Mu‘an‘an Hadîsin İttisâli ve ‘an Sîgasının Senedde Kullanım Şekli

Bir hadisin makbul sayılabilmesi için senedinin muttasıl olmasını şart koşan muhaddisler, bu şekildeki rivâyetlere ulaşmak için uzun yolculuklar yapmışlar ve hadislerin naklinde bazı prensipler geliştirmişlerdir. Özellikle hadislerin senedlerinin sorgulanmasından itibaren ri-vâyetin ne şekilde öğrenildiğini ifade eden edâ sîgaları, hadisin kesintisiz bir şekilde ilk kay-nağına ulaşıp ulaşmadığını tespit konusunda önemli bir ölçü olarak kabul edilmiştir. Bu la-fızlardan bir kısmı muttasıl olarak rivâyet edilen hadisler için kullanılırken, kimisi de hem muttasıl olan hem de muttasıl olmayan rivâyetler için kullanılmıştır. Bu araştırmada ilk önce muttasıl olan ve olmayan senetlerde kullanılan عَنْ edâ sîgası ve onunla aynı hükümde olan la-fızlar üzerinde durulmuştur. Müteakiben bu lafızların hangi durumlarda muttasıl sayılıp han-gi durumlarda muttasıl sayılmayacağı etrafında yapılan tartışmaların tarihi seyri dikkate alına-rak değerlendirilmesi yapılmış, hadis usulü tarihinde müelliflerin hatalı aktarımlarından ve yorumlarından kaynaklanan problemler ortaya konmuş ve ilk dönemlerden itibaren mu‘an‘an rivâyetin kullanım şekillerinin tespitine çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Likā’, , semā‘, mu‘ā‘sarah, , tedlis, , mursal, mu‘an‘an.

PDF

___

Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî, Câmiu’t-tahsîl fî ahkâmi’l-merâsîl, nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Silefî, Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1407/1986.
Askalânî, İbn Hacer en-Nüket ‘alâ Kitâbi’bni’s-Salâh, nşr. Rübeyyi‘ b. Hâdî Umeyr el-Medhalî, 2 cilt. Medine: Imâdetü’l-Bahsi’l-İlmî, 1404/1984.
Aşıkkutlu, Emin, Hadiste Ricâl Tenkidi, İstanbul: MÜİFY., 1997.
Avvâme, Muhammed, el- likā’ beyne’r-râviyeyni ve yelîhi el-Hadîsu’l-mürsel, Medine: Dâru’l-Yüsr-Dâru’l-Minhâc, 1438/2017.
Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: Hadisevi, 2006.
Aynî, Bedreddin, ʿUmdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî, 25 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’türâsi’l-Arabî, t.y.
Bikāî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî, en-Nüketü’l-vefiyye bimâ fî şerhi’l-Elfiyye, nşr. Mâhir Yâsîn el-Fahl, 2 cilt. b.y: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 2007.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ, 8 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, İkinci Basım, 1992.
Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, 8 cilt. Haydarâbât: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, ts.
Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân, Cüz’ fî ‘ulûmi’l-hadîs fî beyâni’l-muttasıl ve’l-mürsel ve’l-mevkuf ve’l-münkatı‘, nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Al-i Selman, Ammân: ed-Dâru’l-Eseriyye, 1. Basım. 1427/2006.
Düreys, Hâlid Mansûr b. Abdullah, Mevkıfü’l-İmâmeyn el-Buhârî ve Müslim min iştirâti’l-lukyâ ve’s-semâʿ fi’s-senedi’l-muʿanʿan beyne’l-müteʿâsırîn, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âl-i Selmân, Behcetü’l-müntefi‘ şerhu cüz’ fî ‘ulûmi’l-hadîs fî beyâni’l-muttasıl ve’l-mürsel ve’l-mevkûf ve’lmünkatı‘, Medine: Dâru Ensâri’l-Medine-ed-Dâru’l-Eseriyye, 1. Basım, 1428/2007.
Emîr es-San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellāh İsmâîl, Tavzîhu’l-efkâr li-meʿânî Tenkīhi’l-enzâr, nşr. Ebû Abdurrahman Salah b. Muhammed b. ‘Uveyda, 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997/1417.
Erginli, Zafer “Muhâsibî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 31/13, İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. Süfyân b. Cüvvân (Cüvân), el-Maʿrife ve’t-târîh, nşr. Ekrem Ziyâ el-Ömerî, 3 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981/1401.
Hatîb el-Bağdâdî, el-Kifâye fî ma‘rifeti usûli ʿilmi’r-rivâye, nşr. Mâhir Yâsîn el-Fahl, b.y: Dâru İbnü’l-Cevzî, 4. Basım 1435/2014.
Hatiboğlu, Mehmed Said, İslâmi Tenkit Zihniyeti ve Hadis Tenkidinin Doğuşu, Ankara: Otto Yayınları, 2. Basım, 2016.
Irakî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân, Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2. Basım, 2010.
İbn Abdülber en-Nemerî, et-Temhîd limâ fi’l-Muvattaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. nşr. Mustafa b. Ahmed el-Alevî - Muhammed Abdülkebîr el-Bekrî, 24 cilt. Mağrib: Vizaretü Umumi'l-Evkâf, 1387/1967.
İbn Ebû Hâtim, el-Cerh ve’t-taʿdîl, 9 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1952/1271.
İbn Hacer, Fethü’l-bârî, 13 cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1960.
İbnü’l-Kayserânî Muhammed b. Tahir el-Makdisî, Şürûṭü’l-eʾimmeti’s-sitte ve yelîhi Şurûtu’l-eimmeti’l-hamse li’l-Hâzimî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1405/1984.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî, es-Sünen, 2 cilt. İstanbul: 1992, İkinci Basım, 1992.
İbn Rüşeyd, es-Senenü’l-ebyen ve’l-mevridü’l-emʿan fi’l-muhâkeme beyne’l-imâmeyn fi’s-senedi’l-muʿanʿan, nşr. Salâh b. Sâlim el-Mısrâtî, Medine: Mektebetü’l- Ġurabâi’l-Eseriyye, 1417/1989.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî, et-Tabâkâtü’l-kübrâ, nşr. Muhammed Abdülkadir Atâ, 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’i-İlmiyye, 1. Basım, 1990.
İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî, Mukaddimetü İbni’s-Salâh, nşr. Abdullah el-Minşâvî, Kahire: Dâru’l-Hadis, 1431/2010.
Kābisî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Halef el-Meâfirî el-Kayrevânî, Muhtasaru Muvatta’i’l-İmâm Mâlik (el-Mülahhıs li Müsnedi’l-Muvatta’), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2008.
Kādî İyâz, İkmâlü’l-Muʿlim bi-fevâʾidi Müslim, nşr. Yahyâ İsmâil, 8 cilt. Mısır: Dâru’l-Vefa, 1. Basım, 1419/1998.
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf, Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl, nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, 35 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1980.
Müslim, b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ, 3 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc, 18 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 2. Basım, 1392/1972.
Nevevî, İrşâdü tullâbi’l-hakāʾik ilâ maʿrifeti süneni hayri’l-ḫalâʾik sallallāhu ʿaleyhi ve selem, nşr. Nûreddin Itr, Kâhire: Dârü’s-Selâm, 1. Basım, 1434/2013.
Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd el-Fârisî, el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî, nşr. Muhammed Accâc el-Hatîb, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 2017.
Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed, Fethu’l- muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-ʿIrâkî. 5 cilt. Riyad: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 4. Basım, 1436.
Sem‘ânî Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî, Kavâtıʿu’l-edille fi’l-usûl, nşr. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail eş-Şafiî, 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1999.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî, Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. nşr. Ahmed Ömer Hâşim, 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
Sezgin, M. Fuad, Buhârî’nin Kaynakları, Ankara: kitâbiyât, 2000.
Şâfiî, er-Risâle, nşr. Ahmed Şakir, Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1. Basım,1358 /1940.
Şerif Hâtim b. Arif el-Avnî, İcmâ‘u’l-muhaddisîn ‘alâ ‘ademi’iştirâti’l-‘ilmi bi’s-semâı fi’l-hadîsi’l-muan‘an beyne'l-müte‘âsırîn, Mekke: Dâru İlmi’l-Fevâid, 1. Basım, 1421/2000.
Tirmizî, ʿİlelü’t-Tirmiẕî el-kebîr, nşr. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî v.dğr., Beyrut: Mektebetü’n-Nehza, 1. Basım, 1409/1989.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, Sünenü’t-Tirmizî, 5 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992/1413.
Uğur, Mücteba “Edâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10/388, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Yahyâ b. Maîn, et-Târîh, nşr. Ahmed Muhammed Nûrseyf, 4 cilt. Mekke: Merkezü'l-Bahsi'l-İlmî- İhyâü't-Türâsi'l-Arabî, 1979/1399.
Yücel, Ahmet, Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul: İFAV Yayınları, 1996.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī, Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ, nşr. Heyet (Şuayb el-Arnaût başkanlığında), 25 cilt. b.y: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
Zerkeşî, Bedreddin, en-Nüket ʿalâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh, nşr. Zeynelâbidîn b. Muhammed b. Belâferîc, 3 cilt. Riyad: Advâu's-Selef, 1419/1998.