10. YÜZYIL İSLAM COĞRAFYACILARINA GÖRE AZERBAYCAN’DA COĞRAFÎ, İDARÎ VE İKTİSADÎ DURUM

Müslüman coğrafyacıların Azerbaycan, Ermeniye ve Arran’ın da dâhil olduğu tek bir bölge olarak ele aldığı Güney Kafkasya’da, Müslüman fetihleriyle birlikte idarî, siyasî, kültürel ve iktisadî anlamda pek çok değişiklikler görülmüştür. Bu bölge içerisinde sadece Müslümanlar için değil Türkler için de önemli bir yere sahip olan Azerbaycan, Hazar Denizi’ne olan kıyısı, stratejik konumu, sahip olduğu ticarî güzergâhlar ve metâlarla birlikte zaman zaman çevre beldelerin merkezi haline gelmiştir. Bölgenin bu dönemlerde Türk yöneticilerle yakalamış olduğu siyasi ve ekonomik istikrar da kayıtlarda yerini almıştır. 10. yüzyılın önemli İslam Coğrafyacıları olarak sayabileceğimiz; İbnü’l Fâkih (ö. III.-IV./IX.-X. yy.), Ya’kûbî (ö. 292/905’ten sonra), İbn Rüste (ö. 300/913’ten sonra), İbn Hurdâzbih (ö. 300/912-913), İstahrî (ö. 340/951-952’den sonra), Mesudî (ö. 345/956), İbn Havkal (ö. IV./X. yy.), Makdisî (ö. 390/1000) ve Hudûdü’l-Âlem (müellifi belli olmayan eser 372/982-983 yıllarında yazılmıştır) Azerbaycan’ın şehir planları, üretimi, ticareti, yolları, ekonomik ve sosyal yapısı başta olmak üzere bölgeyle alakalı bir takım bilgiler kaydetmişlerdir. Bu çalışmada bu bilgiler esas alınarak Azerbaycan’ın tarihî coğrafyası incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan, Erdebil, Kafkasya, İslam Coğrafyacıları

ACCORDING TO 10th CENTURY ISLAMIC GEOGRAPHER GEOGRAPHICAL, ADMINISTRATIVE AND ECONOMIC SITUATION IN AZERBAIJAN

In the southern Caucasus that Muslim geographers to take hold of Azerbaijan, Armenia and Arran as a single region has been seen many changes in administrative, political, cultural and economic fields with Muslim conquests. The Azerbaijan which in this area is not only important for Muslims but also an important place for Turks, became the center of the surrounding countries with the coast of Caspian Sea, strategic location, owned commercial routes and commodities at times. Also political and economic stability of the region which provided by the Turkish governor in this period took place in the records. Islamic geographers of the 10th century that accepted as important; Ibn al-Fakîh (ö. III.-IV./IX.-X. yy.), Jakûbî (ö. after 292/905), Ibn Rosteh (ö. after 300/913), Ibn Khordâdhbeh (ö. 300/912-913), Istakhrî (ö. after 340/951-952), Mas’ûdî (ö. 345/956), Ibn Haukal (ö. IV./X. yy.), Mokaddasi (ö. 390/1000) ve Hudûd al-Âlam (unknown author writing, written in the 372/982-983), they recorded many information especially as Azerbaijan's city plans, production, trade, roads, economic and social structure relevant to the area. This study examined the historical geography of Azerbaijan based on this information

Keywords:

Azerbaijan, Ardabil, Caucasus, Islamic Geographers,

PDF

___

Ahmed b. Mahmud (2011). Selçuknâme. (Düz.: Erdoğan Merçil) Ankara: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Ananias of Širak, (AŠXARHAC’OYC’) (1992). The Geography of Ananias of Širak. (Çev.: Robert Hewsen) Wiesbaden.
Barthold, W. (1963). “Âzerbaycan ve Ermenistan”, (Çev.: İsmail Aka), Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 8, S. 14, s. 77-87.
Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ el-Belâzurî (2013). Fütûhu’l Büldân (Ülkelerin Fetihleri), (Çev.: Mustafa Fayda), İstanbul: Siyer Yayınları.
Buniyatov, Ziya Musa (2007). Azerbaycan VII-IX Esrlerde, (Çev.: Cabbar Cabbarov, Həsən Əlizadə), Bakü.
Buniyatov, Ziya Musa (1991). “Azerbaycan” DİA, c. 4, s. 317-322.
Ebü’l-Fidâ, el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâil b. Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî Ebü’l-Fidâ (1840). Takvîmü’l-Büldân, (Neş.: M. Reinaud), Paris.
Gehewond (2006). Gehewond’s History, (Trans.: Robert Bedrosian), Long Branch, N. J.
Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî (1977). Mu’cemü’l-Büldân, Beyrut.
Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib (2008). (Nşr.: Vladimir Minorsky), (Çev.: Abdullah Duman, Murat Ağarı), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Hüseynî, Şadruddîn Ebu’l-Hasan ‘Ali İbn Nâşır İbn ‘Ali El-Hüseynî (1999). Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, (Çev.: Necati Lügal), Ankara: TTK.
İbn Fadlan (2010). İbn Fadlan Seyahatnamesi, (Çev.: Ramazan Şeşen), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım İbn Havkal en-Nasibî (1967). Sûretü’l-arz, (Nşr.: M. J. De Goeje), Leyden: Bibliotheca Geographorum Arabicorum c. II.
İbn Hurdâzbih, Ebû’l-Kâsım Ubeydullah b. Abdillâh b. Hurdâzbih (1889). Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-memâlik, (Nşr.: M. J. De Goeje), Leyden : Bibliotheca Geographorum Arabicorum c. VI.
İbn Rüste, Ebû Alî Ahmed b. Ömer b. Rüste (1967). el-A’lâku’n-nefîse, Leyden.
İbnü’l-Esir, Ebü’l Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî e-Cezerî (1987). el-Kâmil fi’t-Tarih, (Çev: Abdülkerim Özaydın), İstanbul: Bahar Yayınları.
İbnü’l-Fâkih, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. İshâk b. İbrâhîm el-Hemedânî İbnü’l-Fâkih (1885). Kitâbü’l-Büldân, (Nşr: M. J. De Goeje), Brill.
İstahrî, Ebu İshâk İbrâhim b. Muhammed el-İstahrî el-Fârisî (1961). el-Mesâlik ve’l-Memâlik, (Tahkik: Muhammed Câbir Abdulâl el-Hînî).
Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmud el-Kazvînî. Âsârü’l-bilâd ve Ahbârü’l-ibâd, Beyrut.
Kirakos, Gandzakets’i’s (1986). History of the Armenians. (Çev.: Robert Bedrosian) New York: Sources of the Armenian Tradition.
Kudâme b. Ca’fer, Ebü’l-Ferec Kudâme b. Ca’fer b. Kudâme b. Ziyâd el-Kâtib el-Bağdâdî (1889). Kitâbü’l-Harâc, (Nşr.: M. J. De Goeje), Brill.
Makdisî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Bennâ el-
Makdisî eş-Şâmî el-Beşşârî (1877). Ahsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlîm, (Nşr: M. J. De Goeje), Brill.
Mehmetov, İsmail (2009). Türk Kafkasında Siyasi ve Etnik Yapı Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Mesudî, Ebu’l Hasan Ali b. Hüseyin el-Mesudî (2011). Murûc ez-Zeheb (Altın Bozkırlar), (Çev.: Ahsen Batur), İstanbu: Selenge Yayınları.
Minorsky, Vladimir (1953). “Caucasica IV”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies XV, 3, 504-529.
Minorsky, Vladimir (1958). A History of Sharvân and Darband in the 10th-11th Centuries, Cambridge.
Minorsky, Vladimir (1979). “Mugan”, İA, c. 8, s. 446-450.
Moses, Kalankatlı (2006). Alban Tarihi, (Rusça ve İngilizce Nüshaları Karşılaştırılarak Azerbaycan Türkçesine Çeviren: Ziya Bünyadov), (Türkiye Türkçesi: Yusuf Gedikli), İstanbul: Selenge Yayınları.
Mustawfi, Hamd-Allâh Mustawfî Qazwîn (1919). Nuzhat-Al-Qulûb, (Tras.: G. Le Strange), Leyden.
Reşîdüddin, Fazlullah (2013). Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı. (Çev.: İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani), Ankara: TTK.
Strange, G. LE (1873). The Lands of the Eastern Caliphate. New York.
Streck, M. (1979). “Berzend”, İA, c. 2, s. 566-567.
Subaşı, Ömer (2015). Gürcü-Moğol İlişkisi-Güney Kafkasya-1220-1346-, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî (1881). Târîhu’r-Rusûl ve’l-Mulûk (Taberî Tarihi), (Nşr: M. J. De Goeje), Brill.
Tezcan, Mehmet (2012). Klasik ve Ortaçağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya, Trabzon: Serander Yayınları.
Togan, A. Zeki Velidi (1979). “Azerbaycan”, İA, c. 2, s. 91-118.
Tomar, Cengiz (2008). “Revvâdîler”, DİA, c. 35, s. 36-37.
Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb İbn Vâzıh el-Kâtib el-Ya’kûbî (1892). Kitâbü’l-Büldân, (Nşr: M. J. De Goeje), Leyden.
Hakkı Dursun Yıldız (1992). “Sâcoğulları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, c. 6, İstanbul: Çağ Yayınları.
Yovhannēs Drasxanakertc’ı (1987). History of Armenia, (Translation and Commentary: Rev. Krikor H. Maksoundian), Georgia.