MUHAMMED ES’AD DEDE’NİN ŞERH-İ MESNEVÎ’DE REFERANS ALDIĞI KAYNAKLAR

Mevlana’nın Mesnevî-i Ma’nevî’si Türk kültür hayatında toplumun her kesiminden insanların iltifatına mazhar olmuş nadir eserlerden biridir. Esas gayesi tasavvuf adabının gerektirdiği dünya görüşünü saliklere aktarmak olan Mesnevî, anlatım katmanları itibariyle zahiri yönünden ziyade batınî yönü ağır basan bir yapıttır. Mesnevî’nin ancak erbabı tarafından anlaşılabilecek bu batınî yönünün halka izahı için başta tarikat erbabı olmak üzere birçok kişi Mesnevî şerhleri yazmaya başlamıştır. Mesnevînin bütün yönleriyle toplum tarafından anlaşılmasını gaye edinen bu şerh geleneği, XV. yüzyılda başlamış ve günümüze kadar halen devam etmektedir. Şarihin dünya görüşü, kültürel alt yapısı, tarikat mensubiyeti ve Mesnevî’ye yaklaşım tarzına göre farklılık gösteren Mesnevî şerhleri, izah esnasında yararlanılan kaynaklar bakımından da kayda değer bir niteliğe sahiptir. İlk Mesnevî şerhinden başlayarak şarihlerin başta dini ve tasavvufi kaynaklar olmak üzere lügat, gramer, din dışı şiirler ile tarih ve biyografi gibi birçok kaynaktan yararlandıkları görülür. XIX. yüzyıl şarihlerinden Muhammed Es’ad Dede’nin Mesnevî Şerhi’nde yaklaşık ellinin üzerinde kaynak kullanması bu hususta dikkatleri celp etmektedir. Muhammed Es’ad Dede, gerek almış olduğu iyi eğitim, gerekse kitaplara düşkün oluşundan kaynaklanan araştırmacı kimliğinden dolayı şerhinde kaynak yelpazesini geniş tutmuş ve farklı alanlarda yazılmış birçok kitaptan istifade etmiştir. Bu çalışmada evvela Türkçe Mesnevî şerhlerinde kaynak kullanımı ve Muhammed Es’ad Dede’nin entelektüel kimliği ile bu kimliğin şerhine nasıl yansıdığı üzerinde durulacaktır. Akabinde şarihin şerhinde tespit edilen kaynakların genel bir tasnifi yapılarak bu kaynakların istifade edilme yönleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mesnevi Şerhleri, Kaynak Kullanımı, Muhammed Esad Dede, Kaynak Tasnifi

The Sources That Muhammed Es'ad Dede Takes As Reference In His Commentary

Keywords:

Mesnevi Şerhleri,

PDF

___

Ahmed Eflaki, (1973). Âriflerin Menkıbeleri-II, (Çev. Tahsin Yazıcı), İstanbul: Hürriyet Yayınları.
Bilmen, Ö. N. (1961). Büyük Tefsir Tarihi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Ceyhan, S. (2004), Mesnevi, TDV İslam Ansiklopedisi, (C. 29, 325-334), TDV Yayınları.
Ceylan, Ö. (2000). Tasavvufi Şiir Şerhleri, İstanbul: Kapı Yayınları.
Çelik, İ. (2005). Klasiklerimiz/XIII-Mesnevî-i Manevî, Tasavvuf–İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Mevlana Özel Sayısı, 14, 661-696.
Çınarcı, M. N., Botaliç, M. (2022). Türkçe Mesnevî Şerhlerinin Kaynakları, Social Sciences and Humanities Studies, 19, 45-68.
Dağlar, A. (2009). Şem’î Şem’ullâh Şerh-i Mesnevî (I. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi.
Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an-ı Kerim Türkçe Meali, Erişim 10.06.2016, http://www. kuranikerim.com/m_ diyanet _index.htm
Güleç, İ. (2002). İsmail Hakkı Burûsevî’nin Rûhu’l-Mesnevî’sinin İncelenmesi, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Güleç, İ. (2008). Türk Edebiyatında Mesnevî Tercüme ve Şerhleri, İstanbul: Pan Yayınları.
Güllüce, H. (2008). Mesnevi’de Temsili Anlatım ve Hikâye ve Temsillerle Kuran Ayetlerinin Açıklanması,” Erdem, 50, 130-160.
Gümüş, S. (1990). Tefsirin Kaynakları, Ankara: Kayıhan Yayınevi.
İsmâ’îl b. Muhammed el-Aclûnî, (1997). Keşfu’l-hafâ ve Muzîlu’l-ilbâs Emme’ştehire mine’l- Ehâdîsi alâ Elsineti’n-nâs (Haz. Şeyh Muhammed Abdülaziz el-Hâlidî), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Kaya, R. (2002). Kur’an-ı Kerim Kıssaları ve Düşündürdükleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11/2, 31-58.
Kılıç, A. (Tarihsiz). Dağılmış İncileri Toplamak: Şerh Tasnifi Denemesi, Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına I. Uluslararası Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri, 23-23 Nisan 2007, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yay., 363-369.
Konuk, A. A., (2011). Mesnevî-i Şerif Şerhi, (Haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın), İstanbul: Selçuk Kitabevi Yayınları.
Kortantamer T. (1994). Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8, 1-10.
Müslim, Sahîh, Dâru’l-İhyâ’i’t-Turasi-Arabî, Beyrut.
Öktay, N. (2008). Muhammed Es’ad Dede ve Mesnevî Şerhi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi.
Özdemir, M. (2016). Mesnevî’nin Türkçe Şerhleri, Turkish Studies, 11/20, 461-502.
Özen, Ş. (2011). Teftazani, TDV İslam Ansiklopedisi, (C. 40, 299-308), TDV Yayınları.
Tanyıldız, A. (2010). İsmâîl Rusûhî-yi Ankaravî, Şerh-i Mesnevî (Mecmû’atu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif) (I. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi.
Yardım, A. (2008). Mesnevî Hadisleri, İstanbul: Damla Yayınevi.
Yılmaz, O. (2007). Klasik Şerh Edebiyatı Literatürü, Talid, Türkiye Araştırmaları Dergisi, 5/9 278- 289.