Sistemin aktif işleyiş süreci açısından bakıldığında XIV. yüzyıl başlarından, XVII. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı İmparatorluğu’nun askerî sisteminin temel unsurlarından birini oluşturan timar sistemi, imparatorluk dahilindeki mirî arazi rejiminin uygulandığı topraklarda tarımsal ekonomik hayat düzenini, vergilendirme usullerini, ordu mensupları ile halk arasındaki ilişkileri ve sorumlulukları belirleyen önemli bir unsur olmuştur. Tarihi süreç içerisinde ekonomisi tarıma dayalı tüm ekonomilerde mutlaka izleri görülen tımar sisteminde öne çıkan hususiyetlerden bir diğeri ise eyalet idaresinin sosyo-ekonomik politikalarını şekillendirmesidir. Kökeninde Türk-İslâm devletlerinin yanı sıra devletin kurulduğu ve yayıldığı topraklardaki önceki idarelerden de izler taşıyan bu sisteme dair bilgiler, Osmanlı İmparatorluğu’nun geride bıraktığı çeşitli arşiv kayıtlardan öğrenilmektedir. Sistemin ana karakteri Osmanlı bürokrasisinin başlıca uygulamalarından tahrir sisteminin kayıtları olan mufassal tahrir defterleri, icmal veya mücmel defterlerden öğrenilmekle birlikte tahrir esnasında ya da dirlik dağıtımı sırasında yaşanmış gelişmeler, usulsüzlükler, aksaklıklar, imparatorluğun başkenti İstanbul’da haftanın belirli günlerinde devletin meselelerinin iştişare edilerek karara bağlandığı Divân-ı Hümâyûn toplantılarında alınan kararların birer suretlerini içeren Mühimme Defteri kayıtlarında da görülmektedir. Bu defterlerin bizzat devletin merkezinde hazırlanması ve emirlerin padişahın kararı doğrultusunda kayda geçirilmesi, bu kayıtlara Osmanlı Tarihi’nin diğer alanlarında olduğu gibi tımar-toprak sistemi kapsamındaki araştırmalarda da başvurulabilecek güvenilir kaynak olma niteliğini kazandırmaktadır. Timar sisteminin incelenmesi bağlamında araştırmacılara ışık tutan başlıca arşiv kaynaklarından olan tahrir defterleri ile timar tevcih defterleri; timarın önceki vaziyeti ve kaydedildiği zamandaki dirlik sahiplerinin kim oldukları, nerede ve ne kadar bütçeli dirlik tasarruf ettikleri, ilgili şahısların askerî yükümlülükleri ve konu ile ilgili sair ayrıntıları içermesi yönüyle büyük önem arz ederken yine sistemin işleyişinde yaşanan bozulmalar, usulsüzlükler, birbirlerinden farklı özelliklere sahip olan timar bölgelerinde yaşanan asayiş sorunları ve diğer sosyal meseleler gibi hususiyetlerle ilgili olarak divana başvurulmasının ardından buradan çıkan kararlar da sistemin içeriğine dair daha ayrıntılı bilgilere ulaşmamıza imkan tanımaktadır. Ancak şuna açıklık getirmek gerekir ki, mühimme defterlerinde tutulmuş fermân-ahkâm suretleri divânda görüşülen soruna dair kesin karar verildiğini göstermekle birlikte ilgili sorunun hemen çözüme kavuşturulduğu düşüncesine de sevk etmemelidir. Nitekim farklı tarihlerde tutulan defterlerde aynı husus ya da dava ile ilgili kayıtlara rastlanılması konunun ya da ilgili problemin çözümü noktasında sürecin oldukça zaman aldığının bir göstergesi olmalıdır. Nitekim bu çalışmada, Osmanlı idari ve ekonomi teşkilatının bel kemiğini oluşturan timar ve tahrir sisteminin uygulanması konusunda konu ile ilgili mühimme hükümlerinin değerlendirilmesi suretiyle Osmanlı tımar sisteminde karşılaşılan hususlar üzerinde değerlendirmede bulunulacaktır.

In terms of the active functioning of the system, manorialism system, one of the main elements of military system of Ottoman Empire from the beginning of XIV. century until the end of XVII. century, has been an important factor determining agricultural economic life order in the land where demesne is applied within the empire, taxing methods, relation and responsibilities between military members and the public. Another factor in manorialism seen in the economies based on agriculture is that state administration forms socio-economic policies. Various resources of Ottoman Empire have revealed this system having the origin of Turkish-Islamic nations but also showing traces from the previous nations in the land they were expanded. Main character of the system is found in the brief, records of cadastral record system which was one of the main applications of Ottoman bureaucracy as well as developments, irregularities, malfunctions during cadastral recording or distribution of the land, Muhimme Records including one copy of decisions taken in Imperial Council where state matters discussed in specific days in Istanbul, the capital of the empire. The fact that these records were enregistered in the state centre and the orders were recorded in accordance with the decision of Sultan make these records credible resource for research on manorialism system as well as other fields of Ottoman history. Cadastral record books and grant booklets which are the main archive resources for studies in terms of examination of manorialism system are significant to present previous state of manorialism, the landowners at the recording time, where and how much land they got, military responsibilities of related people and miscellaneous details. These documents allow us to reach more detailed information of the content of the system about malfunctions in the application of the system, irregularities, decisions taken in the council for the applications regarding crime issues and other social in the manor areas. However, we must clarify that judgement and decree copies in the Muhimme books showed that final decision was taken for the issues discussed in the council. On the other hand, it should not lead the opinion that the issue was solved immediately. Thus, the fact there are records in the different books about the same case or issue should be the sign that it took long time to solve the related issue. Therefore, this study evaluates issues in the Ottoman Manorialism system evaluating Muhimme decrees in terms of application of manorialism system which is the backbone of Ottoman administrative and economic organisation.