Türkiye’de Coğrafi İşaret Sistemi: Iğdır Kayısısı Örneği

Türkiye’de coğrafi işaretlerle ilgili yasal düzenleme, 1995 yılında yürürlüğe giren 555 sayılı “Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” (555 sayılı KHK) ile yapılmıştır. 1995- 2016 yılları arasında etkinliğini sürdüren KHK’nın ardından 2017 yılında, 6769 sayılı “Sınai Mülkiyet Kanunu” (6769 sayılı SMK) uygulamaya konmuştur. İlgili kanun kapsamında coğrafi işaretler, “belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir” ifadesiyle tanımlanmıştır. Buna göre coğrafi işaret tescili, meydana geldiği yöreyle özdeşleşmiş ve ayırt edici belli başlı özellikleri taşıyan ürünlere verilmektedir. Yerel ve kültürel mirasın korunması açısından büyük bir öneme sahip olan coğrafi işaretler, ürünlerin güvenilirliğini artırmaktadır. Bu durum tüketici tercihini etkileyerek ürünlerin satışını yükseltip pazar payını genişletmektedir. Bu çalışmada, son 25 yıldır Türkiye gündeminde önemli bir yer işgal eden coğrafi işaretler sistemi tanıtılmakta ve 17.09.2018 tarihinde menşe adıyla tescil edilen Iğdır kayısısı ele alınmaktadır. Nitekim çalışmada, coğrafi işaret korumasının temel dinamikleri olan; ürünün tanımı ve ayırt edici özellikleri, coğrafi sınırı ve ürün- coğrafi alan ilişkisi, ürünün yetiştirme tekniği ile denetimi konuları incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Coğrafi işaretler, Iğdır kayısısı, Kültürel miras, Tescil, Geleneksel bilgi

PDF

___

Alım, M. ve Kaya, G. (2011). Iğdır’da Kayısı Tarımı ve Başlıca Sorunları. Doğu Coğrafya Dergisi, 10(14), 47-65. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunidcd/issue/2435/30937
Asma, B. M. (2011). Her Yönüyle Kayısı, (1. Baskı). Uyum Ajans.
Asma, B. M. (2021). Anadolu Altını: Malatya Kayısısı. Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Türkiye Araştırma Ağı Coğrafi İşaretler Dergisi (YÜciDERGİ), 1(1), 170-174.
Buldan Bezi, Buldan Kaymakamlığı. http://www.buldan.gov.tr/buldan-bezi2 adresinden 05.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022a). Şımşıpe Coğrafi İşaret Sicil Belgesi, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/301.pdf adresinden 05.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022b). Giresun Tombul Fındığı Coğrafi İşaret Sicil Belgesi, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/7f278203-b130-4e47-a2ce-fc5d34e208d7.pdf adresinden 05.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022c). Söke Körüklü Çizmesi Coğrafi İşaret Sicil Belgesi, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/340.pdf adresinden 05.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022ç). Ayvalık Zeytinyağı Coğrafi İşaret Tescil Belgesi, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/88.pdf adresinden 05.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022d). Şanlıurfa Çiğ Köftesi Coğrafi İşaret Tescil Belgesi, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/109.pdf adresinden 05.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022e). Döner, Geleneksel Ürün Adı Belgesi, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/e8b340b7-a6c2-4900-9b05-de2df246096a.pdf 05.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022f). Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Statistics/RegistrationAndApplication adresinden 05.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022g). Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Statistics/RegistrationAndApplication adresinden tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022ğ). Türkiye’de Korunan Yabancı Coğrafi İşaretler, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/liste?il=83&tur=&urunGrubu=&adi= adresinden 17.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022h). Anlaşmalarla Korunan Coğrafi İşaretler, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/sayfa/anla%C5%9Fmalarla-korunan-co%C4%9Frafi-i%C5%9Faretler adresinden 17.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022ı). Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/anasayfa adresinden 31.05.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022i). Yıllara Göre Tescil Sayıları, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Statistics/RegistrationAndApplication adresinden 31.05.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022j). Tescil Türleri ve Oranları, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Statistics/Type adresinden 31.05.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022k). Tescilli Coğrafi İşaretlerin Ürün Gruplarına Göre Dağılımı, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Statistics/ProductGroup adresinden 31.05.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022l). Tescil Ettirenlere Göre Dağılım, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Statistics/RegistrationOwners adresinden 31.05.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022m). Kars Kaşarı Coğrafi İşaret Sicil Belgesi, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/190.pdf adresinden 20.03.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022n). Iğdır İlinin Tescilli Ürünleri, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/liste?il=76 adresinden 05.04.2022 tarihinde alınmıştır.
CİP, (2022o). Iğdır Kayısısı Coğrafi İşaret Sicil Belgesi, Coğrafi İşaretler Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/d058fb7e-ef31-423a-88b4-9884346f2698.pdf adresinden 20.04.2022 tarihinde alınmıştır.
Coşkun, A. Y. (2001). Coğrafi İşaretler. [Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi]. Türk Patent Enstitüsü.
Çağatay, S. (2021). Kırsal Kalkınma ve Coğrafi İşaretler. Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Türkiye Araştırma Ağı Coğrafi İşaretler Dergisi (YÜciDERGİ), 1(1), 252-258.
Doğru Çokran, B. (2020). Aras Havzasında Yetiştirilen Şalak (Aprikoz) Kayısı Çeşidinde Klon Seleksiyonu. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ordu Üniversitesi.
eAmbrosia, https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/food-safety-and-quality/certification/quality-labels/geographical-indications-register/ adresinden 31.05.2022 tarihinde alınmıştır.
Ertürk, Y. E., Geçer, M. K. ve Karadaş, K. (2016). Iğdır İlinde Kayısı Üretimi ve Pazarlaması. Meyve Bilimi, 1, 44-49. https://dergipark.org.tr/tr/pub/meyve/issue/27294/287373
Iğdır İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, (2022). 17.02.2022 tarihinde kurum yetkilileriyle Iğdır’da yapılan görüşmeler.
Iğdır İli Coğrafi İşaret Stratejisi Araştırma Raporu. (2021). SERKA ve Iğdır Ticaret ve Sanayi Odası, 1-42.
Iğdır Kayısısı Coğrafi İşaret Başvuru Formu. (2017). Iğdır Ticaret ve Sanayi Odası. 1-9.
Karadeniz T. ve Doğru Çokran, B. (2020). Şalak Kayısısı ve Iğdır İçin Önemi. Bahçe, 49(1), 271-275.
Karaoğlu, M. (2011). Zirai Meteorolojik Açıdan Iğdır İklim Etüdü. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(1), 97-104. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jist/issue/7924/104215
Kaya, T., Pehluvan, M., Doğru, B. ve Bozhüyük, M. R. (2013). Aprikoz (Şalak) Kayısı Ağaçlarında Farklı Yaş Gruplarının Meyve Dalı Profili ve Meyve Tutum Oranı Üzerine Etkisi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 2, 77-81. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tabad/issue/34794/385304
Koday, Z. (2004). Kağızman İlçesinde Meyvecilik. Doğu Coğrafya Dergisi, 9(12), 189-206. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/26642
Sobutay, T. (2003). Kayısı Sektör Araştırması. İstanbul Ticaret Odası Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi, 1-37. Sürmeli, M. (2010). Iğdır’ın Demografik Yapısında Göç ve Ahıska Türkleri Örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Üniversitesi.
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı , (2014). Ulusal Kayısı Çalıştayı, 18-19 Kasım 2014, Malatya. https://www.tarimorman.gov.tr/BUGEM/Belgeler/Duyurular/kayisimail.pdf adresinden 05.04.2022 tarihinde alınmıştır.
Tekelioğlu, Y. (2019). Coğrafi İşaretler ve Türkiye Uygulamaları. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 47-75. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ufuksbedergi/issue/57470/815063
Tekelioğlu, Y. (2021a). Başlarken. Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Türkiye Araştırma Ağı Coğrafi İşaretler Dergisi (YÜciDERGİ), 1(1), 8-9.
Tekelioğlu, Y. (2021b). Coğrafi İşaretlerin A, B, C’si. Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Türkiye Araştırma Ağı Coğrafi İşaretler Dergisi (YÜciDERGİ), 1(1), 14-32.
Tekelioğlu, Y. (2021c). Türkiye Coğrafi İşaretlerin Neresinde?. Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Türkiye Araştırma Ağı Coğrafi İşaretler Dergisi (YÜciDERGİ), 1(1), 82-95.
Tepe, S. (2008). Coğrafi İşaretlerin Ekonomik Etkileri. [Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi]. Türk Patent Enstitüsü.
TÜRKPATENT, (2022a). https://www.turkpatent.gov.tr/cografi-isaret
TÜRKPATENT, (2022b). Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı Amblemleri, TÜRKPATENT. https://www.turkpatent.gov.tr/cografi-isaret adresinden 15.03.2022 tarihinde alınmıştır.
TÜRKPATENT, (2022c). Giresun Tombul Fındığı, https://www.turkpatent.gov.tr/haberler/giresun-tombul-findigi-cografi-isareti-avrupa-birligi-ab-nezdinde-tescil-edilmek-uzere-ilan-edildi adresinden 22.03.2022 tarihinde alınmıştır. Uğurlu, A. ve Uğurlu, S. S. (2006). Yörenin Kültürel Kimliği Olarak Buldan Bezi. Buldan Sempozyumu, 275-280, Denizli, Türkiye.
Yulu, A. (2012). Iğdır’da Şehirsel Gelişme ve Mekânsal Değişim. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Üniversitesi. 555 sayılı Kanun Hükmünde Kararname. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=555&MevzuatTur=4&MevzuatTertip=5 adresinden 05.03.2022 tarihinde alınmıştır.
6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6769.pdf adresinden 05.03.2022 tarihinde alınmıştır.