BATI ANADOLU MASALLARINDA KURNAZ TİPİ VE İŞLEVLERİ

Toplum, tarihsel bir süreç içerisinde sınırları çizilmiş bir bölgede yaşayan ve ortak bir unsur etrafında birleşmiş insanlar topluluğudur. İnsan, ilk zamanlardan beri yaşamını devam ettirebilmek adına diğer bireylerle iletişim kurmak zorunda kalmıştır. İletişim kurarak sosyalleşen insan, göçebe olduğu dönemden beri kültür üretmiştir. Bu süreçte insanlar kültürel ortamlarda çeşitli kültür ürünleri meydana getirmişlerdir. Sözlü gelenekler ve anlatımlar içerisinde yer alan kültür ürünleri; mit, destan, masal, efsane, halk hikâyeleri vb. halk anlatısı türleridir. Türlerin tamamı meydana getirildikleri dönemlerdeki olayları zihinsel kodlamalar aracılığıyla bugüne taşırlar. Bu bağlamda sözlü kültür ortamındaki önemli olan pek çok unsur yeniden üretilmiş ve bugüne kadar gelerek kendini korumuş olur. Masal da toplumların kültürel kodlamalarının ortaya çıkarılması ve kültürel mirası gelecek kuşaklara taşıması bakımından oldukça önemli bir türdür. Masallar bir toplumun maddi ve manevi değerleri gibi pek çok unsuru hakkında bilgi verebilir. İnsan, doğduğu kültür çevresi vasıtasıyla edindiği kültürel kimliği ile birlikte maddi ve manevi değerleri keşfetmeye başlar. Anadolu masallarının zengin kültür unsurları ve çeşitliliği de bize; o bölgede yaşayan toplumun yapısı, örf-adet, gelenek, inanç ve değer yargılarına dair bilgiler verir. Masallar tüm bunları topluma aktarmada kültürel bir araç görevi üstlenirler. Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle birçok kültürel değerimiz gibi masal arka planda kalmasına rağmen kültür taşıyıcılığı görevini hâlâ sürdürür. Bu bağlamda Batı Anadolu’da anlatılan masallarda kültür taşıyıcılığı işlevinin çok iyi yerine getirildiğini görebiliriz. Bu sebeple Batı Anadolu çalışmada coğrafi sınır olarak belirlenmiş olsa da aslında kültürel bir havza olarak yer alır. Masallarda sosyal ve kültürel açıdan belirginleşip kalıplaşarak önemli roller üstlenen tipler bulunur. Bu tiplerin içerisinde yer alanlardan biri de çalışmamızın konusunu oluşturan kurnaz tipidir. Bu çalışmada, kurnaz ve kurnazlık kavramları anlam karmaşıklığı oluşturan olumsuz tip kavramlarından ayrılarak; kurnaz tipin toplumun temel değerleri arasındaki yeri “İşlevsel Yöntem” aracılığıyla öne çıkarılmıştır. Aynı zamanda kurnaz tipin Batı Anadolu Bölgesi’ndeki masal geleneği içerisindeki var oluşu tespit edilmiştir. Bölgedeki masallarda kurnaz tipin yaptığı eylemlerde kurnazlığı ortaya çıkaran nedenler, kurnazlık yapmak için başvurulan yöntemler, kurnazlığın işlevleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Batı Anadolu, Masal, Kurnaz Tipi, İşlev

PDF

___

ADAY, E. ve AKÇAALAN, H. (2018). “Masalları Yeniden İşlevsel Kılmak: “Masal Evi” Projesi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 55, 237-246.
ALPTEKİN, A. B. (2002). Taşeli Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
ARSLAN, M. (2008). Denizli Yöresinden Derlenmiş Masallar (İnceleme-Metinler). Denizli: Zirve Yayınları.
BAHADUR, Y. (2017). Uşak’tan Derlenen Masallar Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
BASCOM, W. (2014).“Folklorun Dört İşlevi”. (Çev. Ferya Çalış), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar II,Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
ÇAKICI, E. (2015). Bilecik İli Söğüt İlçesi Küre Köyü Folkloru. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÇELEPİ, M. S. (2016). “Anadolu’da Toplumsal Kimliğin İnşası ve Dede Korkut Boylarındaki Bireyin Tekamülü”. Hacettepe üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.25, 65-90.
ÇELEPİ, M. S. (2016). “Kültürel Bellek Çerçevesinde Ahmet Yesevi İle Anlam Bulan Âlim-Devlet Bütünleşmesi”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.25, 181-198.
ÇELEPİ, M. S. (2020). “Toplumsal Anımsamanın Millî Bayramlar ile Gerçekleşmesi: 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı Örneği”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 22, 30-43.
ÇELİK, A. (2019). Sağır Köyü Monografisi (Yalvaç-Isparta). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
ÇİFTÇİ, K. (2015). Aydın Halk Masalları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÇOBANOĞLU, Ö. (2019). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
DALĞAR, E. (2010). Bucak Masalları Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DEMİRBAŞ, S. (2006). Sütçüler Masalları Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DERDİÇOK, N. S. (2012). İzmir Şehrinde Derlenen Masallar Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Lisans Bitirme Tezi, Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı.
ERGUN, P. (2014). Eskişehir Masalları. Eskişehir: Eskişehir Valiliği Yayınları.
ERKEN, F. (2019). Korkuteli İlçesi ve Köyleri Folkloru. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
GÖDE, H. A. (2010). Yalvaç Masalları. Isparta: Fakülte Kitabevi.
KAPLAN, M. (1985). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar III: Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
KUMARTAŞLIOĞLU, S (2006). Balıkesir Masallarında Tip ve Motif Araştırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
MERİÇ, C. (2019). Bayramiç Folkloru. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÖLMEZ, E (2014). Domaniç Masallarının Propp Metoduna Göre İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÖNAL, M. N. (2011). Muğla Masalları. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
ÖZÇELİK, M. (2004). Afyonkarahisar Masalları Araştırma-İnceleme-Metin. Isparta: Fakülte Kitabevi.
SAKAOĞLU, S. (1973). Gümüşhane Masalları (Metin Toplama ve Tahlil). Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
SEVİNÇ, A. (2022). Kuzeybatı Bursa Masalları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TUNÇ, T. (2008). Manisa Masalları Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TÜRKER, E. (2010). Çan Yöresi Halk Bilimi Ürünleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
UYSAL, Y. (2008). Gazipaşa’da Folklor ve Halk Edebiyatı Ürünleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
YAVUZ, M. H. (2013). Masallar ve Eğitimsel İşlevleri. Ankara: Eğiten Kitap Yayınları.
YILDIRIM, E. Ü. (2006). Senirkent-Uluborlu Yöresi Halk Edebiyatı Mahsulleri Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İnternet Kaynakları
*URL-1: https://sozluk.gov.tr/ Masal (Erişim Tarihi: 20.02.2023)
*URL-2: https://sozluk.gov.tr/ Kurnaz (Erişim Tarihi: 21.02.2023)