Töles Boylarının Stratejik Önemi (6. ve 7. yüzyıllar)

Gök-Türk Devleti’nin erken çağlarında Kazakistan bozkırlarında yaşayan boylar genel olarak Tölesler olarak adlandırılmıştır. Suei Shu (bölüm 85) and Pei Shih (bölüm 99) gibi Çin kaynaklarında Töleslerin coğrafi dağılımı hakkında hayli bilgi mevcuttur. Boyların yerleşimi ve oldukça iyi eğitim almış askerlerin sayısı bu kaynaklarda belirtilmiştir. Hunlar dönemine ait bir Töles boyu olan Ting-ling, akabinde Gök-Türk Devleti’nin kuruluşundan önce Kangli adıyla Bumin Kağan’a bağlanmıştır. 603’teki kabile isyanları Batı Gök-Türk Devleti’nin kaderini derinden etkilemiştir. Bu tarihten sonra Töles boy isimleri yerine Karluk, Turgis, Kıpçak, Oğuz ve Peçenek gibi yeni boy isimleri tarih sahnesine çıkmıştır. Bu makalede VII. Yüzyılın başlangıcına kadarki dönemde Kazakistan bozkırlarında yaşayan Töles boylarının coğrafi dağılımlarına ve tarihi rollerine eğilmekteyiz.

Anahtar Kelimeler:

Töles Boyları; Gök-Turk; Karluk; Turgis; Kipçak; Oğuz; Peçenek

The Strategic Importance of Toles Tribe (VI. and VII. centuries)

Tribes living in the steppes of Kazakhstan during the early ages of the Gok-Turk state, in general, were called as Toles. There is more information about the geographic distribution of Toles in the Chinese sources such as Suei Shu (section 85) and Pei Shih (section 99). According to this information, the location of the tribes and the numbers of the soldiers perfectly trained were shown.Toles tribe known as Ting-ling during the ages of the Huns, then the Kao-ch’e (Kangli) connected to Bumin Kagan before the establishment of the Gok-Turk State.Tribal riots in 603, deeply influenced the fate of the West Gok-Turk State. During this period, Töles tribe played very important roles until 627.After this, instead of the name Töles tribe, new tribal names such as Karluk, Turgis, Kipchak, Oghuz and Pechenek took place in history. In this paper we will focus on the geographical distribution and historical roles of the Toles tribe on the steppes of Kazakhstan until the beginning of the VIIth century.

Keywords:

Toles Tribes; Gok-Turk; Karluk; Turgis; Kipchak; Oghuz; Pechenek,

PDF

___

Baştav, Ş., Sabir Türkleri, Belleten, 17-18, 1942, s.59 vd.
Chavannes, E., Documents sur les Tou-kioue Occidentaux, Paris 1941, s.74, Chiou T’ang Shu 199 Chou Shu 50, s.907. Christian, D., A History of Russia, Central Asia and Mongolia, Oxford, 1998, s.250-251. Czegledy, K., Turan Kavimlerinin Göçü(terc. Günay Karaağaç), İstanbul 19 Çandarlıoğlu, G., Ötüken Bölgesindeki Büyük Uygur Kağanlığı, (İ.Ü.Ed.
Fak. Yayınlanmamış doçentlik tezi, 1972) Donuk, A., Eski Türk Askeri-İdari Unvan ve Terimler, İstanbul, 1988. Eberhard, W., Çinin Şimal Komşuları, Ankara, 1942. İstoriya Sibiri I, Moskova, 1968. Kafesoğlu, İ., Türk Milli Kültürü, İstanbul, 1987. Kurat, A. N., Karadenizin Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1972, s.109. Mori, M., “On Chi-li-fa (Eltabar/eltebir and Chi-chin (İrkin) of the T’ie-le
Tribes”, Acta Asiatica, 9, 1965 Ögel, B., “İlk Töles Boyları”, Belleten, 48, 1948, s.795-831 Ögel, B., “Gök-Türk Yazıtlarının Apurımları ve Fu-lin Problemi”, Belleten, 33, 195, s.70. Pei Shih 98, s.3270-3271. Pei Shih 99 Suei Shu 67 Suei Shu 84 T’ang-ch’i Preliminary İnterpretation of terms from th Toba (Tabgaç) Language recorded in The Nan Ch’i Shu”, Pien-cheng Yen-chiou suo-nien-pao, IV, 1973, s.89-122. T’ung Tien 199-1080. Ta-chung,Yao, Ku-tai pei-hsi Chung-kuo, Tai-pei, 1981.
Taşağıl, A., “552-627 Yılları Arasında Töles Boylarının Coğrafi Dağılımına Bir Bakış”, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, sayı 1, İstanbul 1992, s.121-134. Taşağıl, A., Gök-Türk Ülkesine Gelen Çinli Elçilerin Raporlarına Göre
Gök-Türk – Çin İlişkileri (552-630), (İ.Ü.Sos Bil. Ens. yayınlanmamış yüksek lisans tezi, 1989). Taşağıl, A., Gök-Türkler, Ankara 2004, s.70-85. Tegin, T., Orhun Yazıtları, Ankara 1988. Temir, A., Moğolların Gizli Tarihi Ankara, 1986. Ts’e-fu-Yüan-kuei 956-33-34 Tsung-cheng, Hsüe, T’u-chüe Shih, Pekin, 1992. Türkeli, C., Çin Kaynaklarına göre Hunların Ataları (İ. Ü. Sosyal Bilimler
Ens. Tarih bölümü yayınlanmamış doktora tezi), İstanbul, 1990. Wei Shu 103. S.2307-2311 Wen-hsien T’ung-k’ao 344-2698 a,b;