Türkiye’de Sanayileşmenin Yüz Yılı: Süreklilik ve Dönüşümleri Aramak

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından tüm dünyada iktisadi olduğu kadar toplumsal amaçlardan biri olarak tanımlanan sanayileşmenin, kalkınma için bir ön koşul olup olmadığı konusu bugün hala önemli tartışma alanlarından biridir. Sanayileşme tartışmaları da dönemin ana akım önermelerine uygun olarak yükselmekte veya düşmektedir. Finans kapitale dayalı birikim olanaklarının hızla genişlediği küreselleşme çağı olarak nitelendirilen son 40 yılda, Türkiye’de sanayileşme hala söylem düzeyinde bir amaç olarak korunsa da sanayileşme politikalarının kendini tekrar ettiği görülmektedir. Bu çerçevede bu çalışmanın temel amacı, Türkiye’de son yüz yılda sanayileşme kavrayışlarında ve çabalarındaki süreklilik ve dönüşümleri ortaya koymaktır. Çalışmada, öncelikle sanayileşmenin kavramsal ve tarihsel arka planı ele alınmış, ardından ele alınan dönemde Türkiye’de sanayileşme algısındaki ve çabalarındaki süreklilik ve dönüşümler, sanayileşme politikalarındaki değişim çerçevesinde korumacı dönem (1920-1980) ve Neo-liberal dönem (1980-2022) olmak üzere iki alt dönemde incelenmiştir. Ele alınan dönemlerde sanayileşme, hedefler ve politikalar açısından değerlendirilmiş, uluslararası iklim krizi gündeminin belirleyiciliği ve ekonomide dijitalleşme bağlamında 2030-2050 döneminde küresel sanayide değişim süreci ve Türkiye’nin 21.yüzyılda yeniden sanayileşme hedefi çerçevesinde izlemesi gereken yol haritası tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Sanayileşme, Sanayi Politikası, Türkiye, Sıfır Karbon Ekonomisi

A Century of Industrialization in Turkey: Searching for Continuity and Transformations

The question of whether industrialization, defined as one of the economic as well as social objectives worldwide after World War II, is a prerequisite for development remains one of the significant areas of debate today. Discussions on industrialization also fluctuate in line with the mainstream propositions of the era. In the past 40 years, known as the era of globalization, where accumulation opportunities based on financial capital have rapidly expanded, industrialization in Turkey is still maintained as a goal at the discourse level. However, it is observed that industrialization policies tend to repeat themselves. Within this context, the main objective of this study is to reveal the continuity and transformations in the conceptions and efforts of industrialization in Turkey over the last century. The study first addresses the conceptual and historical background of industrialization, followed by an examination of the continuity and transformations in the perception and efforts of industrialization in Turkey during the specific period. This analysis is carried out within the framework of two sub-periods: the protectionist era (1920-1980) and the neo-liberal era (1980-2022), which highlight the changes in industrialization policies. In this study, industrialization, goals, and policies have been evaluated during specific periods, considering the prominence of the international climate crisis agenda and the process of transformation in the global industry in the context of digitalization in the economy from 2030 to 2050. Additionally, the roadmap that Turkey needs to follow within the framework of its aim to reindustrialize in the 21st century has been discussed.

Keywords:

Industrialization, Industrial Policy, Turkey, Zero Carbon Economy,

PDF

___

Acemoğlu, D., & Robinson, J. (2014). Ulusların Düşüşü: Güç, Zenginlik ve Yoksulluğun Kökenleri. S. Silahlı (Çev.). İstanbul: Doğan Kitap.
Barbaros, F. & Kozal, Ö. (2014). 1970’li Yıllarda Kalkınma ve Planlama: Değerlendirme ve Eleştirilere Bakış. F. Barbaros & J. Zurcher (Ed.), Modernizmin Yansımaları: 1970’li Yıllarda Türkiye (136-186). Ankara: Efil Yayınevi.
Barbaros, F. & Kozal, Ö. (2017a). Planlamanın Başarısızlığı: Kalkınma Miti ve Sanayileşmenin Düşüşü. F. Barbaros & J. Zurcher (Ed.), Modernizmin Yansımaları: 1980’li Yıllarda Türkiye (105-160). Ankara: Efil Yayınevi.
Barbaros, F. & Kozal, Ö. (2017b). 1990’lı Yıların Küreselleşen Dünyasında Türkiye’de Sanayileşme: Beklentiler ve Açmazlar. F. Barbaros & J. Zurcher (Ed.), Modernizmin Yansımaları: 1990’lı Yıllarda Türkiye (51-90). Ankara: Efil Yayınevi.
Barbaros, F. & Kozal, Ö. (2021). 1950’li Yıllarda İmalat Sanayinin Genel Görünümü. F. Barbaros & J. Zurcher (Ed.), Modernizmin Yansımaları: 1950’li Yıllarda Türkiye (75-91). Ankara: Efil Yayınevi.
Barbaros, F. & Kozal, Ö. (2022). 1940’lı Yıllarda Dünya ve Türkiye Ekonomisi. F. Barbaros & J. Zurcher (Ed.), Modernizmin Yansımaları: 1940’lı Yıllarda Türkiye (86-112). Ankara: Efil Yayınevi.
Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. (1969). Sanayi Sayımı 1927. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. (1985). 1980 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı, İkinci Aşama Sonuçları, Büyük İmalat Sanayi. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. (1985). 1980 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı, İkinci Aşama Sonuçları, Küçük İmalat Sanayi. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
Boratav, K. (2008). Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2007. Ankara: İmge Yayınları.
Bursa, Z. (2011). Türkiye Solunda Kalkınma Düşüncesi: 1920'lerden 1970'lere. İstanbul: Versus.
Devlet İstatistik Enstitüsü. (1976). 1970 Sanayi ve İşyerleri Sayımı İmalat Sanayi Türkiye Tabloları. DİE: Ankara.
Eşiyok, B. (2004). Türkiye Ekonomisinde Kalkınma Stratejileri ve Sanayileşme (Dün-Bugün-Yarın). Ankara: Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Araştırmalar Müdürlüğü.
European Commission. (2023). The Green Deal Industrial Plan: Putting Europe’s Net-Zero Industry in The Lead. 1 Februay 2023, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_510 (Erişim Tarihi: 15.05.2023).
Freeman, C. & Louçã, F. (2001). As Time Goes by: From the Industrial Revolutions to The Information Revolution. Oxford University Press.
Freeman, C. & Soete, L. (2004). Yenilik İktisadı (4. Baskı). E. Türkcan (Çev.). Ankara: TÜBİTAK.
Geleceğin İnşası: İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi. (2023). Sanayici, Tüccar ve Esnaf Buluşması Deklarasyonu. 15-21 Mart 2023, İzmir. https://iktisatkongresi.org/upload/ikinci-yuzyilin-iktisat-kongresi-sonuc-bildirgesi-1680514367.pdf
Gülalp, H. (1993). Kapitalizm, Sınıflar ve Devlet. İstanbul: Belge Yayınları.
IFR (2022). Market Presentation World Robotics 2022 Extended Version. Federation of Robotics (IFR). https://ifr.org/downloads/press2018/2022_WR_extended_version.pdf (Erişim Tarihi: 15.06.2023).
İSO. (1968-1992). İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Dergileri. Çeşitli Sayılar (1968-1992), https://www.iso500.org.tr/ (Erişim Tarihi: 15.06.2023).
İSO. (2023). 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Verileri (1993-2022). https://www.iso500.org.tr/ (Erişim Tarihi: 10.05.2023).
Kepenek, Y. (2012). Türkiye Ekonomisi (25. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.
Keyder, Ç. (2007). Türkiye'de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Kızılçelik, S. & Erjem, Y. (1996). Açıklamalı Sosyoloji Sözlüğü. Konya: Saray Kitabevleri.
Kozal, E. Ö. (2019). Türkiye'de Sanayileşmenin 200 Yıllık Tarihi: Süreklilikler ve Dönüşümler. Yayımlanmış Doktora Tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=0SRP_r74ttjB-MhNyd1S8A&no=xrIA6_PTAbTPBLKEv9DLcg
Kozal E. Ö. & Barbaros, R. F. (2019). The Future of Manufacturing Industry in the 21st Century: Industrial Robots. F. Ayhan (Ed.), Several Dimensions of Innovation, Technology and Industry 4.0 (43-61). Berlin: Peter Lang.
Kurmuş, O. (2010). Türkiye’de Neo-liberalizm. Mülkiye Dergisi, XXXIV(268), 9-41.
McMichael, P. (2000). The Power of Food. Agriculture and Human Values, 17(1), 21-33.
Meadows, D. H., Meadows, D. L., Randers, J. & Behrens, W. W. (1972). The Limits to Growth. New York: Universe Books.
Naim, M. (2000). Washington Consensus or Washington Confusion?. Foreign Policy, 87-103.
Öniş, Z. & Şenses, F. (2007) Global Dynamics, Domestic Coalitions and A Reactive State: Major Policy Shifts in Post-War Turkish Economic Development. ODTÜ Gelişme Dergisi, 34(2), 251-286.
Pamuk, Ş. (2014). Türkiye'nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi (4. Baskı). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Raworth, K. (2019). Simit Ekonomisi 21. Yüzyıl İktisatçısı Gibi Düşünmenin Yedi Yolu (1. Baskı). A. E. Pilgir (Çev.). İstanbul: Tellekt.
Rodrik, D. (2007a). Türkiye İçin Sanayi Politikaları. http://eaf.ku.edu.tr/sites/eaf.ku.edu.tr /files/danirodrik.pdf (Erişim Tarihi: 22.04.2023).
Rodrik, D. (2007b). Industrial Development: Some Stylized Facts and Policy Directions. Industrial Development for the 21st Century. Sustainable Development Perspectives, 7-28.
Rockström, J., Steffen, W., Noone, K., Persson, Å., Chapin, F. S., Lambin, E. F., ... & Nykvist, B. (2009a). A Safe Operating Space for Humanity. Nature, 461(7263), 472-475.
Rockström, J., Steffen, W., Noone, K., Persson, Å., Chapin III, F. S., Lambin, E., ... & Nykvist, B. (2009b). Planetary Boundaries: Exploring the Safe Operating Space for Humanity. Ecology and Society, 14(2), 32.
Rockström, J., Sachs, J., Öhman, M. & Schmidt-Traub, G. (2013). Sustainable Development and Planetary Boundaries, Background paper for the High-Level Panel of Eminent Persons on the Post-2015 Development Agenda Prepared by the co-chairs of the Sustainable Development Solutions Network Thematic Group on Macroeconomics, Population Dynamics, and Planetary Boundaries. https://www.researchgate.net /publication/257873780_Sustainable_Development_and_Planetary_Boundaries (Erişim Tarihi: 22.04.2023).
Şenses, F. (2014). Zor Yıllarda Sanayileşme: 1970’li Yıllarda Türkiye Deneyimi. F. Barbaros & J. Zurcher (Ed.), Modernizmin Yansımaları: 1970’li Yıllarda Türkiye (43-67). Ankara: Efil Yayınevi.
Şenses, F. (2017). Türkiye Ekonomisinde Neo-Liberal Dönüşümün Arka Planı ve Başlangıcına İlişkin Gözlem ve Değerlendirmeler. F. Barbaros & J. Zurcher (Ed.), Modernizmin Yansımaları: 1980’li Yıllarda Türkiye (49-92), Ankara: Efil Yayınevi.
Şenses, F. & Taymaz, E. (2003). Unutulan Bir Toplumsal Amaç: Sanayileşme Ne Oluyor? Ne Olmalı. A. H. Köse, F. Şenses & E. Yeldan (Ed.), İktisat Üzerine Yazılar II: İktisadi Kalkınma Kriz ve İstikrar (452-453). İstanbul: İletişim Yayınları.
T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. (1997). 1992 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı, İkinci Aşama Sonuçları, Büyük İmalat Sanayi. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. (1997). 1992 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı, İkinci Aşama Sonuçları, Küçük İmalat Sanayi. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
Tekeli, İ. & İlkin, S. (2009). 1929 Buhranında Türkiye'nin İktisadi Politika Arayışları (Cilt 1). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
United Nations Industrial Development Organization. INDSTAT 2 2022, ISIC Revision 3. Available at https://stat.unido.org (erişim: 05/2023). Vienna. https://stat.unido.org
United Nations Industrial Development Organization. (2022). International Yearbook of Industrial Statistics. https://stat.unido.org/content/publications/-international-yearbook-of-industrial-statistics-2022;jsessionid=6115678B9C48E2B7F35665E82FD74101
UNIDO. (2023), Industrial Statistical Database verileri kullanılarak yazarlar tarafından hesaplanmıştır (https://stat.unido.org/).lmuştur.
Yeldan, E. (2017). 1990’lar: Türkiye’nin Kayıp On Yılı. F. Barbaros & J. Zurcher (Ed.), Modernizmin Yansımaları: 1990’lı Yıllarda Türkiye (40-51). Ankara: Efil Yayınevi.
Williamson, J. (2009). A Short History of the Washington Consensus. Law & Business Review fo the Americas, 15(1).
World Development Indicators. (Erişim: 26.05.2023)