RUS İHTİLALLERİNİN AZERBAYCAN’A ETKİLERİ: BAĞIMSIZLIĞA GİDEN YOL

20. yüzyılın başlarından itibaren Rusya’da baş gösteren olaylar, özellikle de ihtilaller ve bu ihtilallerin yansımaları, bölgede olduğu gibi Azerbaycan’da da kaygı ve sevinçle karşılandı. Böylece bu ihtilallerin tabii sonucu olarak, bir asrı aşkın süreden beri Çarlık Rusyasının bir bölgesi olan Azerbaycan, bağımsız bir cumhuriyet gibi tarih sahnesinde yerini almış oldu. Bu makalede 20. yüzyılın hemen başlarında Azerbaycan’da başlayan olaylar, Çarlık Rusyasındaki ihtilaller ve bunların Azerbaycan’a yansımaları, Azerbaycan’ı bağımsızlığa götüren nedenler ve siyasi manevralar değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Etnik çatışmalar, Rus ihtilalleri, Müsavat Partisi, Azerbaycan Cumhuriyeti, Kafkasya’da Türkçülük, İslamcılık, Azerbaycan-Türkiye ilişkileri, Mavera-yı Kafkas Hükûmeti, Ermeni-Azeri çatışmaları

PDF

___

Aktivnie Bortsi za Sovetskuyu Vlast v Azerbaydjane (1957), Bakü.
“Burjuazno Demokratiçeskaya Revolyutsiya” (1951), BSE, t. 6, Moskva.
“Difai”, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi (2004), cilt 1, Bakü.
“Gegeçkori”, Malaya Sovetskaya Ensklopediya (1929), II, Moskova.
“Hümmet”, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi (2004), cilt 1, Bakü.
İstoriya Velikoy Oktyabrskoy Sosialistiçeskoy Revolyutsiy (1967), Moskova.
“Lvov”, Boşlaya Sovetskaya Ensklopediya (1954), t. 25, Moskva.
“Mart Soykırımı”, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi (2005), cilt 2, Bakü.
“Martov”, Malaya Sovetskaya Ensiklopediya (1929), t. 4, Moskova.
“Müsavat”, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi (2005), c. 2, Bakü.
“Soldatskaya Pravda”, Bolşaya Sovetskaya Ensiklopediya (1957), cilt 40, Moskova.
“Taşnaksütyun”, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi (2004), cilt 1, Bakü.
AĞAOĞLU, Ahmet (1918), “Rusyadakı Müslümanlar”, Türk Yurdu, cilt 14, sayı 155. s. 3120
AĞAYEV, Yusif, Ahmedov Sebuhi (2009), İstiklal Yürüşü 1918, Bakü.
AHMEDOV, Teymur (2010), Neriman Nerimanov, Bakü.
ALLAHVERDİYEV, Settar (2005), Azerbaycan Tarihi, Bakü.
ALLAHVERDİYEV, V, Mehdiyev, Ş (1990), Azerbaycan Demokratik Respublikası, Bakü 1990.
ANTONOV-OVSEYENKO, V. A. (1991), V Semnadsatom Godu, Kiyev.
ATNUR, İbrahim Ethem (2001), Osmanlı Yönetiminden Sovyet Yönetimine Kadar Nahçıvan (1918-1921), Ankara.
BAGİROVA, S. (1997), Politiçeskiye Partii i Organizasii Azerbaydjana v Naçale XX veka, Bakü.
BALAYEV, Aydın, Azerbaydjanskoye nasionalnoye dvijeniye v 1917-1918 g., Bakü 1998
BENNİGSEN, A., Quelquejay, C. Lemercier (1997), Stepte Ezan Sesleri, (Çev: Nezih Uzel), İstanbul.
BERHİN, İ. B. (1979), İstoriya SSSR (1917-1978), Moskova.
CARR, E. H. (1990), Russkaya Revolyutsiya ot Lenina do Stalina 1917-1929, Moskova.
CHAMBERLİN, William Henry (1987), The Russian Revolution, Princeston.
ÇIRAKZADE, Vahid (1992), İstiklal Yollarında, Bakü.
ELİYEV, İgrar (1993), Azerbaycan Tarihi, Bakü.
GASIMLI, M., Hüseynova, E. , (2003), Azerbaycan’ın Harici İşler Nazirleri, Bakü.
GAPONENKO, Luka Stepanoviç (1970), Raboçiy Klas Rossiy v 1917 Godu, Moskova.
GOLİKOV, Georgiy Nazaroviç (1977), Velikiy Oktyabr: Naçalo Novoy Erı, Moskova.
GOLUB, A. (1985), İstoriçeskiy opıt treh Rossiyskih revolyutsiy, Moskova.
GORKY, MOLOTOV, VOROŞİLOV, KİROV, JDANOV, (2004), 1917 Sovyet Devrimi, (Çev. Alaattin Bilgi), c. 1, İstanbul.
GULİYEV, B. (1979), İstoriya Azerbaydjana, Bakü.
DEVLET, Nadir (1999), Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1907), Ankara.
DUBİNİN, Aleksey Sergeyeviç (1978), Pobeda Velikogo Oktyabrya: Naçalo Novoy Epoxi Vsemirnoy İstoriy, Moskova.
HACIYEV, Hacı (1996), İstiglalın Ezablı Yolu, Bakü.
HESENLİ, Cemil (1998), Azerbaycan Cumhuriyeti: Türkiye Yardımından Rusya İşgaline Kadar (1918-1920), Ankara.
HOSKİNG, Jeffrey (2000), İstoriya Sovetskogo Soyuza, Smolensk.
İBRAHİMOV, Zülfeli (1955), Revolyutsiya 1905-1907 godu v Azerbaydjane, Bakü.
İSMAİL, Mahmud (2008), Azerbaycan tarihi, cilt 5, Bakü.
İSMAYILOV, İsrafil (1993), “Bakı Kommunasının Süqutu”, Halk Gezeti.
İSMAİLZADE, İ. İ. (1991), Vorontsov-Daşkov. İstoriçeskiye siluetı, Moskova.
KARASANDIK, Özlem (2004-2005), “Ayrılıkçı Ermeni Siyasal Örgütlerine Karşı Osmanlı
Devletinin İlk Önlemleri ve Eleştiriler”, Ermeni Araştırmaları, sayı 16-17.
KURAT, Akdes Nimet (1987), Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917-ye Kadar, Ankara.
LAWRENCE, John (1969), A History of Russia, New York.
LENİN, V. İ. (1964), Seçilmiş Eserleri, cilt 2, Bakü.
LENİN, V. İ. (1975), Tercümeyi Halı, Bakü 1975.
MEHMETZADE, Mirza Bala (1991), Milli Azerbaycan Hareketi, Ankara.
MEMMEDOV, Heqani (1996), Azerbaycan Milli Herekatı, Bakü.
MEMMEDOV, İsmayıl (2005), Azerbaycan Tarihi, Bakü.
MİLMAN, A. Ş. (1966), Politiçeskiy stroy Azerbaydjana v XIX- naçale XX vekov, Bakü.
MOOREHEAD, Alan (1958), The Russian Revolution, London.
MUSTAFAZADE, Tofig (1997), Umumi Tarih, c. 3, Bakü.
NASİROV, Teyub (1993), Borba za vlast v Azerbaydjane (1917-1920), Bakü.
NESİBZADE, Nesib (1990), Azerbaycan Demokratik Respublikası, Bakü.
NEVVAB, Mir Muhsin (1993), 1905-1906 Yıllarında Bakü’de Ermeni Müslüman Kavgası, Bakü.
NEZİRLİ, Ş. (1995), Cumhuriyet Generalları, Bakü.
ORDUBADİ, Mehmet Sait (1991), Kanlı Seneler, Bakü.
ORUCLU, M. R. (2005), Mehmet Emin Resulzade ve İçtimai Siyasi İdealar, Bakü.
PAŞAYEV, Atahan (2001), Açılmamış Sayfaların İzi İle, Bakü.
POLYAKOV, A. İ. (1977), Velikaya Oktyabrskaya, Moskova.
REHİMOV, E. C. (1952), 1920-ci ilde Azerbaycan’da Mülkedar Torpaq Sahibliyinin Leğvi, Bakü.
RİASANOVSKY, Nicolas V. (1993), A History of Russia, New York.
SARIAHMETOĞLU, Nesrin (2000), “26 Bakü Halk Komiserleri ve Stepan Şaumyan Yeniden Sorgulanıyor”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları İnstitutu Dergisi, sayı 14, Erzurum.
SARIAHMETOĞLU, Nesrin (2006), Azeri- Ermeni İlişkileri (1905-1920), Ankara.
SEMANOV, Sergey Nikolayeviç (1965), Krovavoye voskresenye, Leningrad.
SÖNMEZ, Banu İşlet. Ersanlı, Buşra (Ağustos 2000), “Azerbaycan’da 20. Yüzyılın başında ve 90’lı Yıllarda Siyasi Gelişmeler, Azerbaycan Milli Hareketi ve Müsavat Partisi”, Akademik Araştırmalar Dergisi, sayı 6, İstanbul.
SWİETOCHOWSKİ, Tadeusz (1988), İslami Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı (1905-1920), İstanbul.
SÜLEYMANOV, Mehman (1999), Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan, Bakü.
TROÇKİ, Lev (1988), Rus Devriminin Tarihi, c. 2, İstanbul.
VEKİLOV, R. (1998) Azerbaycan Respublikasının Yaranma Tarihi, Bakü.
VERDİYEVA, H.-HUSEYNZADE, R., (2003), Rodoslovnaya armyan i ih migrasiya na Kavkaz s Balkan, Bakü.
VOLKOGONOV D. A. (1994), Lenin. Politiçeskiy portret, Moskva.
YAGUBLU, Nesiman (1991), Mehmet Emin Resulzade, Bakü.
YAGUBLU, Nesiman (1997), Müsavat Partiyasının Yaranma Tarihi, Bakü.
WATSON, Hugh Seton (1962), The Decline of Imperial Russia 1855-1914, New York.