaktır. Âlemin zamansal olarak hâdis olduğunu kabul eden kelâmcıların aksine filozoflar, âlemin zât bakımından hâdis olduğunu iddia etmektedir. Mîr Dâmâd, kelâmcıların iddialarını redederek Meşşâilerin görüşüne her ne kadar daha yakın olsa da “hudûs-i zâtî” teorilerini kabul etmemekle birlikte âlemin ademle öncelendiği ve sermediyetin Allah’a münhasır olduğu düşüncesinde ısrar etmiştir. Bu nedenle filozofların “hudûs-i zâtî” teorisini geliştirerek sudûr teorisi ile kelâmcıların hudûs teorileri zaman, dehr ve sermed kavramları etrafında alımlayarak yeni bir sentez oluşturmaktadır. Âlemin nisbî bir yoklukla öncelendiğini iddia eden bu tez, bilkuvveden bilfiile dehrî bir hudûs ile geçildiğini savunmaktadır. Zira ma’kulatın (akledilirler) yeri olan dehr, sabit olanın değişene nisbeti anlamına gelmektedir. Canpûrî, Mîr Dâmâd’ın dehr anlayışına itiraz ederek birçok yönden hudûs-i dehrînin kabul edilemeyeceğini ve öncelik ile sonralık mefhumlarının zaman olmaksızın tasavvur edilemeyeceğini ispatlamaya çalışmaktadır. 

Mīr Dāmād (d. 1631/1040) is the founder of Isfahan’s philosophical school and is considered one of the most influential individuals in the philosophical domain in general, specifically in Iran and the Indian subcontinent. His theory of perpetual creation is considered one of his most important ideas, one for which he is famous and distinguished. This article will deal with the reasons that motivated Mīr Dāmād to establish his theory and then will discuss Jawnpūrī’s critiques of this theory within the framework of his book Al-Shams al-Bāzigha. Contrary to the Mutakallimin, who supported the idea of hudūth zamānī [temporal creation], the Peripatetic philosophers rejected this claim while clarifying its impossibility, instead supporting the hudūth al-dhātī [essential creation]. As for Mīr Dāmād, he did not accept the Mutakallimin’s opinion, nor was he satisfied with the theory of hudūth al-dhātī. He insisted that the world is preceded by nothingness and that only to Allah can eternity be ascribed. Therefore, he further developed the theory of hudūth al-dhātī as stated by the Peripatetic philosophers, combining their opinion of emanations with the idea of hudūth zamānī as expressed by the Mutakallimin. He also tried this by interpreting terms such as zamān [time], dahr [perpetuity], and sarmad [eternity] to create his new theory of hudūth dahrī [perpetual creation]. As for Jawnpūrī, he criticized Dāmād’s conception of the dahr and addressed it with many critiques while stating the impossibility of the conception of the before and after without including the concept of time within that understanding.