İbn Haldûn’un Mûsikî Hakkındaki Görüşleri

Bu çalışma, İbn Haldûn’un (ö. 808/1406) mûsikîye yaklaşımını ele almaktadır. İbn Haldûn, Mukaddime adlı eserinin “Aklî İlimler ve Çeşitleri” ve “Mûsikî Sanatı” başlıklarında bu konuya yer vermektedir. Ona göre mûsikînin de dâhil olduğu riyâziyyât (matematiksel ilimler) bütün insanlığın malı olan aklî ilimlerdendir. Onun tasnifine göre mûsikî, temelde aklî/felsefî ilimlerden sayılmaktadır. Mûsikî ilmi, seslerin ve nağmelerin birbirleriyle orantısını ve miktarını inceler; bunun sonucu olarak da şarkılardaki makamlar elde edilir. “Mûsikî Sanatı” başlığında, mûsikîyi bir sanat olarak değerlendiren İbn Haldûn, mûsikî pratiği hakkında detaylı bilgi vermekte ve mûsikînin sosyolojik ve psikolojik etkilerine ışık tutmaktadır

Anahtar Kelimeler:

Ibn Haldûn, Mukaddime, mûsikî, aklî ilimler, sanat, makam

The Views of Ibn Haldun About Music

This study examines the approach of Ibn Haldun to the Music in the light of his famous book Mukaddima which comprises two chapters about it namely “The Intellectual Sciences’ and “The Art of Music”. He classifies Music as a mathematical science, a common heritage of humans. He underlines that the science of music investigates the sounds, tonal relations and proportions leading to the maqams (melodies) of the songs. Considering music as an art, he gives information about its practice in different cultures, underlining its sociological and psychological effects.

Keywords:

Ibn Haldun, Muqaddima, Music, Intellectual Science, Art, Melodies,

PDF

___

Sonuç

Yukarıda görüldüğü gibi İbn Haldûn, Mukaddime’de mûsikî konusundaki görüş ve düşüncelerini başta iki farklı boyut olmak üzere geniş bir perspektiften ele almaktadır.Bunlardan biri, “Aklî İlimler ve Çeşitleri Hakkında”ki bölümde ilimler tasnifi geleneği bağlamında mûsikîye yer vermektedir. İbn Haldûn’un yapmış olduğu bu ilimler tasnifine göre mûsikî, temelde aklî/felsefî ilimlerden sayılmaktadır.

İbn Haldûn, Mukaddime’de “Mûsikî Sanatı Hakkında”ki bölümde mûsikî sanatını farklı perspektiflerden geniş bir yelpazede ele almaktadır. Mûsikî sanatının mahiyeti, mûsikînin ne olduğu, Mağrib’te kullanılan mûsikî enstrümanları ve özellikleri, mûsikîden zevk almanın sebebi, mûsikî makamlarıyla Kur’ân okumanın ölçüsü, mûsikî umran (kültür ve medeniyet) ilişkisi, Araplarda şiir ve mûsikî, Emevî ve Abbasîler döneminde mûsikî, Endülüs ve Mağrib’te mûsikî gibi konularda önemli görüşler beyan etmektedir.

Saltanat, hâkimiyet, refah ve gelişmişlik ile mûsikî arasındaki ilişkiye değinen İbn Haldûn mûsikîyi hem ilim hem de sanat olarak değerlendirmektedir. Ayrıca mûsikî konusunda kendisinden önceki dönemlere ait tarihî bilgiler verirken yaşadığı çağa ait malumatlar da sunmaktadır. Mûsikînin sosyolojik ve psikolojik yönlerine ışık tutmaktadır.

Ak, Ahmet Şahin Türk Din Mûsikîsi Câmi ve Tekke Mûsikîsi, Akçağ

Yayınları, Ankara 2009. Akpınar, Hüseyin, “İlimler Tasnifinde Mûsikînin Yeri”, İSTEM (İslâm

Sanat, Tarih, Edebiyat ve Mûsikî Dergisi), Sayı: 5, Konya 2005.

Asım Efendi, Kamûs, İstanbul 1304.

Buhari, Fezâilu’l-Kur’ân, 31. Çavdaroğlu, Salih Zeki, “İbn Haldun, Mukaddime ve Musıki”,

http://www.musikidergisi. Net/?p=645, 06.11.2010. Çetinkaya, Yalçın “Müzik Muhabbeti”,

http://yenisafak.com.tr/pazar/?t=21.07.2010 &i =268703, 06.11.2010. Erkoçoğlu, Fatih –Arslan, Fazlı, “Endülüs’ün Sanat Güneşi Ziryâb”, İSTEM

(İslâm Sanat, Tarih, Edebiyat ve Mûsikî Dergisi), Sayı: 14,Konya 2009.

El-Hamevî, Şehabuddin Ebu Abdillah, Mu’cemu’l-Buldân, Beyrut,

Dâru’s-Sadr, V, 1977.

Harekât, İbrahim, “Mağrib”, DİA, XXVII, Ankara 2003.

İbn Haldûn, Mukaddime, (Dâru’l-Fikr), Beyrut 2001.

İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, (Dâru’s-Sadr), VII, Beyrut ts.

İbn Reşîk el-Kayravânî, el-Umde fî Mehâsini’ş-Şi’ri ve Âdâbihî, (Thk.

Muhammed Muhyiddîn Abdilhamid), (Dâru’l-Cîl), Beyrut 1981. İnal, İbnülemin Mahmut Kemal, Hoş Sada Son Asır Türk Mûsikîşinasları,

(Maarif Basımevi), İstanbul 1958. Kalender, Ruhi, “XV. Yüzyıla Kadar Arap İran ve Türk Mûsikîsinin Kısa

Tarihçesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XXIV, Ankara 1981. Öztuna, Yılmaz, Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, I-II, Ankara 1990. Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I,

(MEB Yayınları), İstanbul 1993. Shiloah, Amnon, “İber Yarımadası’nda Hıristiyan, Yahudi ve Müslüman

Müzik Kültürlerinin Buluşması (1492’den Önce)”, Çev. Barış

Karaelma, İSTEM İslâm Sanat, Tarih, Edebiyat ve Mûsikî Dergisi, Sayı:

, Konya 2009. Et-Tilmisanî, Ahmed b. Muhammed el-Mukrî, Nefhu’t-Tayyib min Gusni’l

Endülüs er-Ratib, (Thk. İhsan Abbas), (Dâru’s-Sadr), III, Beyrut 1388h., Shamile 3.28. Turabi, Ahmet Hakkı “İlk Dönem İslâm Dünyasında Mûsikî Çalışmalarına

Bakış”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 13-15, İstanbul 1997.

Uludağ, Süleyman, “İbn Haldûn”, DİA, XIX, İstanbul 1999.

Üçok, Bahriye, İslâm Tarihi Emeviler-Abbasiler, Ankara 1968.