İctihadda Hata-İsabet Tartışmalarında Gazâlî’nin Görüşlerinin Tahlili1

Hz. Peygamber’in vefatından sonra ortaya çıkan ve hükmü mevcut nasslarda bulunmayan olaylara çözüm bulma ihtiyacı sahâbeyi re’y ile ictihada yöneltmiş, sahabenin bu uygulaması daha sonra ümmet tarafından devam ettirilmiştir. Bu noktada müctehidin ictihadı sonucunda tutturması gerekli muayyen bir doğrunun varlığı ve buna ulaşıp ulaşamayacağı yani ictihatta hata/isabet problemi ortaya çıkmıştır. Bu tartışmada usûlcüler genel olarak iki gruba ayrılmışlardır. Bunlardan birinci grup, hakkında nass bulunmayan her olaya dair Allah’ın muayyen bir hükmünün bulunmadığını, bu tür konularda Allah’ın hükmünün müctehidin zannına tâbi olduğunu savunmuşlardır. Bu görüşü benimseyenler usûl literatüründe “musavvibe” olarak adlandırılmışlardır. İctihadda hata isabet tartışmasında ikinci grup, hakkında nass bulunmayan her olaya dair Allah’ın muayyen bir hükmünün bulunduğunu, müctehidin talebinin bu hükme ulaşmaya yönelik olduğunu ve müctehidlerden sadece birinin bu hükme ulasıp “musîb” olacağını, diğerlerinin ise hükme ulaşamayıp “muhtî” olacağını savunmuşlardır. Bu görüsü benimseyenler de usûl literatüründe “muhattıe” olarak isimlendirilmiştir. İctihadda hata-isabet tartışmalarında görüşlerini analiz etmeye çalıştığımız Gazâli, musavvibeden olup, ictihad şartlarını kendinde toplayan her müctehidin ictihadî konularda vermiş oldukları tüm fetvaların doğru olduğunu savunmuş ve bu görüşlerini ispatlamaya çalışmıştır

Anahtar Kelimeler:

Gazâli, İctihad, Hata, İsabet

The Analysis of the Views of the Ghazali on Discussion of Mistake-correct İjtihad

Problems that emerged after the Prophet’s death and was unavailable in nass (verses) ledcompanions to ijtihad by ray and this application of companions was continued by ummah. Atthis point emerged problems of mistake-correct in ijtihad. In this discussion fuqahâ (jurist)was divided into two group generally. The first grup said that there is not verse abouteverything in Quran and Hadith. Therefore, on some issues it is necessary to ijtihad by ray.The second group said that there are verses about each issue in Quran and Hadith. In thisregard there should be only one correct provision. They assessed the provisions except thatcorrect one as a incorrect. At this point Ghazali was involved in first group.

Keywords:

Ghazali, İjtihad, Mistake, Correct,

PDF

___

Âmidi, Seyfuddin Ebu’l-Hasen (1985). el-İhkâm fi Usuli’l-Ahkam, Beyrut.
Apaydın, Yunus (2000). “İctihad” DİA, XXI:432-445.
Beyhakî, Ahmed b. El- Hüseyn b. Ali (1994). es-Sünenü’l-Kübrâ, Mekke.
Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail (1987). el-Câmiu’s-Sahîh, Beyrut.
Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman (1987). es-Sünen, Beyrut.
Ebu Hayyan, Esirüddin Ebu Abdillah (1990). el-Bahru’l-Muhît, Beyrut.
Gazâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed (ts). el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, I-IV, (Tkh. Hamza b. Züheyr Hafız), Medine.
Koşum, Adnan (2006). “İçtihatta Hata ve İsabet Tartışmaları Işığında Öznellik ve Nesnellik Sorunu”, Usul: İslami Araştırmalar, S. 5, ss. 5-32.
İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed (2004). el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Beyrut.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî (2003). Ravdatün-Nâzır ve Cünnetü’l-Münâzır, Riyad.
Müslim, İbn Haccac Ebu’l-Hüseyn (ts). el- Câmiu’s-Sahîh, Beyrut.
Nesefî, Abdullah b. Mahmud (1995). Medâriku’t-Tenzîl ve Hakaiku’t- Te’vîl, Beyrut.
Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer (1988). el-Mahsûl fi ilmi Usuli’l-Fıkh, Beyrut.
Şevkânî, Muhammed b. Ali (2000). İrşâdu’l-Fuhûl ilâ Tahkîki’l-Hâk min İlmi’l-Usûl, Riyad.
Telkenaroğlu, M. Rahmi (2009). Fıkıh Usulünde Muhattie ve Musavvibe, (basılmamış doktora tezi), Konya.